PERANDORIA ELAMITE NË IRANIN E SOTËM
Njohuri themelore
Perandoria e Elamit me kryeqytet Susa (ose Shusim) ndodhej në lindje të Tigrit në një zonë që tani quhet Khusistan (në Iranin e sotëm). Në historinë e saj plot ngjarje – midis 3000 dhe 640 para Krishtit. U pushtua në mënyrë të përsëritur nga fuqitë e Mesopotamisë (Sumerët, Akadianët, Babilonasit, Asirianët) dhe nga ana tjetër pushtuan shpesh Mesopotaminë.
Rajoni i lashtë kulturor i Elamit në jugperëndim të asaj që tani është Irani ishte një nga qendrat më të rëndësishme të fuqisë politike dhe zhvillimit kulturor në Lindjen e Afërt për mijëra vjet. Krahas Mesopotamisë fqinje, ajo luajti një rol në fund të mijëvjeçarit të IV para Krishtit. Luajti një rol të rëndësishëm në shfaqjen dhe zhvillimin e shoqërive urbane në Lindjen e Afërt.
Elamitët ishin të njohur për aftësitë e tyre në metalurgji dhe qeramikë, dhe ata gjithashtu zhvilluan shkrimin e tyre, shkrimin elamit. Ata ishin gjithashtu në gjendje të krijonin sisteme komplekse të ujitjes dhe tregtuan me vendet e tjera të rajonit.
Në shekullin e IV para Krishtit, shteti elamit ishte nganjëherë aq i fuqishëm sa sundimtarët e tij ishin në gjendje të ndërhynin me vendosmëri në historinë e Babilonisë në disa raste.
Në vitin 400 para Krishtit Elami u pushtua përfundimisht nga Persianët dhe u integrua në Perandorinë Persiane. Kultura dhe gjuha elamite u zhdukën gradualisht, megjithëse disa elementë në artin dhe arkitekturën e rajonit kanë mbijetuar deri më sot.
Edhe pas shkatërrimit të Perandorisë Elamite, Elami ishte në gjendje të ruante karakterin e tij të pavarur kulturor deri në kohën e Perandorisë Akamenide (550–330 para Krishtit). Megjithë rëndësinë e tij të dukshme, Elami dhe kultura e tij janë studiuar prej kohësh nga vetëm disa specialistë.
Theksi i veçantë në marrëdhëniet e Elamit me fqinjët synon të bëjë të qartë se Elami nuk ishte thjesht një “shtojcë” lindore e Mesopotamisë, por një nyje e rëndësishme në një rrjet që shtrihej në Azinë Qendrore, malësitë iraniane dhe rajonin e Gjirit.
Elami mbetet një pjesë e rëndësishme e historisë së Lindjes së Mesme dhe ka lënë një trashëgimi të pasur kulturore që vazhdon të studiohet nga arkeologët dhe historianët.
_________
***
https://de.m.wikipedia.org/wiki/Elam_(Altertum)
***
https://www.harrassowitz-verlag.de/titel_7260.ahtml
***
https://www.the-persians.co.uk/elam.htm
………
Ilustrime
1. Harta e perandorisë elamite,
2. Një tabaka Arjan nga periudha Elam (3200-539 pes, Iran) që tregon 196 modele: 114 njerëz, 40 kafshë, 20 zogj dhe 20 pemë me pesë regjistra koncentrikë rreth një rozete qendrore dhe një mbishkrim në gjuhën elamite që përkthehet si ” Kidin-Hutran, i biri i Kurlushit”.
_________
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
