Preshevë, 05. 09. 2013 – Konstandini i Madh Naissusi 306-337. Konstancë Klori, pati disa fëmijë, kështu me Helenën, e pati Konstandinin e Madh. Me gruan e dytë, Teodorën, të bijën e Maksimianit, e pati djalin Dalmatin, i cili i la dy djem Dalmatin e Ri dhe Hanibalin të dytë ishin me titull çezar, pastaj pati Jul Konstancin,i cili i la dy djem Gallin që u bë çezar, dhe Julianin që u bë august.
Në vitin 305 Diokleciani abdikoi me dëshirën e tij nga froni dhe e detyroi edhe agustin tjetër, Maksimianin, që të jepte dorëheqje. Të dy çezarët kishin marrë vajzat e tyre për gra, u bënë agustë, pra Gai Galeri dhe Konstanc Klori, të cilët duhet të caktonin dy çezarë, për të bashkë qeverisur.
Konstanc Klori vdiq në Jorkshir të Anglisë,dhe ushtria e shpalli perandor birin e tij 20-vjeçar Flav Konstandinin, të cilit Galeri i dha titullin çezar. Nga ana tjetër, një pjesë e ushtrisë e shpalli si perandor të birin e Maksimianit. Në luftë për pushtet u vra Maksimiani me Galerin.
Mbetet vetëm Diokleciani, i cili e ndihmon Konstandinin. Përfundimisht, Konstandini, i mbështetur nga Valer Licini fitoi kundër Maksenit të cilin e mbytën në lumin Tiber. Kështu Konstandini erdhi në pushtet dhe bashkë-qeverisi me Licinin deri në vitin 324, të cilit i kishte dhënë të motrën për grua. Ndërsa pas këtij viti deri në vitin 337, ai qeveris i vetëm, pasi e detyroi Licinin të hiqte dorë sepse ai kishte filluar t’i persekutonte të krishterët.
Konstandini i Madh në Kalanë e Beratit: Ka lindur rreth 280 në Naissus të Dardanisë Iliri, (sot Nishi), dhe vdiq më 22 maj 337. Ishte perandor romak me origjine Ilire prej 306 deri 337, dhe është i njohur si Konstantini, Konstantini i Madh apo Konstantini I.
Valesioni thotë se “Konstandini lindi dhe u edukua në Naise (Nish në Dardaninë Ilire), nga nëna e tij Helena që ishte e një shtrese shumë të ulët, e cila u martua me Konstancë Klorin. Pas kësaj ai u nda nga Helena, pasi u detyrua ta merrte për grua vajzën e Maksimilianit, Teodorën. “ Konstandini qe pak i arsimuar dhe peng te Diokleciani dhe Galeri në kohën e të cilëve ai luftoi me trimëri”1.
Konstandini i ndoqi me përpikmëri reformat e Dioklecianit, bashk-atdhetarit të tij që e ndihmoi për të ardhur në pushtet. Ai e ruajti po atë ndarje administrative,por e kreu edhe një ndarje të re në katër prefektura si të Lindjes, Ilirisë, Italisë dhe Galisë, në krye të të cilave qëndronin prefekt të cilët i nënshtroheshin qeveritarëve të 12 dioqezave dhe të 100 provincave.
Ai nxori ligje të çuditshme për kohën, por që në feudalizëm nuk do të ishin aspak të tilla, pasi do të ishin shtylla të tij. Kështu ai e lidhi koloninë pas tokës, zejtarinë pas zejes dhe nëpunësin pas qytetit, askush nuk kishte të drejtë të largohej nga puna dhe vendi i banimit, ndryshe dënohej me sanksione të rënda.
Ai e shpërnguli kryeqytetin nga Roma në lindje, duke e ngritur një qytet sipas shëmbëlltyrës së Romës, të cilit i vuri emrin e tij, Konstantinopol, e që është Stambolli i sotëm. Kalimi i kryeqytetit në Konstantingol, ishte një veprim i zgjuar nga ana e tij, sepse Roma ishte e ekspozuar ndaj sulmeve të huaja dhe ishte e lehtë për t’u pushtuar, ndërsa Konstantinopoli ishte në vend të sigurt dhe i mbrojtur nga natyra. Në fakt, Roma ra nën pushtetin gjerman ë vitin 476, ndërsa Bizanti ose Konstantinopoja ra më 1453, nën sundimin turk. Pra, koha tregoi se sa i zoti dhe i zgjuar kishte qenë fshatari nga Iliria.
Ndaj fesë katolike Konstandini ndoqi një politikë tepër favorizuese. Kështu me Ediktin e Milanit të vitit 313, e shpalli lirinë besimit të krishterë në kuadër të mbarë Perandorisë Romake. Ai i dha kristianizmin botës, e që ndoshta pa këtë veprim nuk do ishte kaq e kristianizuar sa është sot dhe këtë e ka bërë një ilir, ose shqiptarë. “Shqiptarët, e sotëm duhet të jenë krenarë, sepse ishte një shqiptarë që i dha kristianizmin botës së qytetëruar me të cilën ajo mburret sot, fe të cilën ilirët e kishin përqafuar që në dhjetëvjeçarët e parë pas vdekjes së Krishtit”2.
Në ditët e fundit para se të vdiste, Konstandini u pagëzua si krishterë. Më 22 maj të vitit 337,vdiq duke ua lënë perandorinë tre djemve të tij. Konstandini mbetet një nga perandorët më të mëdhenj të Romës, për këtë ai e ka marrë titullin i Madh nga historianët,sepse i dha paqe e qetësi vendit por mbi të gjitha i dha kristianizmit vlerat me të cilat mburret pjesa më e madhe e perëndimit sot.
Ka qenë një strategë i madh ushtarak, që nuk njohu humbje gjatë jetës së tij. Konstandini i Madh nga Nissusi Dardan pati disa fëmijë. Me Minevrën gruan e parë, pati Krispin që e morri titullin e çezarit. Më pas u martua me Faustën, vajzën e Maksimianit, dhe pati pesë fëmijë si Konstandinin e II, Konstancin e II, dhe Konstandinin e I, dhe dy vajzat e tij, Konstandinën dhe Helenën.
Perandoria u nda në tri pjesë, kështu që perandori Konstandini i Ri, i mori tokat përtej Alpeve, Konstanti, e mori Azinë dhe Orientin ndërsa Konstanci II, e mori Ilirinë, Italinë dhe Afrikën. Gjithashtu, konstandini u dha nipërve të tij; Dalmatin, Trakinë, Maqedoninë ndërsa vëllait të tij ia dha Armeninë në qeverisje. Djali i parë i Konstandinit, ishte Krispi që e kishte me gruan e parë. Këtë e ekzekutoi, pasi gruaja e dytë e akuzoi atë për incest (marrëdhënie intime me njerëzit e familjes), por më vonë doli e vërteta që ai ishte, i pafajshëm, dhe për këtë ai e dogji gruan e tij të gjallë me ujë, të valuar, e cila ishte e bija e Maksimianit.
Konstandini me ndihmën e nënës së tij Helenës arriti ta zbulojë të vërtetën, dhe u pendua për vrasjen e të birit. Ai e nxori një monedhë ku shkruante “djalit tim që e dënova padrejtësisht”.
*** Në vitin 330 e.s., Mbretëresha Helenë vdes dhe varroset në Mediana të Nassusit, në Fronin e të birit të saj, Shën Kostandit të Madh. Ky vendbanim Iliro-Dardan, gjendet sot mes Nishit dhe Banjës së Nishit, gjegjësisht Ilixhës së Nishit. Helena ishte e një shtrese shumë të ulët, e cila u martua me Konstancë Klorin. Pas kësaj ai u nda nga Helena, pasi u detyrua ta merrte për grua vajzën e Maksimilianit, Teodorën. Kostandini ishte pak i shkolluar dhe ishte peng te Diokleciani dhe Galeri në kohën e sundimit të tyre ai luftoi me trimëri . Serbët dhe grekët e jugut dhe ata të lindjes, duke e përvetsuar shembulltyrën markante nëpër shënimet dhe afreskat e tyre e paraqesin kështu Shën Kostandin Nassusin dhe nënën e tij Helenën3.
—————————-
1. Ilirët dhe Iliria f. 474.
2. Elena Kocaqi, “Albanët” f. 162-166. pastaj Ilirët dhe Iliria f. 447.
3. Sveti car Konstantin i carica Jelena – Slav grada Niša “Spomenica Niš”.
* * *
Kështu sot sllavët e Nishit nëpë tabllot dhe freskat e tyre kishtare e portretizojnë Shën Konstantinin dhe nënën e tij Elenën nga Naissusi i Dardanisë Lindore. Ku ma tutje thonë:”
Današnji praznik posvećen je uspomeni na sv.cara Konstantina i njegovu majku, sv. caricu Jelenu. Njihov kult je posebno negovan kod Grka i Rumuna. Što je kod Srba sv. Sava, kod Grka je car Konstantin. Konstantin Flavije Valerije, potonji (pasardhës) car Konstantin Prvi, rođen je 274. u Naisusu (Nišu), od oca Konstancija Hlora i majke Jelene. Posle smrti oca, 306. od vojske je proglašen za avgusta (savladara) severozapada Rimskog carstva. Iako mnogobožac, bio je blag prema hrišćanima(krishterëve). Mada je bio neuporedivio(më pakne krahasim) slabiji, 312. je izvojevao(me fitue) pobedu nad savladarom(me e mposht me fitore ndaj) Maksencijem. Bici je prethodilo viđenje u snu časnog krsta sa rečima: ovim pobeđuj! Car je utome video volju(sipas dëshirës) Božju.Počeo je da gradi hramove u Jerusalimu, Carigradu (koji je po njemu prozvan Konstantinopolj), Rimu, Triru. Najveća zasluga mu je, što je 313.doneo tzv. Milanski edikt, kojim je hrišćanima dozvolio slobodu ispovedanja vere. Kasnije se i sam krstio. Njegova majka, carica Jelena, zaslužna je ponajviše što je pronašla ostatke časnog(kryqin e madhërishëm të Hazreti Isas) Krsta Hristovog kod Jerusalima, kao i što je dizala crkve i manastire. Upokojila(vdes) se 330 godine, a njen sin devet godina kasnije. Kod Srba postoje porodice koje slave današnji praznik kao krsnu slavu. Kao esnafsku slavu današnji danproslavljaju kujundžije. U Pomoravlju i Šumadiji ima sela, koje danas drže zavetnu slavu i nose litije.
Danas je i Slava grada Niša. Obeležavanje gradske Slave.
