New York, 14 Korrik 2019: Në fund të tetorit të vitit 2016, një muaj pas vdekjes, Shoqata “Malësia e Madhe” në New York kishte organizuar një orë përkujtimore. Në atë ceremoni disa bashkatdhetarë, midis tyre edhe unë i thashë disa fjalë, por për shkak të kohës së pamjaftueshme e ndërpreva fjalimin tim. Sot në këtë shënim po i them të gjitha ato që isha përgatitur për t’i thënë.
Zonja dhe zotërijë mirëdita. Para se t’i them disa fjalë urojë shoqatën Malësia e Madhe” për organizim e kësaj ore përkujtimore për piktorin e madh nga Malësia jonë Gjelosh Gjokaj. Njëkohësisht uroj zonjushën Anita Nikaj për drejtimin e kësaj ore. Artistja Nikaj vjen nga Malësia jonë dhe si e tillë është shumë e përgatitur për drejtimin a këtij aktiviteti përkujtimor. Është mirë kur bijat e Malësisë janë kaq të suksesshme në në vendlindje dhe në Amerikë.
Malësia e Madhe është njëra prej krahinave më të njohura shqiptare, pavarësisht se kjo tokë arbërore është e ndarë përgjysmë nga fuqitë e mëdha. Shtëpia ku ka lindur piktori i njohur shqiptar Gjelosh Gjokaj është njëra prej familjeve më fisnike të Malësisë. Ky pinjoll i Shtëpisë së Baca Kurtit, lindi në Grudë, por në rini të hershme Gjeloshi dhe e gjithë familja e Dakë Lekës u vendosën në një qyetet të vogël afër Novi Sadit në Vojvodinë. Malësia e Madhe brenda dhe jashtë kufirit ka dhënë personalitete të mëdha të shkencave të ndryshme, por ka dhënë edhe tre yje ndërkombetare të artit: Lukë Kaçën, Gjelosh Gjokën dhe Angjelin Prelocaj. Emëri Gjelosh është shumë i njohur qysh në Malësi. Kush nuk ka dëgjuar për Gjelosh Frangun dhe Gjelosh Lulin e Hotit dhe për Gjelosh Gjokën e Kastratit. Që të tre ishin trima të përmendur dhe të pashëm. Ata ishin dijetarë e gojtarë dhe logjet e Shpellës së Frashnit, të Kronit të Traboinit, të Vitojës dhe Urës së Tërgajës nuk kishin hijeshinë dhe bukurinë pa pjesëmarrjen e tyre dhe të shumë trimave të njohur të kësaj treve. Për logjet e Malësisë ka shkruar edhe Ismail Kadare në veprën e tij “Konkurs bukurie për burrat në Bjeshkët e Nëmuna”. Arti dhe bukuria janë pjesa mbase më e rëndësishme e kësaj treve. Familja Gjokaj kishte dhënë edhe patriotë të dalluar që kishin dhënë jetën për çështjen kombëtare. Për atdhe dashuri dhe për gjuhë e traditë shqiptare ishte helmuar studenti i përmendur Dodë Pjetër Leka, djali i axhës së Gjelosh Gjokaj dhe mësuesi i njohur i Malësisë Prenkë Puli Gjokaj. Prenkë Pulin e kishin pushkatuar forcat jugosllave në kufi se gjoja kishte bërë përpjeke për t’u arratisur në Shqipëri. Gjelosh Gjokaj mësimet fillestare i vazhdoi në Vojvodinë. Por qysh në fëmijëri kishte dëshirë të bëhej piktor. Gjeloshi tregonte se qytetarët dhe fshatarët e atij vendi kishin filluar t’i blinin vizatimet e tij, jo me të holla por me grurë ose misër. Atëhërë tregonte Gjeloshi fillova ta kuptoj se një ditë mbase mund të jetoj me këtë profesion. Pas disa vjetësh kishte kaluar në Pejë, ngase atje ishte vëllau e tij Gjeto Leka, gazetarë dhe spiker shumë i njohur në Radio Prishtinë dhe më vonë i Televizionit të Kosovës. Pasi mbaroi shkollën e artit në Pejë me ndihmën e piktorit të madh të Kosovës Muslim Mulliqit ishte regjestruar në Akademinë e Arteve në Beograd. Pas studimeve të arteve në Beograd u kthye në Prishtinë dhe atje në bashkëpunim piktorët e Kosovës themeluan Shkollën e Lartë Pedagogjike të Artit dhe më vonë ata hapën edhe Akademnë e Arteve në kreqytetin e Kosovës. Për 6 vjet sa punoi në Kosovë krijoi vepra të mëdha të artit, sidomos të grafikës, sepse ky ishte specializuar në këtë degë gjatë studimeve në Akademinë e Begradit. Gjelosh Gjokaj kishte bërë edhe koreografinë e filmit të njohur “Uka i Bjeshkëve të Nëmuna”. Gjatë periudhës që punoi në Kosovë hapi disa ekspozita. Populli shqiptar i Kosovës e ndihmoi dhe e nderoi dhe shumica e suksesve të mëpastajshme kishin lidhje me veprimtarinë e tij në Kosovë. Në kohën kur jetonte në Kosovë, kishte hapur ekspozita nëpër qytete të ndryshme të Jugosllavisë, në Itali dhe kishte marrë pjesë në Bienalen e Aleksandrisë. Ekspozitën e parë të Gjeloshit në Itali e kishte organizuar piktori i njohur shqiptar Ibrahim Kodra. Gjelosh Gjokaj ishte larguar nga Prishtina për në Itali në dhjetor të vitit 1969. Ai kishte zënë vend në Romë dhe ishte pritur mirë aty nga Komuniteti shqiptar i atij qyteti, por mbështetjen më të madhe ia kishte dhënë Ernest Koliqi. Për 8 muaj sa jetova në periferi të Romës e kisha takuar çdo javë, bile kisha punuar për të dy muaj në Porto San Giorgio një qytet i vogël afër Ankonës. Në këtë qytet kishte bërë shumë kontrata për shitjen e grafikave të tij. Në Romë u shoqërua me shumë piktorë të njohur italianë. Pas disa vitesh kaloi në Augsburg të Gjermanisë, afër Mynhenit, qytet shumë i njohur për arte. Në Augsburg dhe në qytete të tjera hapi ekspozita të sukseshme, bile edhe në Francë. Frymëzimet e krijimtarisë artistike i kishte fituar në vendlindjen e tij në Milesh. Në trojet labeate të Ilirisë, atje ku ishin përplasur qytetërimet e Perëndimit dhe të Lindjes. Pavarësisht se kishin qënë qytetërime pushtuese ato kishin lënë gjurmë të thella në vëndin tonë. Artistët shqiptarë kishin fuqi të mëdha për t’i lexuar ato simbole dhe gjurmë antike. Cemi dhe shkëmbet për reth këtij lumi legjendar kishin qënë frymëzim për Gjeloshin. Edhe kafshët e buta shtëpiake shihen kudo në vizatimet dhe grafikat e tij. Gratë me kovat e ujit në kokë dhe qëngjat e grigjës së vogël kishin qënë figurat e frymëzimit. Me Gjelosh Gjokaj kam punuar e shoqëruar për katër vjet. Ai punonte natë e ditë. Ai thoshte:” Jetoj sepse krijoj”. Mund të qëndronte pranë një pikture javë të tëra. Për dashamirët e artit krijimtaria e tij prej më shumë se 3000 veprash artistike është pasuri e jashtzakonshme kulturore. Në vitin 1979 kishte hapur në New York një ekspozitë. Ai ishte mysafir në shtëpinë time për më shumë se një javë. Ekspozitën e tij e vizitoi një gazetare e njohur e artit e të përditshmes “The Neë York Timës”. Gjatë kësaj vizite Gjeloshi ishte takuar edhe me tregtarin e njohur italo-amerikan të artit Leo Castello. Shumica e veprave të Gjeloshit u shitën ato ditë në New York. U largua shumë i lumtur nga Amerika. Në vitin 1990 kam bërë me Gjelosh Gjokaj një intervistë të gjatë për Zërin e Amerikës. Ai e kishte edhe humorin e zhvilluar. Në Kohën kur jetonin në Vojvodinë ata si zakonisht kishin festuar Pashkët. Për atë festë kishin shkuar në shtëpinë e tyre për darkë tre katër sërbo-malazezë. Nëna e Gjeloshit kishte vënë tepsinë me mish e oriz dhe i kishte dhënë njërit prej mysafirëve një lugë të madhe për të qitur mish e oriz në pjatën e tij, por sllavi i utitur kishte qitur aq shumë mish e oriz në pjatën e tij, saqë babai i tij Daku i kishte thënë:” Gjelosh hiqja shkjaut goruzhdën prej dore se na la pa darkë”.
Muzeu i Dedë Gjo”Lulit në Hot, Muzeu Artistik i Gjelosh Gjokaj në Malësi dhe Muzeu I Shtjefën Ivezaj në Lekaj e pasurojnë historinë, artin dhe etnografinë në trojet tona. Veprat e tij artistike shkëlqejnë sot nëpër muzeume e galeri artistike në Ballkan, në Evropë dhe më gjerë.
