Tiranë, 01. 06. 29016: /Ese/ – Moikom Zeqo, pasi i kish rënë globit kryq e tërthor, pasi kish takuar Zeusin e qiellit majë Olimpit dhe Poseidonin e detrave, tani, metafora e tij na vjen me një gravitet të ri: Hadi. Nëndheu.Amshimi, ose metafora si sajesë e pamundësisë. Hapur e ka dritaren e vdekjes. Por, Atje, thellë zemrës së tij, gufon një jargavan i trishtuar dhe vezullon një vetëtimë.
T’i qasesh këtij krijuesi, është gati e pamundur, andaj në këtë sprovë unë nuk i gjeja dot fjalët dhe vendosa të flas me buzët e metaforës së tij, brenda tij. Ndoshta kështu, këtë herë, mund të hedh një rreze drite në korpusin e tij poetik. Me ndrojë, natyrisht, të paktën të mos shkel barin gjelbërosh e lulet, as gjurmat e sorkadhes nëpër trojet e brishta të hënës; të mos ia ter atë pikën e vesës që i ka ngrirë midis një zambaku dhe trëndafili.
* * *
“Më 8 tetor 2015 i shtruar në spitalin Sent Thomas të Londrës mjekt më ekzaminuan mua me sëmundjen e rëndë dhe të pashërueshme të Leucemisë, kancerin e gjakut. E kuptova: qe një metaforë e Hadit. “ E papritur. E frikshme e ankthshme. Leucemi, kancer?! Mos , o Zot! Njerëzit dhe kur e dinë nuk ia shqiptojnë emrin. Mos është, supozim, dyshim, gabim laboratorik?!. Jo. Harta e kancerit iu shtua trupit të poetit. “Lëkura ime ka nën të një astar të kuq, vetë vdekjen”… dhe ky trafik i rënduar në udhëkryqe është funerali im.. Semaforët lotojnë. Vdekja dinake buzëqesh e na lë të jetojmë sa të na rëndohet jeta. Ania ime po lundron në hiç. Ti e di, o Zot, o Zot! Unë dua detin. Lumin. Dhe shtrëngatën. S’ka gjë. Gjaku im do të bëhet gjak i sendeve dhe i ngjarjeve. Le të tymojnë oxhaqet tymin e zi. Limfa e shpirtit është e paprekshme….Mua më mbron poezia.
* * *
Lajmi mbërriti. Telefonat u ngjirën. Miqtë mbajtën frymën e fjala u ngeci në buzë. Zogj të lodhur mbërritën gjithandej me pluhurin e parajsave në krahët e ngrirë. Metaforat vunë kujën. Por jo, jo. Poeti ka qëlluar dhe shkencëtar, dhe e pa vetëtimthi kaprollin e brishtë në rrymën e tërbuar të lumit…Po ndoshta jo. Kaprolli po noton. Shpresa nuk mbytet. Mbase ky trëndafil ka mbirë nga thembra e Akilit. Leucemia nuk ka shigjetë me majë të helmuar…
* * *
Që nga ai tetor leucemik erdhën dy vëllime me poezi. “Deti Kanibal”dhe “Plagosja e kujtesës”. Qindra faqe me një poezi tjetër. Tjetër. Më i pakapshëm. Pyll i dendur. Amazonë e blertë që nxin si kontinent. Dhe rrufetë nuk depërtojnë dot. Moikomi është sinonim i aktit krijues, një aventurë intelektuale e rrallë në krejt botën e letrave. Atij mund t’i afrohesh sadopak me atë vetë. Është i vetëmjaftueshëm. Poezia dhe dija përbëjnë një simbiozë të paparë jo vetëm në kulturën shqipe. Qenie me një vetmi publike që krijon një vlerë të veçantë. Një emër. Vetveten. Mjeshtër estet i të padukshmes -tani ballë carë ka rënë në gjakun e vet leuçemik. …Dhe vëllai tij i dashur, deti, prej gjaku qenka mbushur! Det leuçemik! det kanibal! Dhe kapilarët e hënës u zbehën. Por Moikomi ngrihet vrik më këmbë sapo prek poezinë si Anteu kur prekte tokën.
Ky poet i prirë që në adoleshencë drejt dijes dhe së bukurës, po tregon në serinë e vëllimeve të tij (enciklopedike) se zotëron një cilësi superiore krijuese : në përcaktimin e temës priret nga një farë gjigandizmi. Ai merret me planete, e hapësira kozmike, yje, lartësi e humnera, male e dete, ferr e parajsë. E kjo kërkon dhe një fjalor elitar, riemërim. Që e ka ngritur fjalën shqipe në ballkone të lartë; ai dallohet për gjetje të çuditshme në poezi e në prozë e, unë brenda gjetjes së tij, mund të gjeja disa të tjera; mbi të gjitha Moikomi është metaforë. Dhe në majë dhe në humnerë. Pingul, proporcionale me majën…Çdo veçanti e tij njëherazi është dhe akt revolte dhe një mendjemadhësi, sfidë dhe utopi tronditëse . Vetëm një egoizëm i tillë krijues mund të guxojë të arrijë në majat e ëndrrës. Poeti i vërtetë ka lindur për tu djegur jo për tu ngrohur. Dendësia e informacionit të veprës moikomjane i rrëzon të gjitha fantazitë. Për të poezia nuk është vetëm mesazh, ndjeshmëri, por dhe dije, njohje sa racionale që lidhet me të gjitha qelizat e materjes aq dhe abstrakte dhe e largët si me pa një yll të largët në teleskopin e astronomit,…
Poezia e tij është Metafora si Kujtesë, ose Kujtesa si Metaforë. Ai i ka prishur “rregullat”, i ka shkelur vijat e bardha , i ka rrëzuar tabutë, e ka çmendur metaforën. Dhe tani “pret ndëshkimin”. Ekzekutimi i tij do të jetë publik. Kufijtë, perimetrat, elipset e nocioneve ndërthuren dhe ndërpriten. Ky është një proces, shpesh i fshehtë dhe gjithashtu metaforik. Roland Barther mund ta merrte si shembull se “Fjala shpërthen mbi një strukturë raportesh të zbrazëta…”. Energjia e tij në procesin krijues është e pashtershëme, paradoksale dhe absurde. Sa më shumë plotësohet, aq më shumë ndjen peshën e së munguarës. A thua ambicje, ngulmim, naivitet, sfidë apo gjenialitet? Ai më pati thënë se i duhen dy jetë për t’i kthyer të gjithë metalet në ar.
Por, …
Për ku nxiton, o njeri? Unë e di. Dilema është e varur : të synosh të ngjitesh, do të thotë të rrezikosh, të vritesh…Lufta është e bukur. E pabarabartë. Dontishoteske. Iluzion. Utopi tronditëse: Të duhet ta sfidosh dhe Hadin, Perëndinë e vdekjes. Dhe ta mundësh.
* * *
Për të shumica e të gjallëve janë të rremë. Pavdekësia e lodh dhe e plak; Lufta për fjalën, lufta me paditurinë e bën me dhimbje koke dhe s’mund ta zërë gjumi as me atë valiumin që këput nga qerpikët e hënës. Po ai e di se yjet shpesh të hanë të gjallë. Kanë ikur në mëngjesin e tyre talentet e mëdha të kësaj bote, Rembo e Migjeni Nervali e Verleni, Laforgue e sa e sa të tjerë… Ndaj mos e mbyll dritaren, zonja vdekje sic mbyllet një arkivol…Nuk do ta pres Godonë. Një kafe e hidhur me miq më lehtëson më tepër se pavdekësia. Unë jam fjalë, , trumbë zogjsh në fluturim… . Dilemat varen e tunden në ajër. Nordi i vdekjes është dëshpërim dhe kërthiza e katastrofave. Përkohësia e poetit kërcim së sëprapthi i zonjës vdekje. Vetëm ëndrrat vetëzhduken për të çelur nëpër pentagramë. Dhe në Had ka rende aristokrate. Poeti e ka përgatitur vetë varrin; Rreth e qark tij, ja Dantja, Bllejku, Tagora, Stivens, Erza… çelur si trëndafila të përhershëm. Dhe ti mëso , o njeri se poeti i vërtetë mbart mbi shpinë brengat e njeriut dhe… A thua këtej i buron kjo energji mbinjerëzore ? Mojkomi nuk e fsheh krimin. Gjurmët e gishtave të tij kanë kohë që kanë mbetur në dorezën e derës së poezisë. Unë ia shoh vetëtimat, një e nga një. Që çajnë natën. Dhe shuhen në det.
* * *
E fryn e shfryn trazuar, viziton rrathët e ferrit e zgjatet nëpër yje, puth në buzë dashnoren e tij të përhershme, hënën e florinjtë e vazhdon fundo nëpër detet e tij ku fshihet historia dhe kujtesa e plagosur e kombit.. Ai nuk të jepet në fletën e bardhë. Veç semaorët e tij hapen e mbyllen të trishtuar se nuk ka kalimtarë e makina, anipse gjithnjë të blertë thërrasin: ejani, kapuni pas nesh të mësoni atë që nuk dini, , ejani të hapim Kutinë e Pandorës, të lexoni yjet dhe detet. Dhe Hadin. Ejani me mua ta mundim frikën e asaj që na pret. Përqasja e tij me lavdinë mund të jetë alibi, por ai e ka parë e jetuar Parajsën, Currilat e fëmijërisë, pikturat e Onufrit, Sibilat e Bogdanit, Naim Beun e Lasgushin, trumcakun e Migjenit, nanë Loken e Mjedës …Po c’them, shkurt Mojkomi njeh gjithë librin e botës. Dhe nobelistët, të paktën, i ka kushërinj të parë. Ndoshta, prandaj i do kaq shumë poetët dhe Librin e quan thesar, Parajsë. Gjithë poetët e botës që shkruajnë libra, nga libri kanë dalë. Veçanërisht Borgesi dhe Moikomi. Se “poeti është vetëdija e fjalëve”(O. Paz)
Herë herë mbyllur në vetminë e tij si midhje, herë si një llambë brenda vetes, që e hedh rrezen e dritës përtej sendeve…Pranë tij do jesh me trëndafilë që vrapojnë si kuajt, do shtrihesh në shullërin e hënës, do flesh faqe më faqe me flutura dhe kanibalë. Kafkë hamletiane dhe ballë i lulëzuar. I urtë si qengji rudë. I rreptë rebelon kundër Zotit e Satanait, materjes dhe cdo statusi të palëvizëshëm, por, dhe atëherë kur e detyrojnë të imitojë tigrin, brenda tij bilbilon poeti dhe në sy i lodrojnë drera që qeshin… Tel kitare që sa e prek, pikon gjak. Pranë tij dhe kryqi dhe ca gozhdë të ndryshkura…
* * *
Unë e njoh dhe fundin e detit, kam qenë vëlla me Poseidonin dhe Hadin e kam xhaxha…, jam miku i Tetis…Kam akoma shumë për të thënë, por… …Dua t’i flas zambakut pa gramatikë. Le të më dhëmbë trupi i vjeshtës. Dhe vjeshta e sëmurë, plagosur nga rrufetë dhe ajo e di ndaj shfryn leshlëshuar me trupin prej shiu. Dhe ulërin. Ja fati im. Zog fluturues i fatit tim mitik- kukumjackë qiellore zmadhuar si luan fluturues kthetra mprehur. E muzat të zymta, të zbeta janë e shkulin flokët sikur shkulin fletët nga kalendari… Një ajër i zi do të digjet pa praninë time dhe pavdekësinë, që nuk e ka parë njeri, nuk dua të ma tregojnë. Unë jam qenie e papërkufizueshme dhe vertikalisht do të rri mbi eshtrat e mia. (Apolineri kur vendosi të vdiste bënte vargje dhe i shkruante si tatuazh në lëkurën intime të prostitutave) Unë do dëshpërohem për ju o njerëz, për ju .
Si zog do iki. S’ka asnjë tapi, as tokë as para(pensioni zuri 14000). Por milioner prej brumi është. Dhe një bibliotekë kolosale me emrin e tij në kulturën shqiptare. Lakuriq do iki. Libra do tu lë. Libra të pahapura me metafora të rralla brilante si rroba të palosura që nuk do t’i vesh kurrë më….Poezia e vërtetë është stilizim estetik i vetvrasjes dhe nuk thonë kot trupi i poetit dekompozohet në pluhur ari. E njeh Lumbardha e De Radës dhe trumcaku i Migjenit dhe Sibilat e Bogdanit dhe ngjyrat e Onufrit që janë shpirtrat e njeriut…, m’i njohin katastrofat dhe stuhitë që ndjellin idetë të cilat mund të jenë yje në hartat e imagjinatës, apo vetëtima që feksin një çast horizontin e në çast shuhen. Edhe mund të vdesësh poshtë tyre nëse i ke qëllim në vetvete. T’i gëzohesh vetëtimës është utopi.. Asnjë iluzion nuk ka mish, asnjë ëndërr nuk ka trup, asnjë shpresë nuk lëshon lule. Heshtja flet. Gjethet kanë rënë dhe pemët janë lakuriq. Si shenjtorët që vdesin më këmbë duke u zbehur e zbehur.
Shpirtin e tij shoh në qelqet e detit si vezullojnë metaforat tek saldon yje nëpër dallgë…
Qenka më i keq soti se vdekja. Më tronditëse. Poeti e përballon qenien duke e imagjinuar të tashmen më të largët se e ardhmja. Dhe ja si i shfaqet herë pas here ai kaprolli i brishtë që lundron në mesin e lumi të rrëmbyshëm. Kthetrat e shtërngatës e ngrejnë më lart. Dhe mendimet rrëzohen nga dëshpërimi. Dhe Zoti, Zoti, për të mashtruar poetët shpiku përjetësinë dhe erdhi pikëllimi i madh. Nuk di kush ulet mbi shtërngatë si në karriken elektrike, Zoti apo Poeti. Nata është mbushur me gjakun e hënës. Gjak leucemik që i qarkullon nëpër kapilarë. Ajkuna tek një re pranë saj qëndis parashikimin e një eposi të humbur. Është një dramë që i ka lidhur të dy, Poetin dhe Yjet – rrugë e gjatë shumë- rrugë drejtim dritës. Por sa baltë ka rrugës. Sa baltë. Dhe ylli në qafën e vdekjes ka varur fjongon e zezë. Kujtesa kufomë e plagosur. Gjithsesi. Letër e hollë e grisëshme. Dorëshkrim i kotë. Dhe historia dhe nostalgjia dhe kujtesa.
* * *
O Zot, …
Moikomi nuk lutet si të tjerët, Dhe testamentin e ka ndryshe. Se pasuria e tij nuk mund lihet në çdo dorë. Ka një tjetër sy në pëllëmbën e hapur, syrin e Shqipërisë që e sheh edhe përtej vdekjes. Poeti i kërkon Zotit të bëjë Shqipërinë. Ndriçomë , o Zot nga Brenda , jepmë forcë, çliroma shpirtin nga trupi; të fluturoj , o Zot mbi liqenet e mi, mbi alpe e shpate, Berat e Kostur, në çdo cep të kombit tim, dhe në fushën e Mëllënjave(Kosovë) dhe në detet dhe Epirin tim, se ti , o Zot, nuk pate sy e veshë dhe u largove nga trojet e mia para Prometheut..dhe ndoshta nuk e di që dhe varrin e Skënderbeut ma përdhunuan,…Mos i ler , o Zot kitarat e të mërguarve të varen të pikëlluara nëpër shelgje, as mbi Makjen e De Radës, as mbi tuberkolozin e Migjenit, as në Rodon e Tomor…
Dhe kërkon një Hy të ri për poezinë. Deti të dashurohet me lulet e qershisë, lulëkuqet të kthehen dhe në jargavanë; Psherëtimat i shndërron në shpendë. Ngjyrat e Onufrit i bën shpirtra, Bogdanin me ciklin e Sibilave profet dhe poet i rangut të lartë evropian…
Moikom Zeqo e ngriti më në majë metaforën e epiko lirike të Migjenit, dhe lirizmit deradian i dha nota të reja. Është teli i këputur i kitarës së muzgut. Dhe shpirtin e ka të mbushur me hënë, me det dhe kuaj, flutura dhe zogj, ka vend dhe për male dhe për yje. Shkova e takova. Ia lexoj rrudhëzat e ballit. Në dhomën ngjitur m’u duk se ka mbledhur të gjithë engjëjt dhe djajtë, dhe poetët e mëdhenj të botës. Dhe m’u duk se kafen e mëngjezit e pi me ta. Dr. Zeqo kish lënë orën për t’i bërë një skaner Centaurit të ri…
Është i pashpjegueshëm. Metafora e tij dhe kur është natë ndriçon nga yje të salduar. Dhe ti e beson e deti i zi përmbushet me yje. Me Metaforat e tij ka bredhur kudo. Dhe nuk i zë këmba dhe. Pasagjer i jashtëzakonshëm. Gjithmonë në ecje, në vrap. Fluturon me shpejtësi fantastike. Si zogjtë . Me epsh. Shkon atje sipër në alpet tona dhe u var në vesh vathë ujwvarash të bardha. Fanitet si zogjtë që pinë yje në Ebro që të bëhen më pak të vdekshëm. Vetëtimën e bën të blerojë si jargavani i Uitmanit dhe kërkon një shprehje të re gjuhësore. Qenie e vetëdijshëm në jetëvdekjen e tij, poet trimosh sajuar me demonët e krijimit, i patrembur rreket të na thotë se dhe kjo metaforë është poezia në lëvizjen e pandalshme të kohës; e pra, që pemët të mbushen me gjethe, që të mbjell portokalle në akull, të lind fëmijë, të mos u trembesh funeraleve, të bëhesh dhimbje dhe bilbil e të bilbilosh për brengat e njeriut, për “Kangët e pakëndueme”, për kujtesën e plagosur të njerëzimit, për zotat e rremë, të ngresh në demonstrata statujat dhe tulipanët të brofin si sorkadhet…Ja kjo është bota e shpirtërore e poetit dhe e profetit që njëherazi gjallon me vdekshmërinë tonë. Në këtë diagramë kozmike shpesh poeti alternohet me filozofin, vdes dhe ringjallet njëqind hetë. Si Dante e Rilkes, Uitmani, Eliot e Cardinal…si Migjen a si Moikom.
Dendësia e informacionit të veprës moikomjane i rrëzon të gjitha fantazitë. Për të poezia nuk është vetëm mesazh, ndjeshmëri , por dhe dije, njohje sa racionale që lidhet me të gjitha qelizat e materjes, aq dhe abstaksioniste dhe e largët si me pa një yll të largët në teleskopin e astronomit,…
Me emërtimin gjigantesk e metaforik të kësaj bote M. Zeqo, duke na treguar përmbytjen e Antlantidës rreh të na njohë me përmbytjen e planetëve. Një bote të tërë në rënie. Ka rënë planeti i kulturës, i historisë, i letërsisë. Një qytetërim i tërë në rënie. Zoti është zemëruar. S’ka më mollë të ndaluara e timonin e drejton seksi. Dhe paraja. Ai godet egër . I ka të gjitha armët. Shkatërron. Digjet. Unë nuk njoh një të dytë erudit si Moikomi. Ndoshta diku tutje buzëqesh vetëm Noli ynë. C’djall truri ke ti, or mik? Si ka mundësi që njeriu të jetë kaq i ndërlikuar një enciklopedi e gjallë kaq komplekse.? : Poet mbi të gjitha, por dhe arkeolog, historian, shkrimtar në të gjitha gjinitë e letërsisë, zbirues i mistikës , piktor dhe studjues i pikturës. Moikomi i ka kaluar 100 libra. Ai nuk punon, por gulçon, ngulmon, vrapon, prodhon. I papërmbajtur. A thua i mbjell librat si grurin në darkë e i korr në mëngjes? Po jo, jo. Ai ka lindur poet.(Dhe do mbetet poet edhe ne Had. I përhershëm. ), Ai ka mbi gjysmë shekulli që shkruan. Përditë , përnatë, në shtëpi , në zyrë, në ëndërr. Dhe i përmbush tokat e tij me jargavanë dhe dije. Që tani ai ka mbetur një libër voluminoz, fat ky, që e kanë vetëm të mëdhenjtë e gjallë të botës letrare. Se në bashkëkohësi shumica e poetëve çelin si lulet e mimozës, por ngricat i thajnë që natën e parë. Vdekja i thjeshton orenditë e shumicës e shpesh nuk ndodh asgjë. Mbulon balta baltë.
* * *
Dua t’u flas vetë kalimtarëve. Këtu jam varrosur unë. Kafka ime si kambanë me tru elektronik gjallon në të gjithë kompjuterat e botës. Mos u trembni. Do t’u them, se vdekjet e poetëve janë si vdekjet në teatër. Unë i kam fituar betejat edhe kundër Akilit. Se në trup kam këmishën e Migjenit të pashpuar nga shigjetat – se mua më mbron poezia. Dhe Hadi, perëndia e vdekjes s’është gjë. Unë e kam takuar dheprostitutën e tij, Metafizikën të veshur me një tunikë kardinali. Do t’a jap librin tim me autograf, e do t’i them se poezinë e pata stilizim estetik…
Ngjitu më thanë demonët e dijes e, unë si Sizifi, u mbështeta te shpresa që përflak yllin tim kur, befas, dikush, një farë kanibali me gjak të bardhë, më heq shkallën e fundit! Por lakmia dhe egoizmi im kanë mamuze të reja dhe i gjakos brinjwt e Pegasit.
Unë nuk vdes, or mik, jo!
Shqytë mbrojtëse kam detin. Vdekja ime nuk është limiti im, por vetëm metaforë. Kur i fundit njeri të ikë , unë duhet të jem afër për t’i mbyllur qepallat.
