TEORIA E REALITETIT SHOQËROR!
Nga Sheradin Berisha
Sot, teoria e realitetit shoqëror është një nga shqetësimet tona qendrore. Problemi është se shumë teori mbeten në një nivel abstrakt dhe ende nuk janë zhvilluar në një forcë praktike dhe materiale për ndryshimin e kushteve shoqërore. Me fjalë të tjera, këto teori ende nuk e kanë realizuar aftësinë e tyre për ndërhyrje aktuale në botën shoqërore.
Kur themi se një teori është [e shkëputur nga realiteti], nënkuptojmë se ajo është shkëputur nga kushtet materiale të shoqërisë, përvojat e drejtpërdrejta të njerëzve dhe marrëdhëniet reale shoqërore, duke ekzistuar në një formë abstrakte dhe teorike. Një teori e tillë shpesh ka pak lidhje me jetën reale dhe situatat aktuale të njerëzve dhe mund të mos jetë në gjendje të ndikojë në transformimin e kushteve shoqërore.
Në këtë kontekst, Karl Marksi ndjek një qasje krejtësisht të ndryshme. Ai argumenton se vetëdija dhe teoritë njerëzore janë gjithmonë të kufizuara dhe të përcaktuara nga kushtet materiale dhe ekzistenca shoqërore. Me fjalë të tjera, teoria dhe mendimi njerëzor nuk lindin kurrë në një boshllëk.
Marksi pohon: “Qeniet njerëzore nuk e gjejnë veten fillimisht në një marrëdhënie teorike me gjërat e jashtme”. Kjo do të thotë, marrëdhënia njerëzore me botën nuk është fillimisht abstrakte ose teorike; përkundrazi, njerëzit janë para së gjithash në qendër të jetës reale dhe kushteve materiale. Kjo përvojë praktike dhe konkrete formëson mendimin dhe formimin e teorisë.
Nëse e kombinojmë këtë qasje marksiste [të Marksit] me interpretimet e mëvonshme spinoziste [të Spinozës], shohim se dualiteti tradicional midis teorisë dhe praktikës, mendjes dhe trupit, ose teorisë dhe kushteve materiale zhduket. Teoritë dhe konceptet nuk konsiderohen më entitete të ndara nga realiteti, por përkundrazi lindin brenda kushteve materiale dhe janë të lidhura dhe të ndërthurura me to.
Në këtë këndvështrim, teoria dhe praktika nuk janë më të ndara. Ashtu si forca të ndryshme luftojnë kundër njëra-tjetrës në konflikte shoqërore dhe politike, një lloj lufte dhe konkurrence ekziston edhe në sferën teorike. Kjo luftë teorike është e natyrshme dhe lind gjithmonë në lidhje me forcat e tjera shoqërore. Prandaj, nuk mund ta vendosim trupin dhe kushtet materiale në njërën anë dhe teorinë në anën tjetër; teoria është gjithmonë e ankoruar në rrjedhën e jetës dhe kushteve materiale dhe e pandashme prej tyre.
Për ta ilustruar më mirë këtë, mund t’i referohemi konceptit të [luftës teorike të klasave] siç është formuluar nga Louis Althusser. Brenda këtij kuadri, teoritë fitojnë një pozicion klasor, dhe qëndrimi i tyre teorik-klasor korrespondon dhe bashkëvepron me luftën reale të klasave në shoqëri.
Nëse e ripërcaktojmë konceptin e klasës në një kuptim të zhvilluar dhe analitik në teoritë e mëvonshme, mund të themi: Çdo pozicion teorik është i pandashëm nga marrëdhëniet e pushtetit që rrjedhin nga kushtet materiale dhe marrëdhëniet shoqërore; ai lind nga këto marrëdhënie dhe është i lidhur me to.
Si përmbledhje, qasja e vonë marksiste-spinoziste thekson se teoria nuk lind kurrë jashtë realitetit dhe kushteve materiale. Përkundrazi, vetë teoria është produkt i ndërveprimit njerëzor me botën materiale dhe shoqërore, dhe fiton fuqinë dhe efektin e saj ndërhyrës përmes këtij shkëmbimi të vazhdueshëm.
