Rruga e jetës, arsimimi dhe aktivitetet e Drita Ivanajt – Ujkaj (1933-2025) nga Bëkajt e Trieshit – Malësi (4)
Një simbol i ruajtjes së trashëgimisë së familjes Ivanaj
Nga Gjekë Gjonaj
Fondacionet “Ivanaj” në Nju - Jork dhe Tiranë, të cilat Drita i themeloi, siç thotë ajo, ndodhen dhe zënë një kat të tërë në një kompleks të ri ndërtesash të vendosur në zemër të Tiranës së Re, i cili përfshin zyra dhe dhoma trajnimi, një bibliotekë me përmasa të plota të përshtatshme për studime dhe kërkime, një sallë konferencash me pajisje telekomunikacioni dhe një sallë të madhe (salla Ivanaj) për ngjarje të veçanta dhe aktivitete shoqërore. Mjedisi i përgjithshëm i këtij instituti është një mjedis i ndriçuar mirë dhe i pajisur teknikisht, me hapësira të bollshme dhe kushte të rehatshme klimatike që kontribuojnë në një atmosferë të qetë dhe relaksuese për vizitorët dhe banorët. Toka në të cilën u ndërtua ky kompleks së fundmi (dhe u përfundua në vitin 2017) i përkiste familjes së Dritës dhe përfshinte rezidencën që babai dhe xhaxhai i saj ndërtuan kur u kthyen nga studimet në Itali dhe u zhvendosën në vendin e tyre. Vila origjinale dykatëshe e Ivanajve u konfiskua fillimisht dhe u bë selia e forcave pushtuese italiane gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Më vonë u konfiskua nga regjimi komunist dhe u përdor për qëllime të ndryshme, si për shembull nga Shërbimi i Inteligjencës Kombëtare (SHIK) dhe si zyrë dhe depo për Gardën Republikane.
Misioni
Drita Ivanaj ka thënë se misioni i Fondacionit "Martin & Mirash Ivanaj" është të promovojë dhe të çojë përpara interesin publik në kulturën dhe arsimin shqiptar, si në vend ashtu edhe jashtë tij; të inkurajojë përhapjen e njohurive rreth traditës intelektuale, ligjore dhe shkencore shqiptare; të nxisë ide të reja inovative dhe sipërmarrëse në projekte të rëndësishme dhe partneritete të mundshme; të ushqejë arsimin e popullit shqiptar duke dokumentuar historinë e tyre të guximshme; dhe të përhapë njohuri rreth përparimit të Shqipërisë në botën e lirë.
Objektivat
Synimet e Fondacionit përfshijnë konferenca edukative, seminare, forume në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Shqipëri dhe rajonet përreth. Në Shqipëri, ofron ambiente dhe pajisje për trajnime edukative të llojeve të ndryshme për pjesëmarrës të të gjitha moshave, si dhe shërbime bazë të dhënash, referencash dhe shërbime bibliotekare për studiues dhe studiues vizitorë, përveç mbështetjes së menaxhimit të projekteve për zhvillimin e koncepteve inovative në sipërmarrjet e biznesit dhe për publikimin e dokumenteve historike për qëllime edukative. Për këto dhe aktivitete të tjera, Fondacioni gjithashtu mbanë marrëdhënie dhe bashkëpunim të ngushtë me institucione të ngjashme në të gjithë botën.
Edhe pse ishte e pamartuar dhe nuk la trashëgimtarë, ajo donte ta linte këtë pjesë të kontributit të saj për të rinjtë e Shqipërisë për përdorim.
Trajnimet dhe punëtoritë e ndryshme që Instituti “Ivanaj” në Tiranë ka organizuar deri më tani kanë sjellë shumë rezultate pozitive dhe buzëqeshje për fëmijët, si në aspektin e ofrimit të praktikave më të mira të të mësuarit dhe mësimdhënies së diçkaje të re, ashtu edhe në krijimin e komuniteteve më të forta. Drita Ivanaj vuri re se fëmijët janë gjithmonë të gatshëm të bashkëveprojnë dhe prindërit janë më shumë se mirënjohës që fëmijët e tyre mund të kalojnë kohë në diçka të dobishme, interesante dhe argëtuese. Kjo i ka treguar Dritiës se investimi i saj në Shqipëri ka një efekt pozitiv në ndryshimet që janë duke u zhvilluar dhe do të vazhdojnë në një nga vendet më të reja në botë, falë të rinjve të saj.
“Na duhet gjak i freskët, gjak që nuk mbart problemet e së kaluarës, por njeh vlerat e së kaluarës së vet dhe për këtë arsye duhet dhe mund të krijojë një të ardhme më të mirë për veten”, ka deklaruar ajo me një ton shpresëplotë. Në deklaratat për mediat, ajo është shpreh se ishte e mahnitur nga ajo që kishte arritur. Deri në fund të jetës së saj, ajo punoi dhe ia kushtoi të gjithë energjinë e saj rrugës që po ndiqte. Nuk kishte kohë të mendonte për të kaluarën e saj dhe çfarë bëri për të bërë të mundur të gjitha këto. Kur u pyet se sa e kënaqur është me arritjet e saj, ajo u përgjigj: “Jam e lumtur që kam arritur këto rezultate të paktën deri më tani”, është shprehur Drita me gëzim.
Ajo shpresonte që puna e saj të mbetej dhe të vazhdonte të përhapej edhe pas vdekjes së saj. Ajo u përpoq dhe ia doli të krijonte gjithçka që ekziston në një mënyrë të tillë që të përjetësonte fushëveprimin dhe qëllimin për të cilin vëllezërit Ivanaj punuan gjatë gjithë jetës së tyre në dobi të vendit të tyre, për të cilin ajo ndihet fort, ashtu si edhe ata.
Aktivitetet
Përveç bibliotekës dhe muzeut me shumë fotografi, dokumente dhe libra, Fondacioni "Martin & Mirash Ivanaj" ka hartuar programe trajnimi në të gjitha fushat e dijes, veçanërisht në fushën e arsimit dhe kulturës. Fondacioni tani është bërë qendra kulturore e Shqipërisë, ku intelektualët, studentët, mësuesit dhe madje edhe zyrtarët publikë mund të takohen në mënyrë të organizuar për kërkime shkencore dhe zhvillim të projekteve të ardhshme arsimore dhe kulturore.Top of Form
]Këto fondacione nuk janë vetëm një simbol i nderit të emrit Ivanaj, por janë edhe motorë aktivë të zhvillimit intelektual, kulturor dhe shoqëror të të rinjve shqiptarë. Ato u themeluan për të përmbushur një qëllim të qartë dhe të qëndrueshëm: ruajtjen dhe zhvillimin e trashëgimisë së familjes Ivanaj në shërbim të brezave të rinj dhe përgatitjen e një Shqipërie më të ndritshme.(vazhdon)
Rruga e jetës, arsimimi dhe aktivitetet e Drita Ivanajt - Ujkaj (1933-2025)
nga Bëkajt e Trieshit – Malësi (5)
Kthimi i eshtrave të babait në Tiranë, përmbushja e një dëshire të jetës
Gjekë Gjonaj
Dy vëllezërit Ivanaj patën një fund të hidhur, ashtu si edhe fati i familjes së
madhe Ivanaj. Martini vdiq në Stamboll, më 14 maj 1940 pas një
sëmundjeje të rëndë, ndërsa Mirashi vdiq si i burgosur politikë në Tiranë,
më 22 shtator 1953 në Tiranë. Drita, trashëgimtarja e vetme dhe e fundit e
familjes Ivanaj, tha se pengesa e saj më e madhe gjatë kohës së saj në
mërgim ishte gjetja e vendit ku ishte varrosur babai, sjellja e eshtrave të tij
nga Stambolli në Tiranë dhe varrimi i tij pranë xhaxhait të saj.
Shkuarja në Stamboll
Drita Ivanaj vendosi të vizitojë Turqinë në vitin 1975. Qëllimi i kësaj vizite,
siç ka pohuar ajo, ishte të gjente vendin ku ishin babai dhe xhaxhai i saj
dhe ku ishte varrosur babai në Stamboll. Ajo kërkoi emrat dhe adresat e
vendeve ku jetonte axha i saj . Vzita e saj atje ishte një nga episodet më
emocionuese të jetës së saj. Xhaxhai i saj Mirashi i la dy pako të vulosura
me dokumente te disa të njohur vendas, duke mos ditur nëse do të ishte
ndonjëherë në gjendje t'i gjente ato.
Moment emocional shumë i prekshëm
Kur mbërriti në Stamboll, vizitoi varrezat ku ishte varrosur babai, pagoi
qiranë e mbetur atje. Kjo vizitë ishte një përvojë shumë prekëse. Gjeti një
pllakë varri të bukur me dy rreshta të shkruar në shqip, të cilat duheshin
përkthyer. Stafi i zyrës së varrezave e lidhi me një gazetare shqiptare,
mbiemri i së cilës ishte Prodani. Ajo e pyeti në telefon se kush ishte. Kur
mori vesh se ishte Drita Ivanaj, këmbënguli të takoheshin atë mbrëmje në
orën 18:00 në hollin e hotelit “Hilton” ku ajo qëndronte. Ajo kujton një
zotëri të pjekur që hyri, rreth 20 metra larg, i cili, duke e parë, iu afrua dhe i
tha: "Ti je Drita Ivanaj? Je imazhi i babait tënd!"
Gazetarja që e intervistoi u emocionua shpejt dhe të nesërmen e çoi te ish-
konsulli shqiptar në Turqi, i cili, siç e dinte ajo, kishte pakot e lëna nga
xhaxhai i saj Mirashi. Prej tyre ajo zbuloi shumë detaje dhe disa kujtime se
si xhaxhai i saj shkoi në Jerusalem për të ndihmuar mikun e tij, Cemal
Butkën, ish-kryetarin e bashkisë së Tiranës, dhe si udhëtoi ai për të
mbështetur shqiptarë të tjerë gjatë qëndrimit të tij në Turqi. Disa
informacione që lidhen me gjyqin e mëvonshëm të xhaxhait të saj në
Shqipëri dolën gjithashtu nga përmbajtja e këtyre pakove.
Të bashkuar në jetë, të varrosur krah për krahë në vdekje
Drita Ivanaj në vitin 1995, i solli eshtrat e babait të saj nga Stambolli dhe i
vendosi pranë vëllait të tij (xhaxhait të saj) në Tiranë. Dy vëllezërit, Martin
dhe Mirash Ivanaj, meqenëse ishin të bashkuar në jetë, tani janë varrosur
krah për krah në Sharë, në Tiranë, të bashkuar në vdekje. Të dy luftuan në
dy fronte të rëndësishme -Martini në fushën ligjore dhe Mirashi në fushën e
arsimit kombëtar.
Kjo është një histori shumë emocionuese e Drita Ivanajt, e cila ishte tri
vjeçe kur u nda përgjithmonë nga i ati, i cili, siç e kemi thënë tashmë, vdiq
një vit më vonë. Kjo figurë e njohur e kulturës dhe arsimit e ka babanë
vetëm në kujtimet e saj, sepse në atë kohë ishte shumë e vogël dhe nuk
mban mend shumë. Megjithatë, nga rrëfimet e nënës së saj, nga librat që
lexoi, dokumentet arkivore dhe dorëshkrimet që hulumtoi, ekspozita me
qindra dokumente Ivanaj, marrë nga Arkivi Kombëtar i Shqipërisë që e
organizoi me përkushtim dhe dashuri të jashtëzakonshme, ajo arriti të
bënte aq shumë për familjen Ivanaj në Tiranë sa pak të tjerë mundën.
Kjo bijë e martirit të dijes dhe drejtësisë shqipe, Dr. Martin Ivanajt, i cili la
pas një trashëgimi të rrallë në fushën e së drejtës zakonore, me rastin e
100-vjetorit të mbrojtjes së doktoraturës në Romë (1921-2021), botoi
disertacionin e tij në tri gjuhë - shqip, anglisht dhe italisht - duke e bërë atë
të arritshme për studiuesit dhe juristët e sotëm. Në hyrje të atij botimi, ajo
përshkroi me kujdes rrugën e jetës së babait, gjyshit dhe xhaxhait të saj -
Mirashit, i cili u burgos dhe vdiq nën regjimin komunist, vetëm sepse ishte
një zë i lirë dhe një patriot i devotshëm i Shqipërisë. Kjo vepër nuk është
thjesht një botim: është një akt përkujtimor, akademik dhe patriotik - i
denjë për të.
Kthimi i pronës
Përveç kthimit të eshtrave të babait të saj në vendlindje, Drita
Ivanaj arriti të rimarrë edhe pronën e saj në vitin 1995, në të
cilën u kthye vetëm në vitin 2009, pas pengesave të
papërshkrueshme të të gjitha llojeve.
“Kur më në fund hyra në pronën time, e cila ishte zhveshur nga
gjithçka, pashë se edhe tualetet ishin hequr", tha ajo me habi".
E gjithë kjo punë e madhe që bëri për babanë dhe xhaxhain e
saj është një kryevepër, një nder i madh për familjen Ivanaj dhe
për kombin shqiptar. Ajo i kapërceu me sukses të gjitha
vështirësitë e jetës dhe arriti të mbante barrën e mbiemrit të
familjes së saj, të babait të saj Martinit, të nënës së saj italiane
Giuseppa Polliotti - Ivanaj dhe të xhaxhait të saj Mirashit. Falë
punës së saj të palodhur, dëshirës së saj të zjarrtë dhe
sakrificës së madhe, ajo u bë një shembull se si një grua
shqiptare duhet të respektojë familjen dhe fisin e saj.
Vdekja
Kjo vizionare e palodhur që ia kushtoi jetën familjes dhe
trashëgimisë kulturore shqiptare, duke ruajtur kujtesën historike,
duke promovuar vlerat kombëtare, duke përmirësuar arsimin
dhe duke fuqizuar të rinjtë shqiptarë, ndërroi jetë më 31 korrik
2025. Ceremonia e lamtumirës dhe homazhet u mbajtën më
01.08.2025 në orën 11.00-15.00 pranë Fondacionit “ Martin &
Mirash Ivanaj”, në Tiranë. Në orën 15.00 u varros në varrezat e
Sharrës ku Drita Ivanaj prehet pranë babait, xhaxhait dhe
kushëririt të saj. Me largimin e Dritës në përjetësi, u shua edhe
drita e fundit që vazhdoi me dinjitet rrugën e vëllezërve Ivanaj.
(fund)
