Kryengritja Arabe kundër Perandorisë Osmane [1916 – 1918]
Revolta Arabe (1916 – 1918) ishte një kryengritje historike e udhëhequr nga nacionalistët arabë kundër Perandorisë Osmane gjatë Luftës së Parë Botërore. E mbështetur nga britanikët, ajo synonte të siguronte pavarësinë dhe të bashkonte vendet arabe nën vetëqeverisje.
E udhëhequr nga Sharif Hussein bin Ali i Mekës dhe e mbështetur në mënyrë të famshme nga T.E. Lawrence (“Lorenci i Arabisë”), kryengritja filloi në rajonin e Hexhazit dhe u përhap në të gjithë Lindjen e Mesme. Ajo luajti një rol vendimtar në riformësimin e hartës politike të botës arabe pas luftës. Ndërsa ofroi shpresë për unitetin arab, marrëveshjet e pasluftës dhe ndikimi kolonial pasues lanë një trashëgimi komplekse.
Gjatë konfliktit, Perandoria Osmane u rreshtua me Fuqitë Qendrore kundër Aleatëve. Duke parë një mundësi për të çliruar tokat arabe nga shtypja turke dhe duke u besuar nderit të zyrtarëve britanikë që premtuan mbështetjen e tyre për një mbretëri të bashkuar për tokat arabe, Sharif Hussein bin Ali, Emir i Mekës dhe Mbret i Arabëve (dhe stërgjyshi i Mbretit Hussein), nisi Kryengritjen e Madhe Arabe. Megjithatë, pas përfundimit të luftës, fituesit nuk i mbajtën premtimet e tyre ndaj arabëve, duke gdhendur nga tokat e shpërndara osmane një sistem të copëtuar mandatesh dhe protektoratesh. Ndërsa fuqitë koloniale u mohuan arabëve shtetin e tyre të vetëm arab të premtuar, është megjithatë dëshmi e efektivitetit të Kryengritjes së Madhe Arabe që familja Hashemite ishte në gjendje të siguronte sundimin arab mbi Transjordaninë, Irakun dhe Arabinë.
Për të dalluar motivet e Hashemitëve në ndërmarrjen e revoltës, duhet të kuptohen politikat e ndërmarra nga Perandoria Osmane në vitet që çuan në Luftën e Parë Botërore. Pas grushtit të shtetit të Turqve të Rinj të vitit 1908, osmanët braktisën politikat e tyre pluraliste dhe panislamike, duke ndjekur në vend të kësaj një politikë të nacionalizmit laik turk. Perandoria Osmane, dikur kozmopolite dhe tolerante, filloi të diskriminonte hapur banorët e saj jo-turq. Arabët në veçanti u përballën me persekutim politik, kulturor dhe gjuhësor. Gjatë kësaj kohe, grupet nacionaliste arabe në Siri, Irak dhe Arabi filluan të mblidheshin pas flamurit Hashemit të Abdullahut dhe Faisalit, bijve të Sharif Hussein bin Aliut, Mbretit të Arabëve.
Kur osmanët hynë në Luftën e Parë Botërore në anën e Fuqive Qendrore në vitin 1914, ata mbështetën ndalimin e përdorimit zyrtar të gjuhës arabe dhe mësimdhënies së saj në shkolla, ndërsa arrestuan shumë figura nacionaliste arabe në Damask dhe Bejrut. Arabët u kërcënuan më tej nga ndërtimi i Hekurudhës së Hixhazit, që lidh Damaskun dhe Mekën, e cila premtonte të lehtësonte lëvizshmërinë e trupave turke në zemër të arabëve.
Si pasojë, në qershor të vitit 1916, si kreu i nacionalistëve arabë dhe në aleancë me Britaninë dhe Francën, Sharif Husseini nisi Kryengritjen e Madhe Arabe kundër sundimit osman. Bijtë e tij, emirët Abdullah dhe Faisal, udhëhoqën forcat arabe, me forcat e Emirit Faisal që çliruan Damaskun nga sundimi osman në vitin 1918. Në fund të luftës, forcat arabe kontrollonin të gjithë Jordaninë moderne, pjesën më të madhe të gadishullit arab dhe pjesën më të madhe të Sirisë jugore.
Objektivi i Sharif Husseinit në ndërmarrjen e Kryengritjes së Madhe Arabe ishte krijimi i një shteti të vetëm arab të pavarur dhe të unifikuar që shtrihej nga Aleppo (Siri) në Aden (Jemen), bazuar në traditat dhe kulturën e lashtë të popullit arab, mbështetjen e idealeve islame dhe mbrojtjen dhe përfshirjen e plotë të pakicave etnike dhe fetare. Nacionalistët arabë në Gjysmëhënën Pjellore dhe Gadishullin Arabik gjetën tek komandantët hashemitë të Kryengritjes së Madhe Arabe udhëheqjen që mund të realizonte aspiratat e tyre, dhe kështu u bashkuan rreth tyre.
Përplasja e Premtimeve dhe Interesave
Megjithatë, aspiratat politike të arabëve nuk do të realizoheshin për shkak të premtimeve kontradiktore të bëra nga britanikët ndaj aleatëve të tyre të kohës së luftës. E para prej tyre erdhi gjatë vitit 1915 në një shkëmbim prej dhjetë letrash midis Sir Henry McMahon, komisionerit të lartë të Britanisë në Egjipt, dhe Sharif Hussein. Në thelb, Britania u zotua, në atë që u bë e njohur si Korrespondenca Hussein-McMahon, të mbështeste pavarësinë arabe nëse forcat e Husseinit do të rebeloheshin kundër turqve.
Por marrëveshja përjashtonte tre zona: wilajetet (provincat osmane) të Basrës dhe Bagdadit, distriktet turke të Alexandrettës dhe Mersinit, dhe, më e rëndësishmja, “pjesë të Sirisë që shtrihen në perëndim të distrikteve të Damaskut, Homsit, Hamës dhe Alepos”. Interpretimi i seksionit të fundit do të ishte burimi i polemikave të mëdha. Britanikët më vonë pretenduan se Palestina duhej të përjashtohej nga zona e sundimit arab, pasi teknikisht ndodhet në perëndim të Damaskut: për arsye të dukshme, sionistët morën të njëjtin qëndrim. Arabët e interpretuan letrën siç lexohet: Libani, jo Palestina, është në perëndim të Damaskut dhe zonave të tjera të përmendura.
Sidoqoftë, interesat e fuqive koloniale kishin përparësi mbi premtimet e bëra arabëve. Ndërsa pranonte parimin e pavarësisë arabe të përcaktuar në Korrespondencën Hussein-McMahon, Marrëveshja Sykes-Picot, e nënshkruar nga Britania, Franca dhe Rusia në vitin 1916, e ndau zonën në zona me ndikim të përhershëm kolonial. Marrëveshja njihte interesat franceze në Sirinë e Madhe dhe Irakun verior, ndërsa pranonte planet britanike për një brez ndikimi nga Mesdheu në Gjirin Persik për të mbrojtur lidhjet e saj tregtare dhe të komunikimit me nënkontinentin indian. Marrëveshja Sykes-Picot specifikonte se pjesa më e madhe e Palestinës do t’i besohej një administrate ndërkombëtare. Marrëveshja kundërshtonte qartë premtimet e bëra Sharif Husseinit të Mekës.
Për t’i komplikuar më tej gjërat, në një veprim krejtësisht mashtrues, Sekretari i Jashtëm Britanik Arthur James Balfour në vitin 1917 i dërgoi një letër një hebreu të shquar britanik, Lord Rothschild, duke premtuar angazhimin dhe mbështetjen e Britanisë për një shtëpi hebraike në Palestinë. E njohur si Deklarata e Balfourit, letra bën thirrje për “krijimin në Palestinë të një Shtëpie Kombëtare për popullin hebre… duke u kuptuar qartë se nuk do të bëhet asgjë që mund të cenojë të drejtat civile dhe fetare të komuniteteve ekzistuese jo-hebraike në Palestinë…”
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
