Tiranë, 23. 07. 2014 – (Let’s swim to dhe Moon/Let’s climb thru the tide/ Surrend to the waiting worlds! – J. Morrison) – ( Eja të notojmë drejt Hënës/Rrjedhës së detit duke u ngjitur/T’i dorëzohemi botëve që na presin! – Xh. Morrison) – Rubikoni i poezisë për mua qe fillimi i viteve ’70 të shekullit të kaluar. Në moshën 20 vjeçare unë pata befas zbulesën time sui generis. Kjo herezi konceptuale qe martirizim, ndonëse jo thjesht vetjak. Nuk mund të gjendet, nuk mund të ketë, nuk mund të ndodhë në historinë e asnjë kombi europian etapë më antipoetike, më shtrënguese, më absurde se vitet 1973-1990. Por kjo për fat të keq nuk është kuptuar në thelb.
Rubikoni 1 qe një kundërvënie e modeleve të kultizuara të poezisë së realizmit socialist. Një poezi ndryshe. Në të gjitha kuptimet. Duke mos patur kronologjinë e së tashmes, kjo poezi, e anatemuar marrëzisht, kishte kronologjinë e së ardhmes. (Po për fat të keq, për fat të keq, për fat të keq edhe kjo gjë nuk është kuptuar në thelb!) Deri në vitin 1989 kam qenë i dyzuar, i zvjerdhur, i neveritur nga poezia. Ç’lidhje jetike kisha unë me poezinë? Ç’më duhej poezia? Pyetje tepër vulgare. Vulgarisht të shpjegueshme. Mjerisht të kuptueshme. Poeti është një ekuinoks emocional mes ideve dhe realitetit, një pikë e rrezikshme prerjeje e rrethit të ëndrrës, dhe rrethit të përditshmërisë, një kafshë utopike e së ardhmes. Figura nuk krijohet, ajo vjen vetë me flatrat e saj, kështu poeti është grishje, arti fillon aty ku mbaron rasti. Poezia është negativi i procesit krijues, pozitivi është tek lexuesi. Poezia është shtegtim dhe shfytyrim i imazheve, i paraprin tërë sekreteve të figurave dhe magjive dixhitale. Shtëpia e këtyre sekreteve është qenia njerëzore. Thyhen dhe thërrmohen ligjet e logjikës formale, në poezi një dinozaur kalon pa mundim në vrimën e gjilpërës dhe një kalë liliput mbush tërë kozmosin. Fjalët në poezi janë gurë, që ëndërrojnë të kthehen në smeralde, lule, që tentojnë të bëhen kometa, sorkadhe, që rrënjëzohen për t’u bërë pemë, statuja, që shndërrohen në kibernetikë të së ardhmes. Poezia i refuzon estetika, sepse është burimi i tyre, është shpirti i kthyer në Nazaret, ndaj spernitur a stultis (përbuzet nga të marrët.).
***
Në vitin 1989 u ftova si arkeolog në qytetin Hildeshaim të Gjermanisë Federale në një simpozium shkencor ndërkombëtar, ku mbajta një kumtesë për veprat e artit antik të Durrësit. Në aeroportin e Frankfurtit pashë për herë të parë me sytë e mi një grua të çuditshme me famë të përbotshme, Isabelë Alienden, mes bliceve dhe kamerave. Udhëtimi qe marramendës, paradoksal. Në fasadat e shtëpive në Hildeshaim kishte vargje të Gëtes të gdhendura si proverba. Ndjeva një miklim. Me vete kisha një libër në frëngjisht të Georgi Gurxhievit “Të gjitha dhe gjithçka: tregimet e Belbezuvit nipit të tij”, kryevepra e një armeni, heretik doktrinash, krijues unikal i një kozmologjie agnostike plot metafora zarathustriane dhe ide të fanta-shkencës. Duke mos qenë aspak mistik, befas ndjeva një shpërthim meteorik, të brendapërbrendshëm, poezia m’u rikthye si një kërcënim këndellës, me metafora lebetitëse. Në jogën e Kundalit “mitra e gjelbër” është një emër i Ishvarës (Shivës), që del nga gjendja e fshehtë. Më tremb dija krahasimtare e të ngjashmeve, por nuk shmangem dot. Si një parakthim e kuptova se duhet të mos e braktisja veten e rinisë së hershme, sepse në të vërtetë nuk mund të thinjesha dot pa këtë rikthim, që nuk është dyzim. Pak kohë më vonë arkeologu i njohur gjerman, miku im i ngushtë, dr. Guntram Koch (ai më kishte ftuar në Hildeshaim), më dërgoi gati si një kumt gnostik një cifël, nga muri i rrëzuar i Berlinit, me postë në Durrës, që e ruaj ende. Bota bipolare mori fund, qe një shkërmoqje apokaliptike, ranë emblemat e totalitarizmit të frikshëm, historia u çlirua nga pjellat e deformuara të utopisë së keqpërdorur dhe eksperimentimi planetar të inxhinierisë sociale, kaq të kushtueshëm dhe demoniak.
***
Rubikoni 2 është pafundësia e lirisë krijuese, substancë ekumenike, pavetore. Poezia nuk ka përshtatshmëri me sistemet politike si lëvozhga të mbyllura, sepse poezia i tejkalon sistemet. Kjo do të thotë se poezia nuk është servus capitalismus. Përkundrazi.
***
Koleksioni 1989-1995 është botuar në shumicën dërrmuese në shtypin e kohës, zërat bibliografikë janë të pashlyeshëm. Është përmasa kohore, kur kam shkruar poezi si asnjëherë, dendurisht, intimisht.
***
Poezia është udhëtim, mund të jetosh në shekullin XXI dhe njëkohësisht mund të jesh bashkohës me Ana Komnenën, të grindesh me Fransua Vijonin, Frencis Ponçin, Rene Sharrin, apo të bësh replika me Hamletin.
Çdo metaforë është flijim kuajsh për hyun e detrave.
***
Refuzimi platonian i poezisë është i rrafshit politikokratik. Megjithatë vetë poezia është art i arratisjes (fuga mundus e Rembosë). Qytetërimi poetik nuk është identik me qytetërimin teknologjik, madje e ballafaqon me iluminizëm kriticist, antropologjik.
***
Kuptimshmëria e poezisë përafërsohet me fjalën e fundit të paravdekjes të filozofit Wittgenstein: “Kush thotë duke ëndërruar “Unë ëndërroj” edhe në mundësinë e të folurit, që të mund të dëgjohej, nuk do të kishte më shumë të drejtë se kur ishte në ëndërr duke thënë: “Bije shi” ndërkohë që faktikisht po bie shi. Edhe ndonëse ëndrra e tij me të vërtetë do të kishte lidhje me zhurmën e shiut”. Ky fragment lirik mbi gjumin dhe ëndrrën është metaforë e metaforave të poezisë. Sepse vepra përbëhet nga dy pjesë: ajo që është shkruar në libër dhe e gjithë ajo që nuk është e shkruar në të njëjtin libër. E pikërisht kjo pjesë e dytë është ajo më e rëndësishmja!
***
Në ditët e sotme qytetërimi poetik është i kërcënuar ankthshëm nga vulgariteti i konsumizmit global dhe subkultura, madje edhe nga subpoezia.
***
Realiteti i poezisë, kinse shpik shumë irealitete, por tek çdo fjalë mund të ketë përvijime të gjithësisë. “Magjepsi më i madh është vetëm ai, që arrin deri në atë zenit të magjepsjes së vet sa i merr fantazmagoritë e tij për shfaqje të mëvetësishme”, ka shkruar Novalis. A është i të njëjtës race me poetin?
Sic transit gloria mundi.
——————————————————————————
Moikom Zeqo: në Universitete pak studime shkencore…
