Të Ndryshme

DROMCA HISTORIKE BOTËRORE

26 Nëntor, 2025

6 minuta për të lexuar

KALAJA E PATHYESHME NË INDI

Murud-Janjira është emri lokal i një fortese të famshme dhe pikë turistike që ndodhet në një ishull pak larg qytetit bregdetar të Murud, në rrethin Raigad të Maharashtra në Indi.

Fjala Janjira është prishje e fjalës “xhazira”, që do të thotë “ishull” në gjuhën arabe. Murudi njihej dikur në Marathi si Habsan “i Habshive”, domethënë i abisinianëve. Emri i kalasë është një lidhje e fjalëve Konkani dhe Marathi, “murud” dhe “Janjiri”. Fjala “morod” është e veçantë për Konkani dhe mungon në Marathi.

Kalaja Janjira, qëndron si një simbol i frikshëm i pathyeshmërisë, prandaj si rrjedhim është njohur edhd si “kalaja e pamposhtur”, sepse ajo u rezistoi sulmeve të shumta nga britanikët, portugezët dhe Marathas, të cilët kurrë nuk ishin në gjendje të shkelnin mbrojtjen e saj. Kjo kështjellë e pathyeshme, e rrethuar nga deti Arabik nga të gjitha anët, ishte projektuar me zgjuarsi me elementë strategjikë që e dallonin atë nga kalatë e tjera të kohës së saj.

Banorët e parë të ishullit ishin komuniteti Koli (peshkatar) i cili ndërtoi këtu struktura druri për t’u mbrojtur nga piratët. Sulltanati i atëhershëm Nizam Shahi i Ahmednagar e pa këtë ishull si të një rëndësie të madhe strategjike. Prandaj ai dërgoi këtu gjeneralin e tij Piram Khan, i cili drogoi Kolitë për të marrë në dorë këtë ishull.

Ndërtimi i Murud Janjira u nis nga një gjeneral Malik Ambar (*) në vitin 1567. Vartësi i tij Siddi Ambar mori kontrollin e kalasë dhe u bë i njohur gjerësisht Nawab (kryeministër)i parë i shtetit Janjira. Që atëherë, Murud Janjira ka mbetur qendra e fortë e Siddhis. Ajo ka ndalur me sukses armiqtë e saj duke përfshirë Maratha, Holandez dhe Britanik kryesisht për shkak të strukturës superiore të fortesës me 500+ topa nëpër të gjitha bastionet dhe 3 topa të mëdhenj me rreze shumë të gjatë.

(*) Malik Ambar (1548 – 13 maj 1626) ishte një udhëheqës ushtarak dhe burrë shteti që shërbeu si Peshwa (Kryeministër) i Sulltanatit Ahmadnagar dhe sundimtari i tij nga viti 1600 deri në vdekjen e tij në vitin 1626.

Ndër tiparet e tij më intriguese ishin kalimet sekrete të përfolura – tunele nënujore që besohet se lidhin fortesën me fshatrat e afërta. Këto rrugë të fshehura thuhej se siguronin linja kritike shpëtimi dhe furnizimi, duke shtuar qëndrueshmërinë e fortesës kundër forcave armike. Megjithatë, ekzistenca e vërtetë dhe shtrirja e këtyre pasazheve mbeten të mbuluara me mister, duke përzier legjendën me faktin historik.

Brenda fortesës, një liqen me ujë të ëmbël ofronte një burim të rrallë dhe jetik, duke sfiduar ujin e kripur përreth të detit. Ky furnizim me ujë të ëmbël ishte jo vetëm një mjet shpëtimi gjatë rrethimeve, por edhe një nga avantazhet strategjike të fortesës, duke i mundësuar asaj t’i rezistonte sulmeve të zgjatura pa u dorëzuar. Dizajni gjenial i Janjira Fort, kalimet misterioze dhe anomalia e burimit të saj të ujërave të ëmbla e forcoi kolektivisht reputacionin e saj si një kështjellë e pamposhtur – një enigmë e qëndrueshme e historisë detare indiane.

_____

https://www.murudjanjiratourism.in/…/Janjira_Fort/EN

***

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Murud-Janjira#/search

***

Unbeaten Murud JANJIRA ❤️ All you need to know

***

https://youtu.be/oFo_bQRutX4?si=G09ztlp-mYIoStZY

—————————————-

PERANDORIA ROMAKE (117 pas K.)

Kjo hartë e bukur topografike 3D tregon shtrirjen e Perandorisë së madhe Romake të vitit 117 pas Krishtit nën Perandorin Trajan (i lindur më 18 shtator 53 dhe vdes më 9 gusht 117) . Perandori Trajan i Romës sundoi nga viti 98 deri në vitin 117 pas Krishtit.

Në hartë duket qartazi se gadishulli italian në veri mbrohej nga një varg malesh dhe e gjithë vija e mesme e masës tokësore ishte gjithashtu me vargmale të thyer.

Zonat me ngjyrë ari (të verdhë) janë rajone me terrene malore jashtëzakonisht të larta dhe ato me ngjyrë të purpurtë ishin rajone që përshkoheshin me lehtësi.

Viti 117 pas Krishtit ishte një dekadë e qartë pasi Roma pushtoi Dakinë (*). Në histori njihen luftërat Daciane të Trajanit (101-102 dhe 105-106) ishin dy fushata ushtarake të zhvilluara midis Perandorisë Romake dhe Dakisë gjatë sundimit të Perandorit Trajan. Konfliktet u shkaktuan nga kërcënimi i vazhdueshëm dak mbi provincën danubiane të Moezisë (**) dhe gjithashtu nga nevoja në rritje për burime të ekonomisë së Perandorisë.

(*) Dakia ishte një rajon i cili në antikitet ka qenë i banuar nga Dakët. Dakët ishin një popull indo-evropian, të afërt me thrakët. Dakët ishin banorët më të hershëm të Dacisë, e ndodhur në zonën rreth maleve Karpate dhe në perëndim të Detit të Zi. Kjo zonë përfshin shtetet moderne të Rumanisë, Moldavisë, si dhe pjesë të Ukrainës, Serbisë lindore, Bullgarisë veriore, Sllovakisë, Hungarisë dhe Polonisë jugore.

(**) Moezia ishte një rajon në Ballkan në kohët e lashta i banuar kryesisht nga thrakët. Shtrihej për disa qindra kilometra në drejtimin perëndim-lindje në bregun jugor të Danubit të poshtëm. Zona mori emrin e fisit thrak të Moesians (ose Mysians) që jetonin atje.

***

PERANDORIA ROMAKE NË KOHËN E PERANDORIT TRAJAN, (117 pas K.)

https://www.facebook.com/share/p/BR3kXWjD2DE5wQvk

_______

Ilustrim: Harta e Perandoria Romake, viti 117 p.K

————————————

PUSI IKONIK NË INDI

Pusat e shkallëve, si sternat, ujësjellësit dhe shatërvanët, ishin traditat kryesore të ndërtimit në Indi, ashtu siç ishin në shoqëritë perëndimore dhe të Lindjes së Mesme. Puset e shkallëve, të njohura si vavs në Guajarti, u shpikën në Indi, qindra vjet më parë për të kapur dhe mbajtur ujin për pije, dush, larje rrobash dhe ujitje të fushave.

“Rani ki vav” është një pus i ndërtuar në mënyrë të ndërlikuar në qytetin e Patan në Gujarat, në Indi. Ndodhet në brigjet e lumit Saraswati. “Rani ki vav” u ndërtua si një përkujtim për mbretin Bhimdev I në shekullin XX-të pas Krishtit.

Puset e shkallëve janë një formë e veçantë e burimeve ujore nëntokësore dhe sistemeve të ruajtjes në nënkontinentin Indian dhe janë ndërtuar që nga mijëvjeçari i tretë para Krishtit.

“Rani ki vav” u ndërtua në stilin arkitekturor kompleks Maru-Gurjara me një tempull të përmbysur dhe shtatë nivele shkallësh dhe mban më shumë se 500 skulptura kryesore.

Ajo u shtua në listën e vendeve të trashëgimisë botërore të UNESCO-s më 22 qershor 2014.

Ky vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s i shekullit të 11-të shfaq mjeshtërinë tradicionale indiane përmes gdhendjeve të detajuara, shtyllave dekorative dhe shkallëve madhështore që çojnë në ujë.

“Rani ki Vav” fitoi titullin “Vendi ikonik më i pastër” në Indi në Konferencën e Sanitimit Indian (INDOSAN 2016) në Nju Delhi në tetor 2016. Monumenti u përshëndet në konferencën, e inauguruar edhe nga kryeministri Narendra Modi.

_______

https://patan.nic.in/tourist-place/rani-ki-vav-patan

***

https://de.m.wikipedia.org/wiki/Rani_Ki_Vav

***

https://www.thisday.app/…/rani-ki-vav-where-every-step…

***

————-

KËSHTJELLA MAGJEPSËSE “MACHU PICCHU” –

IKONA E PERANDORISË INKA NË PERU

Peru, (zyrtarisht njihet si Republika e Perusë) është një shtet në Amerikën e Jugut perëndimore. Me përjashtim të pellgut të liqenit Titicaca në juglindje, kufijtë e tij shtrihen në zona me popullsi të rrallë. Kufijtë me Kolumbinë në verilindje dhe Brazilin në lindje përshkojnë vargjet më të ulëta ose pyjet tropikale, ndërsa kufijtë me Bolivinë në juglindje, Kilin në jug dhe Ekuadorin në veriperëndim kalojnë nëpër Andet e larta.

Machu Picchu, është vendi i rrënojave të një Kështjelle Inkas të shekullit XV-të. Shtrihet në distriktin Machupicchu brenda provincës Urubamba mbi Luginën e Shenjtë, e cila është 80 kilometra në veriperëndim të qytetit të Cusco në Peru, në Cordillera de Vilcabamba të maleve të Andeve në Perunë jugore.

Kështjella ndodhet mbi luginën e lumit Urubamba (duke kaluar përmes Cordillera) në një shalë të ngushtë midis dy majave të mprehta malore tropikale, Machu Picchu dhe Huayna Picchu. Në gjuhën Keçua, machu do të thotë “i moshuar” ose “person i vjetër” dhe Huayna do të thotë “i ri”, ndërsa pikchu i referohet një “maje”, “maje” ose “piramide”. Rrjedhimisht Machu Picchu është “Maja e Vjetër” ndërsa Huayna Picchu është “Maja e Re” – në një lartësi mbidetare prej 2,430 metrash.

Sipas profesorit të antropologjisë në Universitetin e Yale, Richard L. Burger, besohej se Machu Picchu ishte ndërtuar në vitet 1450. Ndërkaq, nga një studim i vitit 2021 i udhëhequr po nga Burger, duke përdor datim radiokarboni (veçanërisht, AMS) ka zbuluar se Machu Picchu mund të ketë qenë i pushtuar rreth vitit 1420 deri në vitin 1530 pas Krishtit. Dhe ndërtimi duket se daton nga dy sundimtarë të mëdhenj Inkas, Pachacutec Inca Yupanqui (1438 – 1471) dhe Túpac Inca Yupanqui (1472 – 1493).

Kështjella ishte ndoshta krijimi më i mahnitshëm urban i Perandorisë Inka në kulmin e saj; Muret, tarracat dhe rampat e tij gjigante duken sikur janë prerë natyrshëm në rrëshqitjet e vazhdueshme të shkëmbinjve. Kjo kështjellë e lashtë peruane përmban shpate të ndërlikuara me tarraca dhe struktura guri të projektuara saktësisht që përzihen pa probleme me mjedisin natyror.

Ambienti natyror, në shpatet lindore të Andeve, përfshin pellgun e sipërm të Amazonës me shumëllojshmërinë e tij të pasur të florës dhe faunës.

Duke qenë ikona më e njohur e Perandorisë Inka.

dhe rrënojat kryesore para-kolumbiane të gjetura pothuajse të paprekura, Machu Picchu në vitin 1983 u caktua si vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

_________

https://www.britannica.com/place/Machu-Picchu

***

https://www.skr.de/peru…/sehenswuerdigkeiten/machu-picchu

***

https://whc.unesco.org/en/list/274

***

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Machu_Picchu

***