(Durrës, 16. 06. 2012) – Koha për remont – Ka kohë që e gjithë dija, e cila lidhet me popujt e GADISHULLIT TË ILIRIKUT, që sot quhet Gadishulli i Ballkanit, ka pasë nevojë për një REMONT të përgjithshëm. Në kohën tonë një i tillë REMONT paraqitet tejet i ngutshëm, sepse është i vonuar. Ne, ndërkaq, kemi detyrë të punojmë shumë për të inicuar REMONTIN e krejt asaj çka është thënë deri tash në ballkanologji. Që të sendërtohet kjo, shqiptarët e kanë më se të ngutshme të krijojnë Universitetin e Ballkanistikës, me emrin e tij më të përshtatshëm e më domethënës, madje më sfidues, “Konstantini i Madh”.
Mirëpo, të bësh REMONTIN e një sistemi dijesh, nuk është njësoj si të bësh REMONTIN e një fabrike. Të bësh REMONTIN e një mali me libra (histori, gjuhësi, arkeologji, mitologji, terminologji, koncepte të ngulitur shtrembër, deri te tekstet shkollorë), është aq e vështirë, sa shumëkush parapëlqen të mos i hyjë asaj pune. Gjithë armata e dijetarëvet, duke parë e, madje, një pjesë e madhe, duke e shfrytëzuar katrahurën që zotëron në këto fusha, është ndarë prej kohësh në 2 kategori: Njëra palë u ka hyrë kodrave e maleve me libra e me dokumente, me të vetmin qëllim për të përfituar diçka, vend e pa vend, PËR VETE, dmth për xhepin e vet, për kastën e vet, për kombin e vet etj. Pjesa tjetër, ajo më seriozja, ajo më e moralshmja, shikon ndryshkun, zgjyrën, parazitërinë, rutinën, të kalburit e më se gjysmës së atyre që janë thënë, por nuk ka fuqi të bëjë përmbysjen. Atë përmbysje që ne e quajtëm REMONT. Del aty-këtu ndonjë libër, botohet ndonjë artikull, por ngrehina e madhe e dijes, sado që shumëkush e shikon që është kallpe, mbetet e pandryshuar. Kjo është situata e ballkanistikës së sotme.
______________________________
Ne shqiptarët zëmë aty vendin më të padrejtësijuar. Prandaj, duke qenë të padrejtësijuar, për ne shqiptarët është e domosdoshme të bëjmë studime të përmasavet të mëdha. Gjëja e parë që duhet të kuptojmë ne shqiptarët, është kjo: Shtyrë shpeshherë nga dëshira e mirë, entuziazmi dhe euforia, por zënë për gryke nga injoranca, të mos ngutemi për të thënë gjëra që, nesër ose qysh sot, të mund të na rrëzohen. Të mos ngutemi për të thënë, psh emri Afrikë vjen nga A+FRIKË, sepse ky nuk është kurrfarë “REMONTI”. E dyta, të mos merremi me paraqitje panoramike, dmth të mos japim “konkluzione” përgjithësues, pa sqaruar më parë detajet. Dua të them: Ne shqiptarët duhet t’i hyjmë këtij REMONTI me themel, duke qenë (si institucion, se si individë kjo nuk mund të arrihet), edhe helenistë, edhe romanistë, edhe sllavistë edhe turkologë.
Revy pyetjesh
Kam këtë herë në dorë, jo krejt, por gjysmën e poemës antike “Odiseja”, përkthyer nga Spiro Çomora dhe botuar në Tiranë në vitin 1973. E lexoj këtë libër dhe them: Tepër është edhe kaq. Do të duhej studiuar e zbërthyer secila këngë më vete, duke pasur mbi tavolinë dhjetëra variante, që nga ai i pari, të cilin, nën diktatin e rrethanavet, shkruar në të quajturën greqishte e vjetër, jemi të detyruar ta quajmë origjinali, e deri te komentet e gjithfarshëm, te vëllimet e mëdhenj me mitologji dhe te fjalorët e ndryshëm që lidhen me këtë temë.
Pyetjet që shtrohen, janë pothuajse të pafundme:
– Kush ka qenë Odiseu, Uliksi?
– Ç’gjuhë ka folur ai?
– A është Odiseu, Uliksi, person historik apo është personazh artistiko-mitik?
– Apo mos është një përzierje e historisë me trillimin artistik?
– Çfarë ishte Itaka në pikëpamje etnike, gjuhësore e etnokulturore?
– Ç’e degdisi Odiseun, Uliksin, të shkojë prej këndej e deri në Trojë, për t’u bërë gjëmën banorëvet të saj e për të mos fituar asgjë, as për vete, as për popullin e vet?
– Çfarë ishte Troja në pikëpamje etnike, gjuhësore e kulturore?
– Kush ishin akejtë, argejtë, danajt, teukrët?
– Çfarë ishin mirmidonët në pikëpamje etike, gjuhësore e kulturore?
– Rrjedhimisht, i çfarë etnie ishte Akili, çfarë gjuhe fliste Akili?
– Ç’ishin Akili dhe Odiseu, pa të cilët Agamemnoni dhe njerëzit e tij nuk do të mund ta merrnin Trojën as për 100 vjet?
Kategori tjetër pyetjesh do të ishin:
Në ç’gjuhë u krijuan fillimisht 2 poemat e quajtura homerike?
Që nga Lufta e Trojës derisa janë dokumentuar të shkruara këto 2 poema, ka 400 vjet. Pra, a u krijuan këto 2 poema në shekullin XII p.e.s. kur edhe u shkatërrua Troja, apo u krijuan në shekullin VIII p.e.s. kur edhe u shkruan?
Kush ka qenë i quajturi Homer?
________________________________
VIDEO: NË TË VËRTET CILA ISHTE GJUHA E HOMERIT?!
______________________________
A është person historik, personazh poetiko-mitik, apo është një përzierje midis historisë dhe legjendës?
Te “Odiseja” del që këngët e “Iliadës” i kanë kënduar, para Homerit, edhe aedë të tjerë. Në Itakë është këngëtari Fem (f.4, v.151 dhe f.7, v.330), në vendin e feakëvet, në Feaki, është këngëtari Demodok, i verbër edhe ai si Homeri (f.79 etj). Kjo na çon te përfundimi që “Iliada” dhe “Odiseja” nuk janë krijime të një autori të vetëm, si psh “Eneida” apo “Komedia hyjnore”. Homeri është vetëm njëri prej aedëve që i ka kënduar këto këngë, madje ndoshta 300 apo më shumë vjet mbas Luftës së Trojës, ashtu siç i kanë kënduar, secili sipas mënyrës së vet, edhe Arktinosi nga Mileti, Larkesi, Stasinosi i Qipros, Hegjiasi nga Trezena etj (f.VI).
Është, me sa duket, e njëjta dukuri, e cila ka vepruar në pjesët veriore të Shqipërisë, në shekujt XIX, XX. Rapsodët e Peshterit i këndonin këngët e Ciklit tonë të Kreshnikëvet në gjuhën sllave, duke bërë madje edhe modifikime sipas “dëshirës”, “oreksit”, të dëgjuesvet sllavë apo shqiptarë të saposllavizuar. Kjo rrugë arsyetimi do të na çonte te mendimi që aedët që përmendëm s’kanë qenë tjetër, veçse rapsodë të një popullsie të helenizuar ose në proces helenizimi. Kjo do të ish plotësisht e kuptueshme, pasi, pas shembjes së Trojës, shtyllës kryesore të qëndresës përballë një etniteti, ardhur në viset e Kretës e Peloponezit, a më gjërë, dhe forcuar në pikëpamje ushtarake dhe ekonomike, ajo popullsi vendëse mund t’i jetë nënshtruar edhe asimilimit gjuhësor. Por të gjitha këto janë pyetje dhe teza, të cilat duhet t’i trajtojë një për një ballkanologjia e shekullit XXI e në vazhdim, në procesin e gjatë dhe të lodhshëm të REMONTIT të vet.
Ajo që vëmë re te “Odiseja”, janë një varg ngjashmërish e madje përkimesh midis kulturës së atëhershme të banorëvet e personazhevet që përshkruhen aty dhe kulturës së sotme të shqiptarëvet. Unë po rendit këtu disa prej tyre, duke bërë sa më pak komente dhe duke e lënë shtegun hapur, që studimet e mëtejshëm të bëhen, veç tjerash, edhe në aspektin e etnokulturës krahasuese.
MIKPRITJA
Që në ardhje të një të panjohuri a më shumë syresh, familja shqiptare vihet në lëvizje për të pritur të panjohurin apo të panjohurit. Edhe në “Odisenë” kemi të njëjtën pamje: “kanë ardhur dy burra të huaj/ që nga të parët si fis i Zeusit të madh shëmbëllejnë” (f.29,v.25-26). Ata hyjnë në ambientet e banimit, priten më së miri, u ofrohen shërbime personalë, më në fund, kur duan të largohen për të fjetur diku tjetër, në këtë rast në anijet e veta, i zoti i shtëpisë, mikpritësi, u thotë: “Jo, mos e dhëntë Zeusi…/ t’ikni ju që këtu e të ktheni në anije/ sikur të isha dikush që ka ngelur për bukën e gojës” (f.25, v.347-349). Kështu u themi edhe ne miqvet në ditët tona: “Po ju rrini sonte! Ku keni për të shkuar në këtë vakt?! Hamë një kafshatë bukë, me ç’të na ndodhet! Vend për të fjetur kemi!” Ndërsa, një thënie e jona në formë parabole njihet gjithandej: E pyetën njëherë shqiptarin: “Kur e ke ndjerë veten më ngushtë?” Ai u përgjigj: “Kur më ka ardhur miku e më ka gjetur pa bukë”.
Te “Odiseja” mikpritësi nuk i pyet të ardhurit as për emrat, as nga po vijnë, as nga janë. Kjo ndodh vetëm pasi atyre t’u jenë ofruar përkujdesja e nevojshme dhe ushqimi. “Vetëm tani që të huajtë shijuan mësallën e pasur/ është më mirë të mësojmë prej tyre se si e kanë emrin.” (f.20, v.69-70) Edhe ndër shqiptarët, sot e kësaj dite, s’është traditë të pyetet i ardhuri kush është e nga është, pa i ofruar të ulet, pa e pyetur për shëndetin, të tijin dhe të familjes, pa i ofruar kafe, pije, meze. Vetëm pasi të jenë kryer të gjitha këto dhe pasi të jetë shtruar biseda, i posaardhuri mund të pyetet, kush është e nga është, por as atëherë nuk pyetet, pse ka ardhur.
“Hani e pini njëherë, pastaj na tregoni kush jeni/ fisi i prindërve tuaj nuk duket të jetë i panjohur.” (f.30, v.60-61). Është e njëjta dukuri: Miku nuk pyetet kush është e nga është, por i shtrohet tryeza. “Shoqëroji të huajtë në dhomë, të ulen në sofër.” (f.29, v.35). Atje, në sofër, prapë mikun e presin nderime të posaçëm. “Edhe veshjen e majme të kaut të pjekur/ që u blatua në shenjë nderimi, e vuri përpara/ miqve.” (f.30, v.65-67). Ndër ne, për të nderuar mikun në tryezë, në Jug i vihet përpara bishti i berrit të pjekur, nërsa në Veri miku nderohet me kokën e berrit. Ka vise që edhe sot mikut i ofrojnë veshkën.
Ja, tani, edhe perenditë manifestojnë të njëjtën sjellje si njerëzit: Kryehyjnesha Kalipso i thotë hyut Hermes: “Po urdhëro të gostitesh më parë si mik i shtëpisë.” (f.47, v.90) Një i këtillë element, ndonëse nuk duhet menduar që edhe popuj të tjerë nuk e kanë, ose nuk e kanë pasur institucionin e mikpritjes, mund të na çojë te arsyetimi që edhe zotat, të cilët konsiderohen zota grekë, mund të jenë krijesa pikërisht të paraardhësvet tanë e jo të dikujt tjetër.
“Jepini burrit të huaj, o vasha, të hajë e të pijë.” (f.60, v.245). Kështu u thotë shoqëruesevet të veta Nausika, bija e Alkinout feakas, kur shfaqet Odiseu, krejt lakuriq. Ajo, as nuk stepet, as nuk ikën, por, si një vajzë me edukatë të kompletuar, i ofron ndihmë njeriut të panjohur dhe, ndër punët e para të sajat, është: t’i japë për të ngrënë. Shohim këtu jo vetëm traditën e mikpritjes, por edhe lirinë që manifestonte femra në ata shekuj të hershëm pikërisht ndër ilirët, sepse feakasit, sipas disa autorëve, janë një popull i Epirit, dmth i Ilirisë Jugore.
NAUSIKA, BIJA E ALKINOUT.
______________________________
Natën, në kohën e fjetjes, miku nuk lihet vetëm. “Porositi të vetmin djalë që s’ishte martuar/ trim Pisistratin me fletë, të dergjej në krahun e mikut.” (f.26, v.396-397). Në shumicën e visevet të Shqipërisë edhe sot lënë një djalë të ri për të fjetur në të njëjtin ambient me mikun.
Poema “Odiseja”, vepër me moshë 3000-vjeçare, është plot me skena ku shfaqet tradita e mikpritjes, krejt e ngjashme me traditën shqiptare të mikpritjes. Feakët, të cilët, siç thamë, janë një njësi epirote, gjegjësisht ilirojugore, këtë traditë e kanë veçanërisht të përcaktuar. Odiseu, Uliksi, ndodhet midis tyre. Atë e ka gjetur në anë të detit, te grykëderdhja e një lumi, dhe e ka prurë aty, Nausika, bija e Alkinout, kryesundimtarit të feakëvet. Njerëzit janë mbledhur për nder të të panjohurit të sapoardhur. Njëri nga më të vjetrit e pranishëm, Ekeneu, i thotë Alkinout: “Çoje të huajin, vëre të ulet në fron gozhdergjëntë/ …/Dhe qilartarja t’i shtrojë një darkë me ç’ka në qilar.” (f.66, v.162,166). Alkinou çohet vetë dhe e zë për krahësh mikun. Djali i Alkinout i lëshon vendin e vet, që miku të ulet pranë të zotit të shtëpisë. Shërbimi mikpritës vazhdon: “Solli atëherë shërbëtorja e zonjës ibrik arpunuar/ nur e shkëlqim, n’legen t’ergjentë i shtiu të lahej/ e një tryezë pastaj të lëmuar i vuri përpara,/ dhe qilartarja e mbushi me bukë e gjithë të mirat” (f.66, v.172-175).
Ndërkaq, në Spartë, atje ku shkon Telemaku, shoqëruar prej Athenës, bërë tebdil, vëmë re një element, i cili na duket si jo fort i logjikshëm. Duket sikur shkelet logjika, në përpjekje për të mos e shkelur traditën. Miqtë çohen në vaska për t’u larë. Atje shërbestaret ua lajnë trupin dhe ua lyejnë me vajra. Fill pas banjës ata ulen në tryezë dhe “një shërbestare (u sjell) ndërkohë legen t’argjentë/ dhe, nga ibriku i artë që (mban), (u derdh) në duar/ ujë të lahen”. (f.30, v.51-53). Ç’duhet larja e duarvet, kur miqtë sapo dolën nga vaskat, të larë e të ndërruar?! Kjo do të na çonte te mendimi se ndoshta helenët e kanë mikpritjen të huazuar dhe, si çdo gjë që merret hua, të zbatuar me ndonjë të metë?!
Shqiptari i sotëm, jo vetëm që e pret mikun me ushqim, me fjetje dhe me sjellje nga më të njerëzishmet, por thërret edhe fqinjët e farefisin për t’i bërë ndere mikut. Të njëjtën traditë e ka edhe Anlkinou u feakëvet, i para 3000 vjetësh: “Nesër, posa të agojë, do të mbledhim këtu sa më shumë/ pleq për nderimin e mikut që erdhi.” (f.66, v.189-190). Për nder të mikut thirret edhe këgëtari. Ai, në këtë rast, këndon pikërisht këngë që evokojnë Luftën e Trojës, ku përmendet vetë Odiseu. Duke qenë se i zoti i shtëpisë vë re shqetësim te miku, madje lot për faqesh, ai thotë: “Pra, këngëtari le të heshtë, të ndjehet dhe miku, i huaji, aq i gëzuar sa ndjehen mikpritësit” (f.80, v.542-543).
HELLI
Mishi i pjekur në hell mund të themi se është ushqimi më i pëlqyeshëm në traditën e të gjithë visevet në Shqipëri, por sidomos në Labëri, në Çamëri dhe në Malësi të Madhe. Të njëjtin ushqim, përgatitur në të njëjtën mënyrë, e kemi edhe te “Odiseja”. “Dhi dhe derra të egër tek piqnin në hell sipër prushit.” (f.15, v.299-300). Nëse shtrojmë pyetjen: Mos është helene kjo traditë dhe ta kemi marrë ne prej sish?, përgjigjja do të ishte: Nëse kontaktet me helenët, ne ”barbarët”, i kemi pasur me kolonët, pra, me qytetarë e jo me fshatarë malësorë i bie që qytetari t’i ketë mësuar fshatarit si piqet mishi. Kështu që është më e besueshme të jenë helenët ata që e kanë marrë këtë traditë prej nesh, jo nëpërmjet kolonëvet, por prej banorëvet të vendevet ku ata janë instaluar si ardhës. “Mishra plot që i piqnin shërbenjës në hell dhe i skuqnin.” (f.19, v.33).
Vera dhe dollia
Shoqëruesja e përhershme e një të këtillë ushqimi ka qenë VERA, e cila, në të gjitha trevat shqiptare, përveç në viset ku ka hyrë më ndieshëm mentaliteti islamik, përdoret edhe sot. “Shërbenjës të sjellshëm qëndronin/ gati në këmbë e kupat e arta i mbushnin me verë” (f.28, v.469-470). Në shekujt e Antikitetit, thonë se rakia nuk ka ekzistuar. Sot në Shqipëri, në vend të verës, ka përhapje përdorimi i rakisë, por riti është thuajse i njëjtë.
Itakasit, po edhe banorë të tjerë që përmenden te “Odiseja”, përveçse e përdornin verën rregullisht në shtëpi, e kishin traditë të merrnin verë edhe në anije. “Verën vulose në qypa dhe miellin, palcën e njerëzve/ nëpër kacekë të trashë.” (f.15, v.290-291). Edhe matjanët, sipas dëshmisë së studiuesit Dilaver Kurti, deri vonë e kanë pasë traditë të varnin në brez një poç me verë, kur shkonin për të ngarë qetë. Të njëjtën gjë e shohim edhe te “Iliada”, kur qengarësin e presin nuset a vajzat te kreu i brazdës me nga një kupë verë në dorë. Na bie në sy vlerësimi që i bëhet, veç verës, madje më shumë se verës, edhe miellit, duke e quajjtur palca e njerëzvet. Përmenden aty, veç qypavet, për të cilët dihet se kanë qenë në përdorim gjithandej, edhe kacekët prej lëkure bagëtish, që shqiptarët i kanë përdorur gjërësisht e i pëdorin tek-tuk edhe sot.
Midis tjerash, shohim edhe diç tjetër: Vera e atëhershme, ndoshta nga që lihej gjatë për t’u stazhionuar, përzihej gati random me ujë. “Prejini gjuhët e flive dhe hidhini verës pak ujë/ lutjuni zot Poseidonit e gjithë hyjnive të tjera.” (f.25, v. 332-333). Në trevat ku ende pihet vera (si pasojë e mosdepërtimit të mentalitetit islam), psh në Shestan, deri nga mesi i shekullit XX vera gjithashtu përzihej me ujë. Por në çastin kur pihej, jo më parë.
Është edhe tradita e DOLLISË, e cila, ndër shqiptarët, sidomos në viset tanë të Jugut dhe në Malësi të Madhe, por edhe në treva të tjera, praktikohet me formula rreptësisht të përcaktuara. Të njëjtë traditë e hasim te feakët. Alkinou i thotë Odiseut, Uliksit: “Bëj një urim, o i huaj, së pari ndaj zot Poseidonit.” (f.20, v.43). “Kur ta mbarosh ti dollinë e të lutesh siç duhet, kaloja/ edhe këtij, t’i blatojë hyjnisë pak verë të ëmbël” (f.20, v.45-46). “Një verë/ plot dymbëdhjetëvjeçare, si mjaltë, me urdhër të plakut/ derdhet në kupa. Ndërkaq, qilartarja çvulos fuçinë/ plaku i hedh pak ujë dhe nisë t’i lutet hyjneshës.” (f.26, v.386-389). Në Shestan, bardhakun e verës, në mungesë të kupavet, e kalojnë dorë më dorë të gjithë të ftuarit dhe secili, para se të pijë, e thotë formulën e urimit. Lëvdon Jezu Krishtin, uron të zotin e shtëpisë, rendit edhe urimet e tjerë të rastit, pi verë dhe ia pason bardhakun tjetrit që ka në krah të djathtë.
VALLET – KËNGËTARI – SHESHI
Ashtu si ushqimi e bisedat e përzemërta, edhe vallja e kënga janë pjesë e mikpritjes shqiptare. Të njëjtën gjë, madje në formë riti, e gjejmë edhe te “Odiseja”. “Zemra kërkonte të ndihej tani edhe pakëz muzikë/ Vallja me duf të kërciste – t’i vihej kapaku gostisë/ Mori atëherë kasneci lahutën magjike e ia ndehu/ Fem këngëtarit, që ia nisi sakaq sado zemërthyer/ këngës së bukur t’ia thoshte, me shoqe lahutën e ëmbël” (f.4, v.148-152). Vallja është aq e rëndësishme, sa, edhe njerëzit e asaj kohe, i kushtojnë asaj po aq vëmendje, sa edhe njerëzit e sotëm. “Kur shkojnë në valle, kërkojnë gjithmonë/ veten e tyre ta shohin të veshur me rroba të lara/ bukur.” (f.57, v.63-64) Mjafton të gjendesh krejt rastësisht në një familje shqiptare të sotme dhe të shohësh se si përgatiten, të rinjtë, të rejat, plakat, vajzat mitake, për të shkuar në një valle. Kuptohet që, kjo dukuri, ky element etnokulturor, është i pranishëm te të gjithë popujt. Por ne po bëjmë tani krahasime me etnokulturën tonë dhe po mbështetemi në faktin që ngjarjet e poemës “Odiseja” ndodhin pikërisht në gadishullin tonë dhe në vendin tonë të sotëm. Është fjala, pra, për një trashëgimi të dukshme, evidente në etnitetin tonë, që nga ajo kohë e deri më sot. Te “Odiseja” vallja ka formën e rrethit. Atje thuhet: “Të hyjnë në rrethin e valles”. (f.59, v.56). Në gjuhën shqipe përdoret edhe shprehja e ngulitur: rrethi i valles, ndërsa Vallja e Shestanit, një ndër më të lashtat valle shqiptare, ka gjithmonë formën e një rrethi të mbyllur.
Në të gjitha dasmat tona (është fjala për dasmat tradicionale), këngëtari (ose grupi i këngëtarëvet), është i pranishëm. Në shumë vise, edhe në rastet kur vjen miku, thirret një këngëtar me çifteli apo me lahutë. Të shohim si ka qenë kjo traditë para 3000 vjetësh: “Solli ndërkohë kasneci këngëtarin e mirë që Muza / kish dashuruar e tok me gëzimet i dha edhe helme/ dritën e syve ia mori, po këngën e ëmbël i fali” (f.72, v.62-64). Ky është këngëtari, për të cilin flet Homeri, edhe vetë i verbër. Në traditën tonë të sotme, natyrisht, nuk ka rëndësi cilësia fizike, por ka rëndësi tradita e pranisë së këngëtarit pothuajse në çdo tubim. “Na pëlqen të shtrojmë gostira me valle e lahutë.” (f.74, v.248). Kështu i thotë Odiseut Alkinou, prijësi i feakëvet. Do vënë në dukje këtu që përkthyesi S.Çomora, siç thuhet në komentet, ka bërë një përshtatje të emrit të veglës. E ka quajtur lahutë, ndërsa mendohet se ajo ka qenë një lloj kitare. Sidoqoftë, na bie në sy këtu kombinimi i valles, që është një të kënduar duke kërcyer (siç janë shumica e vallevet tona), por edhe të kënduar në shoqërim me një vegël muzikore, e njohur kjo në traditën tonë, sidomos në Veri, ku këndohet pikërisht me lahutë ose me sharki e çifteli.
ODISEU ME PLIS!
______________________________
Ndër feakët, vallja, e cila, siç thamë, mund të jetë edhe rrethore, luhet përjashta. Kjo ka rëndësi të vihet re: Logjet e valevet janë të njohur në të gjitha malësitë tona. Ja si pasqyrohet kjo në “Odise”: “Ahere sheshuan/ vendin e valles dhe rrethin e saj e zgjeruan” (f.75, v.259-260). Por, po kjo valle luhet edhe në Itakë, pasi, ja çfarë emocionesh përjeton Odiseu: “Vërente Odiseu/ këmbët e shkathta se si shkrepëtinin e s’kishte të shmallur” (9f.75, v.264-265). Pse s’kish të shmallur Odiseu, Uliksi? Sepse, sigurisht, edhe në ishullin e tij po kështu kërcehej dhe se ai ish rritur me ato valle.
Që vallet e Antikitetit kanë qenë pjesë shumë e rëndësishme e jetës së njerëzvet, shihet në vargjet që pasojnë: “Ti, Alkino, aq i dashur për popujt, u mburre/ se do të shikoja këtu valltarët më të hedhur të botës/ Ja ku i pashë; e treguan kush janë, kam ngelë i mahnitur” (f.77, v.382-384). A ka kund mysafir që nuk ngel i mahnitur prej mënyrës se si i kërcejnë vallet e veta shqiptarët?! Shko në cilëndo dasmë, shko në cilëndo festë, shih festivalet tanë folklorikë! Që të gjithë do të të duken profesionistë. Në mitologjinë e shqiptarëvet zanat quhen ndryshe edhe shtojzovalle. Kjo fjalë, shtojzovalle, përbëhet prej prej shprehjes Shtoju Zot vallen. Dmth zanat, emri i të cilavet, sipas E.Çabejt etj., lidhet me emrin e perëndeshës antike Diana, e kanë pjesë të jetës së vet vallen, prandaj njerëzit, për eufemizëm, e miratojnë një të tillë mënyrë jete të atyre “grave”. Edhe nëpër kallëzime të ndryshëm, ku zanat quhen edhe orë, fjalë që lidhet me latinishten Oreas Oreadis, nimfë e malit, dhe Hore (Horae), bijat e Jovit, thuhet se ato po luanin valle. Është i njëjti përfytyrim si edhe para 3000 vjetësh te poema “Odiseja”, poemë tashmë e shoshitur prej nesh edhe në pikëpamje të lidhjevet të saj të shumanshme me etnokulturën tonë: “E tërheqin anijen në fund të një shpelle, ku luanin/ valle të bukura Nimfat”. (f.125, v.316-318).
VALLE SHQIPTARE…
_________________________________
VIJON…
…………………………………………………………..
(ILUSTRIMET I PËRGATITI KRYREDAKTORI I PASHTRIKU.ORG)
