HAMBARËT BERBERË ‘ BANKAT MË TË VJETRA NË BOTË!
Hambarët berberë, ose igoudar (njëjës: agadir) siç i quajnë berberët, janë një pjesë e rëndësishme e historisë dhe kulturës së Marokut. Berberët, ose Imazighen (njëjës: Amazigh), janë ndoshta banorët origjinalë të Afrikës Veri-Perëndimore.
Emri Agadir e ka origjinën nga fjala amazighe Igudar, të cilat janë hambarët kolektivë të përdorur si strehë për ushqime, bagëti, si dhe për kushte të vështira të motit.
Agadir (Igudar), si “kështjella e magazinimit”, fillimisht kishte kuptimin e “murit” ose “kalasë”; më vonë edhe si “shtëpia e thesarit” apo “banka”. Fjala vjen nga Taschenlhit, gjuha e Schlöh – Berberëve dhe ka gjetur rrugën e saj edhe në gjuhë të tjera berbere. Fjala është gjurmuar në rrënjën fenikase të fjalës gdr (shqiptohet ndoshta gadir; që do të thotë: “gardh”, “mbyllje”, “fortesë”). Në Atlasin Qendror Tamazight, i cili flitet në pjesë të mëdha të Atlasit të Lartë, ndërtesa të tilla zakonisht quhen igherm ose tighremt.
Sipas historianëve, hambarët e Igudarit në Marok janë banka më të vjetra në botë, që datojnë deri në shekullin e XIII-të. Disa historianë besojnë se mund të shkojnë edhe më larg se kaq pasi hambarët janë po aq të vjetër sa malet ku janë ndërtuar.
Amazigh’ët ose Berber’ët janë banorët origjinalë të Afrikës Veriperëndimore. Këto hambare i përkisnin popullit Amazigh që jetonin në Marok më shumë se 4000 vjet më parë. Fiset Amazigh jetonin kryesisht në jug të Marokut që është një zonë malore. Filluan të ndërtonin hambarë në shpellat dhe shkëmbinjtë e maleve.
Çdo familje Amazigh kishte një hambar dhe ruante sendet e tyre me vlerë brenda saj. Këto sende me vlerë varionin nga dokumentet dhe armët deri te ushqimet dhe bizhuteritë. Një zbulim interesant është se disa hambarë ishin mjaft të mëdhenj për të vepruar si strehimore gjatë kohës së luftës. Disa kishin hapësirë të mjaftueshme për macet për të mbrojtur gjërat e vlefshme nga minjtë.
Në një kohë përpara bankave moderne, këto hambarë vepruan si shtylla kurrizore e pasurisë së komunitetit, duke u mbështetur në bashkëpunimin dhe përgjegjësinë e përbashkët.
Amazigh’ët kishin mënyra të ndryshme për të menaxhuar hambarët. Së pari, ata kishin tableta (dërrasa) për të mbajtur gjurmët e sendeve me vlerë dhe kujt i përkisnin. Menaxhimi ishte përgjegjësi e një sekretari të quajtur Lamine.
Fiset e paguanin Amirin vetëm për përpjekjet e tyre për t’i mbajtur gjërat me vlerë të sigurta. Për më tepër, anëtarët e fisit mund të ruanin edhe hambarët e tyre.
Një nga më të vjetrat dhe më të mëdhenjtë e Igudarit është Agadir Imchguiguiln, i cili është më shumë se 700 vjeç. Rinovimet e fundit zbulojnë se ajo ka 130 hambarë, një shesh qendror, një xhami dhe madje edhe një qeli burgu.
Përveç vlerës së tyre fizike, banka më e vjetër në botë, hambarët Igudar përfaqësojnë besimin kolektiv brenda komunitetit dhe midis grupeve të ndryshme të njerëzve që jetonin aty.
Gjithashtu, në kohë lufte, apo fatkeqësish ata shërbenin si strehë për pronarët e “kasafortës” dhe bagëtinë e tyre, nëse kishte nevojë.
Në Marok, agadirët gjenden më së shpeshti në rajonet e Atlasit të Lartë, maleve Anti-Atlas dhe Luginës Draa. Disa prej tyre datojnë në shekullin e 10-të. Hambarët e fortifikuar janë gjithashtu të zakonshëm në Tunizinë jugore, ku ato quhen kasbah ose, në rastin e një lloji tjetër, si ghorfa.
Në Algjeri, dikur ato ishin të zakonshme në malet Aurès, ku njiheshin si gal’a, por këto ishin në proces të zhdukjes nga fundi i shekullit të XX-të.
____________
***
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Agadir_(granary)
***
***
https://www.thearchaeologist.org/blog/the-worlds-oldest-banking-system-moroccos-ancient-granaries
***
***
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
