(Pejë, 12. 11.2 012) – Sot jemi tubuar këtu për të përkujtuar dhe nderuar Xhemajl Blakajn, dëshmorin e Pranverës së Madhe të Lirisë në 26 vjetorin e vrasjes në Burgun e Qarkut në Pejë. Ky përvjetor ka një kuptim shumëfish më të madh, sot kur gjithë populli shqiptar me mendje dhe zemer presin festimin e 100 vjetorit të Pavarësisë të Shqiperisë londineze. Këta dy përvjetorë ,në këtë muaj nëntor, e plotësojnë më mirë njëri – tjetrin, edhe më shumë data dhe përvjetorë të tjerë, në rrugëtimin tonë të pandalshëm drejt shtigjeve të reja,drejt synimeve dhe aspiratave të përbashkëta kombëtare.
Vitet e 80-ta në Kosovë shënojnë shpërthimin më sublim të ndërgjegjësimit të popullit shqiptar në shtrimin e kërkesave gjithëpopullore për Kosovën Republikë deri në shkëputje dhe bashkim kombëtar.Në ballë të këtyre kërkesave si zakonisht ishte vënë pjesa më e ndërgjegjshme e kombit, rinia studenteske, të rinjt shkollarë të mbështetur nga inteligjenca atdhetare e kombit. Populli shqiptar në Kosovë dhe vise tjera shqiptare nën pushtimin serbo-jugosllav, ishin përcaktuar definitivisht përmes artikulimit të kërkesës deri në shkëputje me parullat „Kushtetutë,ja me hatër ja me luftë. “dhe „Jemi shqiptar nuk jemi jugosllav“ që ishte bërthama kapitale e të gjitha kërkesave tjera pasuese. Të shumta janë familjet, të shumtë janë bijtë dhe bijat e këtij trualli të cilët u rreshtuan në varganin e gjatë të kësaj Dasme të Madhe, të shumta janë ato familje shqiptare mbi të cilat ra me forcë cekani i pushtuesit serbosllav, përmes diferencimit ideo-politik, të shumtë janë bijtë dhe bijat e kësaj toke që u arrestuan,u burgosën ,u torturuanë, u plagosën, u vranë për të hequr nga shpina peshën e robërisë shekullore pansllaviste, për të qenë zot vet në shtëpinë tonë, për të përcaktuar vet fatin e orientimit kombëtar. Të shumta janë familjet në Kosovë që fatin e familjeve të tyre i martirizuan që Kosova të frymoj e lirë dhe sovrane në këtë nënqiell. Ndër këto familje, padyshim një vend të merituar zë edhe familja e dëshmorit Xhemajl Blakaj.
Në përkujtim të qendresës së dëshmorit të kombit, Xhemail Blakaj, në përvjetorin e njëzetë e gjashtë të vrasjes së tij në Burgun e Qarkut në Pejë.
……………………………………………….
Familja e Smajl Blakajt nga fshati Tedel i Burimit (ish Vrella), është ndër ato familje që në kohëra te veshtira ruajti të ndezur në vatër, flakën e atdhedashurisë duke e përcjellur atë nga një brez në tjetrin,duke luftuar me pushkë dhe penë për lirinë dhe trojet stërgjyshore,fillimisht kundër hordhive turke e më vonë edhe atyre serbo – malazeze. Mbi fatin e kësaj familje në kohëra të ndryshme ranë pa mëshirë rrebeshet e sulmeve barbare duke e djegur, vrarë, internuar, përsekutuar e izoluar politikisht. Megjithkëte, antarët e kësaj familje, asnjëherë nuk e humbën busollën e orientimit kombëtar. Ajo nuk u mposht as nuk u gjunjëzua para dallgëve dhe shtëngatave jo të pakëta të shovinizmit serbomadh. Smajl Mahmuti, njëri ndër pinjollët e pakët të kësaj familje,kishte patur fatin tu shpëtoj kurthëve dhë komploteve të organizuara nga armiqtë. Ai këtë nuk e kishte bërë as duke u përulur as duke u nënshtruar, përkundrazi duke qëndruar përherë vërtikalisht, sy për sy dhe dhëmbë për dhëmbë me armikun.
Në angazhimet jo të pakëta të familjes, Smajli kishte arritur të brumos të djemtë e tij, Halili, Muharremi dhe Xhemaili,burrërinë e parakohëshme,dashurinë për njerëzit, tokën,arsimin dhe mbi të gjitha atdheun.Sa e sa herë përsëriste para të rinjëve fjalet „Për të qenë atdhetar i devotshëm përvecse trim dhe i vendosur nevojitet edhe arsimimi dhe vigjilenca duke marr parasysh sa hileqarë dhe të pabesë i kemi armiqtë që duhet t’u dalim përballë në të ardhmën“ – thoshte ai.
Në frymën e këtyre idealeve u edukua Xhemail Blakaj, duke pasur si model frymëzimi, patriotet si Hasan Prishtina, Isa Boletini, Luigj Gurakuqi, Avni Rrustemi, Fazli Grajqevci, Jusuf Gërvalla dhe qindëra patriotë të tjerë dhe pse jo babë Smajlin, vëllazerit Halilin dhe Muharremin,të cilët me kohë ishin vënë në shënjestrën e UDB-së. Duhet theksuar me këtë rast së Muharremi ,ndonëse në moshë ende të re, që me 1979 ishte dënuar për veprimtari ilegale së bashku me një grup ilegal që drejtohej nga Jusuf Gërvalla. Fëmijëria e Xhemailit nuk gjasonte me fëmijërinë e pa brenga të moshatarëve të tij. Një pjesë te mirë të kohës ai e kalonte në shkollë, në punët jo t ë pakëta të shtëpisë, ndërsa kohën tjetër pranë babait të tij, në odën e burrave ,duke dëgjuar ngjarje nga historitë dhe heroizmat e të parëve,histori të trimave dhe trimëreshave shqiptare. Në këtë odë,ai kishte dëgjuar me vëmendje biseda që bëheshin në mes babës së tij dhe veprimtarëve Idriz Daka, Malush Ramë Maraj, Imer Sadik Dreshaj, Sylë Halil Dreshaj dhe burrave e veprimtarëve tjerë për fatin e atdheut.Aty kishte dëgjuar për herë të parë për Kongreset dhe Konferencat antishqiptare të Berlinit, Versajes, Londres, të cilat tokat shqiptare i kishin shndërruar në plackë tregu për kusuritje në favor të shteteve shoviniste fqinje. Me këto ide u edukua dhe u brumos qysh si fëmijë, me ndjenjen për të bërë dicka si burrat e Motit të Madh. Demonstratat e Pranverës së Madhe të vitit 1981 e gjëjnë Xhemailin të burrëruar. Ai tashmë ishte në rrjedha të sigurta të veprimtarisë ilegale dhe legale që ishte bërë pjesë e organizuar e forcave më të ndërgjegjshme kombëtare gjithandej Kosovës, i vetëdijshëm gjithashtu së nëpër cfarë rrebeshesh dhe furtunash do të kalonte populli ynë,për të arritur te aspirata shekullore e brezave për liri dhe bashkim kombëtar. Shpërthimi i demonstratave të prillit të vitit 1981 në Prishtinë e më vonë pothuajse në të gjitha qendrat komunale të Kosovës nuk ishte rastësi. Ky shpërthim kishte ndodhur si akumulim i vazhdueshëm i gjithë atyre padrejtësive antishqiptare, i gjithë atij terrori të pashembullt që po ushtrohej mbi shqiptarët që jetonin në trojet e tyre stërgjyshore nga rexhimi kolonialist serbo jugosllav. Me demonstratat e vitit 1981 u hodh hapi i madh i fitorës politike, por ky hap duhej përcjellur më hapa të tjerë të konsolidimit të veprimtarisë nga veprimtarët e devotshëm dhe grupet ilegale. Këto kushte dhe rrethana Xhemajlin e gjëjnë në sherbim ushtarak në Shtip të Maqedonisë ku kaloj nëpër sprova të rënda në hetuesinë ushtarake, të cilat kishin në dispozicion të dhënat që ishin përcjellur nga shërbimi i seksionit ushtarak në Istog për qëndrimet ideo – politike te familjes së Xhemailit për këto ngjarje. Pas kthimit nga shërbimi ushtarak në vendlindje , Xhemajl Blakaj do të bëhet njëri ndër veprimtarët e shquar të kësaj treve,i cili do të gërshetoj fuqishëm veprimtarinë ilegale me atë legale. Ai do të vihet në kërkim të shokëve të idealit për të zgjëruar dhe forcuar strukturat vepruese kundër hegjemonisë serbo-sllave dhe sistemit ushtarako – policor jugosllav.Në këto rrethana, dita nuk i ngjante ditës ashtu sikur nata nuk i ngjante natës.Kosova ishte shndërruar në poligon ushtarak dhe policor. Kosova po përjrtonte ditët më të errta dhe me te vështira të gjëndjes së jashtëzakonshme. Arrestimet,burgosjet,dënimet drakoniane,rrahjet vrasjet ishin bërë përditshmëri e kohës. Toka e Kosovës po shkilej më shumë së kurrë nga zingjirët e tankëve të ushtrisë jugosllave,ndërsa qielli qahej nga aeroplanët ushtarak për të shuar cdo shpresë të rilindur për Kosovën Republikë. Në këto rrethana, Xhemajlin do ta gjëjmë përherë në lëvizje sa në vendlindje sa në Gjakovë ku ishte student në SHLP „Bajram Curri“,sa në Decan e sa në Klinë..Edhe në Gjakovë si në vendlindjen e tij,si kudo në Kosovë vazhdonte gjëndja e rëndë e diskriminimit,represionit,burgosjeve masive te rinisë, diferencimit ideo – politik si në mesin e studentëve ashtu e dhe të profesorëve. Xhemaili sypatrembur edhe këtu do të radhitej në ballë të proceseve, përkrah vëllëzërve dhe motrave studentë, të cilët përpiqeshin të mbanin gjallë frymën e organizimit ilegal, të propagandes dhe demonstratave aq të nevojshme për kohën. Veprimtaria e Xhemailit sa vinte e rritejduke shtuar shokë të idealit,duke shkëmbyer literaturë ilegale, trakte, pamflete, në shkrimin e parullave në konspiracionin më të thellë. Krahas veprimtarise atdhetare të Xhemailit,rritej edhe veprimtaria e rrjetit të spiunazhit nga spiunë dhe bashkëpunëtorë të UDB-së,nga astrukturat e LSPP, atyre të LKJ, të cilët e gjurmonin hap pas hapi .Këta bashkëpunëtorë kishin arritur në përfundim së Xhemaili ishte person shumë i rrezikshëm dhe duhej eliminuar nga veprimtaria e nëndheshme kundër sistemit kushtetues të Jugosllavisë. Dhe kështu, në mëngjesin e 3 nëntorit të vitit 1986 forca të shumta të policisë,të armatosura deri në dhëmbë, të komanduara nga udbashë serbë e shqipfolës, rrethojnë dhe bastisin shtëpinë e Smajlit,babait të Xhemës duke demoluar dhe përmbysur cdo gjë. Ata arrestojnëXhemailin dhe konfiskojnë një sasi materiali propagandues si: libra,broshura të botuara në Shqipëri, disa kaseta magnetofoni me fjalime dhe këngë patriotike që i bënin jehonë Shqipërisë, Enver Hoxhës, Nak Berishës etj. Në të njejtin hark kohor u arrestua edhe shoku më besnik dhe bashkëveprimtari më i dëvotshëm i tij Skënder Maraj. Gjykata për Kundërvajtje në Istog nga një gjykatës shqipfolës i dënoi me 60 ditë burg. Që të dy, Xhemaili dhe Skënderi u dërguan në Pejë për të vuajtur dënimin në Burgun e Qarkut. Kjo ishte koha e nevojshme që strukturat komanduese të UDB-së kërkonin të blenin për të zbuluar rrjetin e veprimtarisë „të nacionalistëve dhe irredentistëve Shqiptarë” siç i quanin ata. Krahas arrestimit të Xhemailit dhe Skënderit, pasuan arrestimet edhe të shokëve të tjerë të tyre: Esat Dreshaj, student, Xhavit Beqiraj student,Ahmet Rexhaj,veprimtar i ilegales, Muharrem Blakaj veprimtar i ilegalës dhe i burgosur, Fadil Bicaj, Sadri Idrizaj dhe Musa Beqiraj. Bishat vrastare do të suleshin mbi këta të rinj si lukuni ujqërish të pangopur, duke përdorur mjete dhe metodat më monstruoze për t’i thyer, për t’i gjunjëzuar dhe për t’i poshtëruar para shokëve të idealit, familjeve dhe bashkombasve të tyre. Për Xhemailin nuk ishte hera e parë që ballafaqohej me strukturat e UDB-se dhe policinë. Ai tashmë ishte kalitur shpirtërisht dhe fizikisht për t’i përballuar gjithë ato situata që mund t’i ndodhnin në rrugëtimin e tij kombëtar. Ai ishte treguar i gatshëm që shovinistëve serbo-malazezë dhe langojve të tyre shqipfolës tu tregoj, së kjo tokë ka zotër, që dinë të qëndrojnë edhe atëherë kur janë të prangosur edhe atëherë kur janë të burgosurë,së kjo tokë di tu tregojë pushtuesve serbosllav dhe veglave të tyre, më në fund, edhe si vdiset për idealin e lirisë,si vdiset për kauzën e atdheut.Këtë ai e thoshte dhe e përsëriste sa e sa herë në mes shokësh „së e ardhmja e gjysmës së kombit tonë të pushtuar nga hegjemonizmi serbosllav duhet mbështetur në unitet të fuqishëm të forcave atdhetare, për t’u shkallëzuar më vonë në faza të konsolidimit politik dhe ushtarak, deri të lufta e armatosur për clirim. “Duke mos mundur ta thyejnë shpirtërisht as moralisht në rrugën e lirisë, pas shumë e shumë toturave që iu bënë Xhemailin e vranë natën e 9 nëntorit të vitit 1986 në zyrat e hetuesisë të UDB-së.
Dita e 10 nëntorit ishte mandata e zezë që mori familja,për vdekjen e Xhemailit në Burgun e Pejës. Lajmi i vdekjes së Xhemailit përshkoi si vetëtimë nëpër familjet shqiptare. Nënë Kada, nëna e Xhemailit, si kurrë më parë përbiu lotin e hidhur të dhimbjës për djalin e vrarë, por nuk ofshau. Babë Smajlit iu shtua edhe një rrudhë më shumë në ballin e dallgëzuar duke hedhur shikimin kah dielli i lirisë, ndërsa shokët e idealit shtrënguan grushtat e urrejtjes për tu bashkuar edhe më shumë në betejat dhe rrugëtimin e pandalshëm drejt lirisë.
Edhe këtë herë makineria vrastare e UDB-së së bashku me strukturat politike të LKJ-së dhe LSPP-së u përpoqën të mbulojnë gjurmët e krimit duke deklaruar se ai kishte bërë vetvrasje. Por, mjaftoje të shikoje trupin e Xhemailit,të torturuar deri në sakatosje, për të kuptuar të vërtetën e trishtë.Strukturat vazale dhe puthadore të regjimit serb edhe ketë herë po përpiqeshin të luanin lojën e djallit.Ato kishin marrë të gjitha masat për të penguar pjesmarrjën e njerëzve në varrimin e tij. Ҫdo gjë ishte vënë nën kontrollin më të rreptë të sigurimit, policisë dhe shërbëtoreve të tyre.Një kamerë tinëzisht fotografonte ata që kishin ardhur për tia dhënë lamtumirën e fundit. Xhemaili ra në fushën e nderit,ashtu sic bijnë rëndom dëshmorët e kombit, duke qenë i vetëdijshëm për aktin e flijimit sublim. Ai me një krenari të ligjshme po i shtohej krushqëve të lirisë, bijve më të mirë të popullit tonë si Fazli Grajqevci, Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka,Bardhosh Gërvalla, Rexhep Mala, Nuhi Berisha, Zija Shemsiu etj. Jehona e vrasjes së Xhemailit preku deri në palcë rininë atdhetare të kohës,e cila u betua mbi varrin dhe veprën e tij jetësore, për ta kurorëzuar idealin e lirisë deri në fitore.Rrugën e aspiratave kombëtare dhe idealit të lirisë,që e kishte për zemër, e vazhduan shokët e tij. Në rrugëtimin për lirinë e Kosovës, më vonë mbi altarin e lirisë do të bien heroikisht në fushën e nderit, si ushtarë të UCK-së, Skënder Maraj dhe Feriz Blakaj. Ndërsa edhe sot shokët e gjallë të Xhemailit, bëjnë përpjekje për të sendertuar vizionin e tij për lirinë, për ëndrrën e madhe dhe të patjetërsueshme të bashkimit të shqiptarëve në një shtet me emrin Shqiperi. Lavdi e përjetshme i qoftë veprës atdhetare të patriotit Xhemail Blakaj.
Qerim REXHAJ – Në Cerrcë, më 09. 11. 2012
