PROF.DR.MUHAMET PIRRAKU: BETEJA E PAQENË NË FUSHË TË MËLLENJAVE, MË 1389

Pashtriku, 22 Maj 2020: Ngjarja në rrjedhë të poshtme të lumit Llap në verë të vitit 1389 ishte moment historik pa asnjë ndikim për ndryshime të marrëdhënieve ekzistuese në vendet e përfshira në ngjarje. Ajo ngjarje në historiografi depërtoi ngadalë dhe u ngulitë me emërtimin Beteja [e Parë] në Fushën e Mëllenjave (Kosovo Polje, në serbisht) e 28 Qershorit 1389, duke e mveshur me përmasa fantastike.
Lënda burimore udhëpërshkruese, folkloristike, anuare dhe kronikale, që i bënë jehonë asaj ndodhie është e vëllimshme, por shumë kundërthënëse njëra me tjetrën deri në absurd. Botimet letraro-kronikale me origjinë sllave, osmane, persiane, greke, latine, shqiptare, hungareze, frënge e të tjera, janë ngritur më vonë për qëllime politike të palëve të interesuara. Domethënë, për afirmimin e hapave të rinj pushtues perandorak osman dhe Islamit drejt Perëndimit dhe Lindjes së krishterë, nga njëra anë, dhe përmbushjes së kërkesës për krijimin dhe forcimin e një muri kundra-osman të gjithëkrishterë, në anën tjetër. Motivet fetare të krishtera kundra-islame në kronikat e shkruara europiane do të forcoheshin veçanërisht pas shekullit XVI, pikërisht si produkt i lëvizjeve të reja kulturore e politike nën çatinë e Humanizmit, të Renesancës, të Reformacionit dhe të Kundëreformacionit. Përfundimisht deri në këtë kohë ndodhi kalimi masiv në Islam i shqiptarëve ortodoksë shënsavianë e shënklimentianë në ish-provincat romako-bizantine të Dardanisë dhe të Maqedonisë, që pati për pasojë edhe depërtimin e motiveve fetare islame në kujtesën historike shqiptare për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave në vitin 1389.
Në këtë kumtesë jepen kronikat lindore dhe perëndimore të krijuara në rrjedhë të historisë nga fundi i viteve të 80-ta të shek. XIV deri në fillim të viteve të 70-ta të shek. XVII. Këto dokumente, që mund të studiohen nga çdokush, provojnë mosndodhjen e të ashtëquajturës “Betejë në Fushë të Mëllenjvave” më 1389.
Për burim të parë me origjinë osmane, i pari i njohur deri tashti, ku zuri fillin versioni zyrtar osman për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave, është poema “Iskender-name” e poetit Ahmedije të Anatolisë e përfunduar më 13 Mars 1390. Ndërkaq trajtimi kohor i ngjarjes në Fushë të Mëllenjave më 1389 nisi me veprën “Bāzm u râzm” persisht të Azis ibn Ardäshira Astrābādija, e përfunduar më 1398. Ky krijues jetoi në oborrin e një emiri të pavarur, ndaj e dha dritën e gjelbër për komplotin ushtarak në taborin e Sulltan Muratit. Sipas tij Murati I, si dhe biri i tij, Jakubi, u likuiduan me komplot nga i biri, përkatësisht vëllai, Bajaziti I. Kjo dritë më vonë do të mjegullohet me versionet zyrtare për vrasjen e Muratit I, shkruar nga kronistë dhe historianë oborrtarë, nisur me veprën “Menakib-name” të Jahshi Fakih-ut, shkruar nga bashkëkohësi i ndodhisë. Fakih ishte i biri i Iljasit, imam i Bajazidit I dhe vdiq para vitit 1413.

Prof. Dr. Muhamet Pirraku (1944-2014)

Vepra e Fakihut u bë bazë e fortë për pretendimet e tjera historiografike osmane për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389. Pasoi historia e Mulla Shukrullah-ut: “Behxhet-ut Tevarih”, e përfunduar më 2 nëntor 1459. Versionin zyrtar osman e shpini edhe më tutje kronisti i quajtur Enver, në veprën “Düstür-name” të viti 1464. Tri vjet më pas u përfundua vepra historiografike madhore: “Tevarih-i al-i osman” e Uruxh-it, e shkruar deri në vitin 1467, i cili u mbështet kryesisht në veprën e Fakihut, të cilën e përfilli edhe historiani zulmëmadh, Ahmed Ashik-pasha Zade, në veprën e njohur me emrin “Menakib“ ose “Tevarih-i al-i Osman”, të shkruar deri në vitin 1484. Pasha Zade jetoi dhe veproi në Shkup në vitet 30-50 të shek. XV, ndaj veprën e pasuroi edhe me të dhëna nga kujtesa historike e rajonit që përfshinte Fushën e Mëllenjave. Mirëpo, me ndikim të madh në historiografinë botërore do të bëhet “Kitâb-i Cihan-nümâ” i Mehmet Neshriut, e shkruar midis viteve 1484-1493, e fryrë me të dhëna fantastike.
Kujtesa historike në Europën Juglindore për ngjarjen në Fushë të Mëllenjave më 1389 gjeti pohim në “Kronikën turke të Janiçarit” të Mihail Konstantin – Ostrovicës, e shkruar në vitet 1491/92, për nevojat e mbretit të Hungarisë. Pas kësaj kronike vije historia e rëndësishme “Hesht behisht” e Idris Husam ed-Din – Bitlis, e përfunduar në vitin 1505, ndërkaq kjo u ndjek nga historia, gjithashtu madhore, “Tevàrih-i âl-i Osman” e Kemal Pashazades, e shkruar midis viteve 1502-1510.
Midis viteve 1490-1512, një krijues anonim nga Edrenea e përshtati historinë e Uruxhit, “Tevarih-i al-i osman”, e pasuroi me motive të reja dhe vende-vende e zbukuroi. Tani vijnë veprat historiografike osmane: “Târih-i Niŝancî” e Ramazan zade Mehmet Çelebi – Nishanxhiut, e shkruar para vitit 1561 dhe vepra madhore “Tac-ut-tevârih”, e Saaduddin Mehmet Hoxha Efendisë, e shkruar më 1575. E këtij viti konsiderohet edhe vepra e Ahmed Ferîdûn-it: “MejmÅ«ah-i nunshâāt-i Salâtîn”, në të cilën janë botuar letrat e Sulltanëve, përfshirë edhe “Fermanin e Bajazitit I” nga Fusha e Mëllenjave dërguar kadiut të Bursës për varrosjen e kufomës së Muratit I. Sipas këtij dokumenti, Sulltan Murati u flijua për islamin, si plotësim i dëshirës së tij, në mesin e muajit Shaban të madhërueshëm 791 të hixhrit, përkatësisht më 1389. Muaji Shaban i atij viti filloi ditën e hënë, më 26 korrik dhe kishte 29 ditë, deri më 23 gusht. Del se tragjikomendia tek Fusha e Mëllenjave ndodhi më 8 ose 9 Gusht 1389, datë të cilën nuk e gjejmë në kronikat osmane të hershme, as të përfillur nga historiografia turke, e cila për datë të Betejës së Parë në Fushë të Mëllenjave mban 20 Qershorin 1389.
Përafërsisht të mesit të viteve të 70-ta të shek. XVI është edhe vepra: “Badā’i ‘ul-waqā’i” e autorit Hoxha Husejn dhe “Nuhbet-üt-tevarih ve ‘L-abar” e Mehmed bin Mehmed. Të dhëna me interes për ngjarjen në Fushë të Mëllenjave në vitin 1389 la edhe Mustafa Ahmedi – Aliu, i cili shërbeu në Bosnjë, më 1577, kurse kronikën e rëndësishme: “Künh-ül-ahbâr” e shkroi midis viteve 1591-1599. Një vepër historiografike voluminoze midis kronikës dhe historisë me pretendime të mëdha është historia “Tāhih-i Sollakzâde”, e shkruar para vitit 1657, e Mehmet Handamit – Solakzade.
Ndërkaq, të dhëna me interes nga kujtesa historike shqiptare dhe europiane juglindore për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389 përjetësoi në kujtesën dhe historiografinë osmane udhëpërshkruesi i famshëm Evlie Çelebi, në veprën madhore “Sijaset-name”. Ai tokat shqiptare, përfshirë edhe rajonin e Fushës së Mëllenjave i vizitoi në vitet 1660-1662. Për traditën vendase shqiptare të Dardanisë (rajoni që përfshin Fushën e Mëllenjave) me interes për ngjarjen e vitit 1389 ka lënë edhe dervishi i Selanikut Ahmet Dede Lutfullah-Mynexhimbashi,në veprën: “MüneccimbaÅŸi Sahâif-ul-ahbar”, të shkruar pas vitit 1672. Këtu, të themi kushtimisht, përfundon faza e historiografisë letraro-kronikale zyrtare osmane.
Në rrjedhë të kohës, përkrah kronikave osmane, lindën anuarët dhe kronikat me origjinë europiane për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389. Mirëpo, derisa para kronikave osmane nuk njihet ndonjë dokument arkivor me origjinë lindore, vjetarëve dhe kronikave europiane për këtë ngjarje u kanë paraprirë informatat me shkrim të individëve si përpjekje për të informuar opinionin për Ndodhinë.
Informatën e parë për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave e la gjakoni Ignjatie, më 27 qershor 1389, përcjellës nëpër Lindje i mitropolitit rus, Pimen. Ai shkroi se në popull po flitet për vrasjen e Muratit I, por nuk e zuri ngoje vrasësin, as ditën e vrasjes. Më 1 gusht 1389, Mbreti i Bosnjës, Tvrtko I, e bëri me dije Bashkinë e Trogirit dhe të Firencës se ushtria e tij e ka thye ushtrinë osmane të Muratit I. Nga përgjigjja e Firencës, më 20 tetor 1389, në Letrën e Mbretit Tvrtko I, del se firentinasit kishin siguruar edhe informata nga burime të tjera për “Betejën në Fushë të Mëllenjave”. Ato Tvrtkos i uronin fitoren dhe i gëzoheshin vrasjes së Muratit I nga ana e 12 bujarëve të besatuar, nga të cilët – “njëri prej tyre me shpatë e therri”.
Për sa i përket dokumentave me origjinë serbe, kultin e Lazarit dhe mitin serb të “Kosovo Poljes” (Fushës së Mëllenjave) e krijoi qeveria dhe kisha ruse deri në fund të shekullit XVI. Kisha serbe në Perandorinë Osmane për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave u muar vetëm rreth dy muaj e gjysmë pas ngjarjes. Prifti Pahomije,me gjasë i kishës së Shën Onufrit të Shumicës, vend afër Ravanicës në Shumadi, shkroi: “…Në këtë vit knez Lazarin e vranë turqit dhe Muratin serbët”. Dhe, vetëm rreth dhjetë vjet pas ngjarjes, aty nga fundi i shekullit XIV, kemi edhe një shënim tjetër të kishës serbe ku thuhej: “Sa gjëmë u bë në vend kur u vra knezi dhe mbreti i madh turk”, pa ua zë ngoje emrat. Tani kjo kishë Tragjedinë Lazar-Murat më nuk e zuri n’goje për rreth 100 vjet, deri nga fundi i shekullit XV. Në një shënim të kësaj kohe zihej n’goje vrasja e Muratit I dhe e Lazarit dhe humbja e ushtrisë së krishterë “për shkak të ikjes të ca njerëzve serbë”. Emrin e vrasësit të Muratit nuk e përmendi asnjëri nga burimet kishtare serbe të shek. XIV – XV. Emrin e vrasësit të Muratit I nuk e përmendi as Konstantin Filozofi në Biografinë e Stefan Lazarit , më 1431, dhe as autori i anuarit Cetinski letopis (1516-1572). Në njërin dhe në tjetrin shkrim, vrasësi i Muratit I emërtohej vetëm “…një farë burri fisnik”, ndonëse kronikat osmane dhe europiane deri në atë kohë për vrasës pranonin Milosh Nikollë Kopiliçin – krahinar vendas dardan, vasal dhe i njohur mirë nga afër i Sulltan Muratit I. Edhe Gjergj II Brankoviçi në veprën “Cronica Serbica” (fundi i shek. XVII), botim i vitit 1704, i iku rolit të Milosh Nikollë Kopiliçit në tragjedinë në Fushë të Mëllenjave më 1389 dhe nuk dha shenja për egzistimin e kultit serb të Lazarit dhe të mitit serb të Fushës së Mëllenjave.
Përsa i përket burimeve europiane për Ngjarjen në Fushë të Mëllenjave më 1389, para Tetorit të vitit 1389 francezi Filip Mezière, ushtarak dhe administrator në Qipro, e informonte Francën se ngjarja ku u vra Murati I me të birin – “së bashku me disa udhëheqës eminent turq” ndodhi “në pjesët e Shqipërisë”. Me interes është edhe Letra e Dimitrije Kidonit drejtuar në burg mbretit Mihaili II Paleolog, në ditët e para pas “ndeshjes” së koalicionit të krishterë kundër ushtrisë osmane. Tani, më së pesë vjet më nuk u fol për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave deri në Kronikën e murgut të Saint Denisit më 1395, e cila nuk e zuri në gojë emrin e vrasësit të Muratit I. Filip Mezière Ndodhisë në Fushë të Mëllenjave iu kthye edhe një herë më 1396/7 dhe paraqsite se ishin vrarë 20 mijë trupa të Sulltanit dhe po aq të Lazarit. Më tej pason kronika e një Anonimi grek e botuar nga Zoras dhe Anonimi i Raguzës më 1402, i cili ndiqte kujtesën boshnjake. Ky do të vë në dukje se në Fushë të Mëllenjave në mesin e qershorit 1389 pranë Lazarit, të cilin e quante “mbret i Bosnjës”, ishin “boshnjakët”, Vuk Brankoviçi dhe Vojvoda Vllatko Vukoviç (i Kroacisë). Nuk e përmendi fare emrin e atij që Muratit I i “dha plagë në zemër”. Kronisti anonim i Fiorentinës (Kronika e Friulit), në dhjetëvjetëshit e dytë të shekullit XV, foli për ngjarjet nga vrasja e Karlo Durrsakut më 1385, deri në vitin 1409. Sipas tij, Murati pati më se 70 mijë viktima, kurse të krishterët më se 30 mijë.
Me ndikim në historiografinë europiane do të bëhet vepra e Laonici Chalcondyle Atheniensis: “De origjine et rebus gestis Turcorum…”, e shkruar para vitit 1435 dhe e botuar më 1556. Ky e dinte se vrasës në variantet: Milo, Miloen dhe Michale. Ndërkaq, sipas informatave që kishte Mbreti hungarez, Albrehti, më 1438 – Murati e Lazari u vranë në dyluftim. Për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389 shkroi edhe Armtari Jerga i Nirnbergut, i cili shërbeu në oborrin e Stefan Vukçiç – Kosaçit para vitit 1466. Mirëpo, ndikim të madh në historiografinë europiane do të bëjë Kronika e Johan Mihail Dukës, e botuar italisht në fillim të shek. XVI. Atë kryekreje e përfilli Marin Barleti si dhe një grup kallogjerësh në Letrën për Papën më 1598, si edhe relatorët: Marin Bici (1610) dhe Pjetër Mazreku (1623/24). Këto shkrues e pohuan edhe kujtesën historike shqiptare të Dardanisë për vrasjen e Sulltan Muratit I dhe të Milosh Kopiliçit. Nga fillimi i shek. XVI për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389 la të dhëna edhe prifti ulqinak Martin Segoni në udhëpërshkrimin “De itineribus in Turciam Libellus” dedikuar nevojave të mbretin hungarez, më 1502, e cila më vonë i atribuohet udhëpërshkruesit Filice Petantio-s, më 1522.
Me rëndësi të posaçme dhe saktësi të madhe për pjesëmarrjen e shqiptarëve në koalicionin e të krishterëve kundra-osmanë ofron kronika “Historia e generalogia della casa Musachia” e Gjon Muzakës, e shkruar në vitin 1510. Këtë e ndjek raguzani Ludovik Cerva Tubero në “Comentario de rebus quae temporibus eius…gestae funt”, e shkruar para vitit 1515, kurse e botuar më 1590 me titull: “…De Turcorum origjine…”. Ngjarjes së vitit 1389 në Fushë të Mëllenjave iu kushtua edhe Benedikt Kuripeshiçi në “Itinerarium der Botschaftstreise…”, më 1530, kurse më 1550 u botua në gjuhën gjermane kronika osmane e quajtur: “Girabi Tevarichi”. Ngjarjes në Fushë të Mëllenjave më 1389 do t’i përkushtohet edhe Francesco Sansouino në “Gli Annali overo le vite de’principi et singnori della casa Othomana”, botuar më 1571 si dhe udhëpërshkruesi Jean Palerne Forensien, i cili vizitoi viset e Dardanisë në vitet 90 të shek. XVI dhe regjistroi kujtesën historike shqiptare të ndritur për Skënderbeun dhe për Milo Komnenin (Milosh Nikollë Kopiliçin).
Nga fillimi i shekullit XVII zuri fill trajtimi historiografik humanist europian për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave në vitin 1389. Me ndikim të madh në literaturën historiografike europiane do të bëhen veprat: “Il regno de gli Slavi…”, e Mavro Orbinit, e botuar më 1601 dhe “Ristretto de gli anali di Rausa” e Petro Lukarit, e botuar më 1604. Këto dhe disa kronika osmane i ndoqi historiani anglez Richard Knolles në veprën “Generall Historie of the Turkes…” e botuar më 1610 dhe 1710, i ndjekur nga Joanne Cuspiniano në veprën “De Turcorum origjine…” të botuar më 1673. Nga këtu fillon dija shkencore për Ndodhinë në Fushë të Mëllenjave më 1389 mbi bazën e të dhënave të kronikave osmane e europiane, me pasoja të mëdha për historiografinë dhe historinë e popujve të Europës Juglindore, veçanërisht në dëm të qenies shqiptare në djepin e shqiptarizmës, në Dardani.
E përmbledhur shkurtimisht: për shkencën e historisë nuk është i njohur ndonjë dokument nga dita e ngjarjes dhe me kronikat nuk mund të saktësohet dita kur ndodhi ajo. Festimi fetar serb “Vidovdan” për datën e 28 Qershorit 1389 (kalendari gregorian) është shpikje e kishës dhe e politikës serbe nga fundi i shekullit XVIII – fillimi i shekullit XIX, njësoj si edhe kulti i Lazarit dhe miti i Fushës së Mëllenjave. Sipas gjykimit kritik të informatave dhe të kronikave osmane dhe europiane mund të thuhet se ka egzistuar përpjekja e fshehtë e Princ Lazarit për një aleancë të të krishterëve europianë kundër pushtuesit osman. Ndërkohë, Murati I dhe ushtria e tij arriti në Dardani dhe ndaloi në Fushë të Mëllenjave me qellim të kontrollonte dhe të forconte besnikërinë e vasalëve në Shqipëri, Serbi dhe Bosnje.
Analiza e fakteve tregon se ngjarja në fjalë ishte një komplot në kreun komandues të koalicionit të të krishterëve të Europës Juglindore, në njërën anë, dhe në kreun komandues të ushtrisë perandorake osmane, në anën tjetër. Ndodhia në dy pamjet e saj origjinale, në dy taborët ushtarake, u zhvillua në intervalin kohor prej rreth dy orësh dhe në fshehtësi të madhe nga grupe të vogla ushtarake. Ajo Ndodhi nuk shkaktoi asnjë çrregullim në marrëdhëniet shoqërore të kohës kundrejt pushtuesit osman dhe vasalëve të tij në Europën Juglindore. Në terren nuk mbetën apo nuk egzistojnë gjurmë të luftës – varre as gjësende nga “Beteja…”, e cila në burimet e përmendura tregohet se kishte armatim këmbësorie, kalorësiake dhe artilerike të përmasa fantastike: mbi 100’000 të vrarë, e po gati aq të plagosur, pjesa më e madhe e të cilëve “nuk u përballuan plagëve”. Kufoma e Muratit dhe kufoma e Lazarit, të padëmtuara, u varrosën me nderime të larta fetare e pushtetore, i pari pranë xhamisë në Bursë [të Turqisë], kurse i dyti pranë kishës ortodokse në Prishtinë. Pak muaj më vonë kufoma e Lazarit do të zhvarroset dhe rivarroset me nderime kishtare e pushtetore në manastirin e Zhiçës të Shumadisë (në Serbinë qendrore). Menjëherë pas “Betejës”, Sulltani i ri Bajazidi I u martua me të bijën Mileva të Princit Lazar të vrarë dhe Stefan Lazareviçi, vëllai i Milevës, iu bashkua me ushtri Sulltan Bajazidit në pushtimet e reja.
Çfar pasoi atë ngjarje është ruajtur në kujtesat e hershme shqiptare në Dardaninë e periudhës së krishterë ortodokse shënsaviane. Në epiqendër të saj është fati tragjik i Sulltan Muratit I dhe i vendasit drenicar, Milosh Nikollë Kopiliçit, zotërues vasal i Dardanisë i njohur nga afër me Sulltan Muratin I. Me këto shëmbëllejnë fuqishëm motivet e hershme të kujtesës epike boshnjake, kroate e serbe, e cila është pasuruar me aktorë imagjinarë dhe me motive fetare, mitike, legjendare e politike. Të gjitha këto patën origjinë versionet zyrtare të oborrit perandorak osman ashtu edhe të kishës ortodokse dhe të oborrit mbretëror serb në shekujt XV- XIX.
Ajo që ndodhi në Fushë të Mëllenjave më 28 Qershor 1389 ishte thjesht një grusht shteti (jo betejë midis ushtrive) i organizuar nga Bajazidi I, i biri i vet Sulltan Muratit I dhe lordi serb Vuk Brankoviç. Bajazidi I u bë Sulltani i ri dhe Vuk Brankoviçi pas vdekjes së princit Lazar u bë lordi serb më i fuqishëm vasal i Sulltanit. Më pas, bandat e vrasësit Vuk Brankoviç ua humbën, përveç atë të princ Lazarit, varret titullarëve shqiptarë që u vranë në atë komplot, përfshirë edhe varrin e princit Theodor Muzaka II. Botimet e shumta në gjuhë të ndryshme apo gojëdhënat popullore mbi të ashtëquajturën “Betejë në Fushë të Mëllenjave më 1389” thjesht kanë ushqyer propagandën për krijimin e qëllimshëm të mitit (gënjeshtrës) për atë ndodhi. Megjithatë dëshmitë dhe analizat shkencore ndriçojnë të vërtetën dhe rrëfejnë ndryshe.
Serbët e ripohuan sjelljen e tyre vasale ndaj Sulltanit dhe jo si mbrojtës të krishterimit shtatë vjet më pas, më 25 Shtator 1396, në Betejën e Nikopolisit (në veri të Bullgarisë së sotme). Në atë betejë dhe me ndihmën e serbëve, ushtria e Sulltan Bajazidit I shkatërroi një ushtri të madhe europiane të krishterë. Për europianët ajo ishte kryqzata e fundit me përzënë osmanët nga Europa. Në atë betejë serbët nuk e ndaluan tradhëtinë e tyre derisa “mëshiruan” mijra robërit e krishterë duke iua prerë kokat. Beteja e Nikopolisit shënoi kthesën e pranisë osmane në Europë për shekujt në vazhdim.
Prishtinë, Gusht 2006
Prof. Dr. Muhamet Pirraku (1944-2014)
***
Në gjuhën angleze:
The Inexistent Battle at the Field of Blackbirds (Kosovo Polje) in 1389

The episode that happened down along the river Llap in the summer of 1389 was a historical moment without any changing impact on the existing relations of the countries involved in that incident. The event, which slowly penetrated the written history, became known as the [First] Battle at the Field of Blackbirds (Kosovo Polje, in Serbian) on 28 June 1389, and was recounted with surprising dimensions.
References to that event—publications, folkloristic records, annals, and chronicles—compile many volumes, but they are controversial and even absurd. The literature records and histories of Slavic, Ottoman, Persian, Greek, Latin, Albanian, Hungarian, French, etc. proveniences later recovered for political purposes by those who were so inclined.
One goal was to affirm steps toward the imperial Ottoman and Islamic occupation of the West and Christian East; the other was to confirm the challenge of establishing and consolidating a pan-Christian curtain wall against the Ottomans. Christian motives against the Ottomans in the recorded European chronicles became stronger in particular after the century XVI, as a consequence of new cultural movements in the names of humanism, renaissance, reformation, and contra-reformation. At that time, a massive conversion of Orthodox Saint Sava and Saint Clementine Albanians to the Islam faith happened in the Roman and Byzantine ex-provinces of Dardania and Macedonia; the result of which was the penetration of Islamic motives into the historical memory of Albanians for the Incident at the Field of Blackbirds in 1389.
That communication put forth evidence about oriental and occidental chronicles created from the late 80s of the century XIV to the early 70s of the century XVII that can be consulted to prove the inexistence of the so-called “the Battle at Kosovo Polje” in 1389.
The first known source of Ottoman origin, from which the official Ottoman version about the Battle at the Field of Blackbirds originated, is the poem “Iskender-name” by the poet Ahmedie of Anatolia, written on 13 March 1390. However, the historical treatment of the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 began with the publication in 1398, in Persian, of the work “Bāzm u râzm” by Azis ibn Ardäshira Astrābādija. He lived in the court of an independent emir and consequently had no constraints of revealing the existence of a military coup d’état in the army of the Sultan Murad I.
According to Astrābādija, the Sultan Murad I and his son Jakub got liquidated because of a conspiracy involving the Sultan’s son, Bayezid I. That information would later be fogged up by official versions about the murder of Murad I written by courtier historians, the first of which was the work “Menakib-name” by Jahshi Fakih who lived at the time of the Incident. Fakih was the son of Ilias, imam of the future Sultan Bayezid I, and he passed away before the year 1413.
The work of Fakih became a reliable reference for other claims of the Ottoman historiography about the Incident at the Field of Blackbirds in 1389. Then the publication of “Behxhet-ut Tevarih” by Mulla Shukrullah came out on 2 November 1459. The official Ottoman version was further conveyed by a chronicle recorder named Enver in his work “Düstür-name” published in 1464. Three years later, the great historical work “Tevarih-i al-i Osman” was completed by Uruxh, who mostly cited the work by Fakih. As well, the renowned historian Ahmed Ashik-pasha Zade referred to the work of Fakih in his publication in 1484 known as “Menakib“ or “Tevarih-i al-i Osman”. Pasha Zade lived in Shkup during the 30s – 50s of century XV and thus supplemented his work with information from historical memories in the vicinity of the Field of Blackbirds. However, the work “Kitâb-i Cihan-nümâ” by Mehmet Neshri, written during the years 1484-1493 and inflated with implausible records, would become influential primarily in world historiography.
The historical memory of Southeast Europe concerning the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 finds a place in the work “Turkish Janissary Chronicles”, written in 1491-1492 by Mihail Constantine Ostrovica on demand of the Hungarian King. Then came the important historical works of “Hesht behisht” by Idris Husam ed-Din – Bitlis, written in 1505, and “Tevàrih-i âl-i Osman” by Kemal Pashazade, written in 1502-1510.
In the years 1490-1512, an anonymous author from Edrenea adapted the history “Tevarih-i al-i Osman” by Uruxh, expanded it with new motives, and somehow embroidered it. It was followed up by a few other Ottoman historical works, namely “Târih-i Nisancî” by Ramazan zade Mehmet Çelebi – Nishanxhi, written before the year of 1561, and the major work “Tac-ut-tevârih” by Saaduddin Mehmet Hoxha Efendi, written in 1575. In that same year, Ahmed Ferîdûn published the work “MejmÅ«ah-i nunshâāt-i Salâtîn”, which consisted of the letters of sultans, including the “Ferman of the Sultan Bayezid I”, sent from the Field of Blackbirds to the Cadiz of Bursa in respect to the burying of the corpse of Murad I. According to that document, Sultan Murad I was sacrificed for Islam, as a fulfillment of his wish, in the middle of the grandiose month of Shaban of the hixhri 791, that is of the [Gregorian] year of 1389. The month of Shaban of that year began on Monday, 26 July, and consisted of 29 days, ending on 23 August. Thus, it appears evident that the tragic comedy in “the place called the Field of Blackbirds” occurred on 8 or 9 August 1389. That date has not been found in any early Ottoman chronicles, and it has furthermore been neglected by the Turkish historiography which holds the age of 20 June 1389 as the date for the First Battle at the Field of Blackbirds.
Approximately near the mid-70s of the century XVI, the works “Badā’i ‘ul-waqā’i” by Hoxha Hussein and “Nuhbet-üt-tevarih ve ‘L-abar” by Mehmed bin Mehmed were published. Also, interesting data about the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 were left behind by Mustafa Ahmed – Ali, who served in Bosnia in 1577 and wrote an important chronicle “Künh-ül-ahbâr” between 1591 and 1599. As well, “Tāhih-i Sollakzâde” by Mehmet Handami – Solakzade, written before the year of 1657, is an extensive historical chronicle work with significant claims on the event.
Meanwhile, compelling data from the historical memory of Southeast Europe about the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 perpetuated into Ottoman memory and historiography by the famous traveler Evlie Çelebi in his major work, “Sijaset-name”. From 1660-1662, he visited the Albanian lands, including the Field of Blackbirds. The local Albanian tradition not far from the Field of Blackbirds about the Incident there in 1389 has also been covered by the Dervish of Thessalonica Ahmet Dede Lutfullah-Mynexhimbash in his work “MüneccimbaÅŸi Sahâif-ul-ahbar”, written after the year of 1672. Herewith, the official Ottoman historiography of literature and chronicles ends.
Along with time and parallel to the Ottoman chronicles, annals and chronicles appeared relating to the Southeast European proveniences for the Incident at the Field of Blackbirds in 1389. Because there are no known records of the oriental provenience before those of the Ottoman chronicles, the European histories and chronicles about that Incident appeared later than pieces of information written by specific individuals.
The first piece of information came from the assistant-priest Igniatie on 27 June 1389, who accompanied the Russian metropolitan Pimen on his travels throughout the East. Ignatie wrote about rumors surrounding the murder of Murad I, but he mentioned neither the killer nor the date. On 1 August 1389, the King of Bosnia, Tvrtko I, informed the Communes of Trogir and Florentia that his army had defeated the Ottoman army of Murad I. From the reply of Florentia’s Council on 20 October 1389, known as the Letter to King Tvrtko I, it appears that the Council of Florentia had also gathered information about “the Battle at the Field of Blackbirds” from other sources. In Florentia’s reply, King Tvrtko I was greeted with the victory and the murder of Murad I was credited to twelve vowed knights, of whom “one of them slaughtered him by the sword”.
As to documents with Serbian origin, the Russian government, and the church created by the end of the century XVI the Cult of Lazar and the Serbian Myth of “Kosovo Polje” (the Field of Blackbirds). The Serbian church in the Ottoman Empire dealt with the Incident at the Field of Blackbirds more than two months after it occurred. The priest Pahomie, probably from the church of Saint Onufri of Shumica, a locality near Ravanica in Shumadie, wrote: “…. In this year, Knez Lazar was murdered by Turks whereas Murad by Serbs”. And only ten years later, by the end of the century XIV, there was a memo from the Serbian church reporting, without mention of any names, “What a calamity happened in the country when the Knez and the great Turkish king were murdered”.
After that, this church did not mention the tragedy of Lazar and Murad for about 100 years, until the end of the century XV. In a note written at that time, the murders of Murad I and Lazar and the defeat of a Christian army “due to the desertion of some Serbs” was recalled. The name of Murad’s killer was not mentioned in any documents of the Serbian church relating to centuries XIV and XV. The name of Murad’s killer was not mentioned even by Constantine the Philosopher in his “Biography of Stefan Lazar” in 1431 or by the author of the annual “Cetinski letopis” (1516-1572).
In both records, the killer of Murad I was referred only to as “…such-and-such a nobleman”, even though up to that time the Ottoman and European chronicles cited as the killer Milosh Nikola Kopiliç, a native close to the Field of Blackbirds and a vassal well known by Murad I. Gjergj Brankoviç II in his work “Cronica Serbica” published in 1704 ignored the role of Milosh Nikola Kopiliç in the tragedy at the Field of Blackbirds in 1389 and did not give any sign of the existence of the Serbian Cult of Lazar nor of the Serbian Myth of the Field of Blackbirds.
Concerning European sources for the “Battle” at the Field of Blackbirds in 1389, before October 1389 the French officer and governor of Cyprus, Filip Mezière somehow informed France that the incident in which Murad I and his son were killed “together with other prominent Ottoman leaders happened in the regions of Albania”. Some insight also comes from the Letter of Dimitrie Kidoni sent to King Mihail II Paleolog in prison days after the Christian coalition “confronted” the Ottoman army. Then for more than five years, there was no reference to the Incident at the Field of Blackbirds till the chronicle of the monk of Saint-Denis in 1395, in which the name of the killer of Murad I was not mentioned. In 1396-1397, Filip Mezière again raised the topic of the Incident at the Field of Blackbirds, adding that Sultan and Lazar had each suffered the loss of 20 thousand soldiers.
That was followed by the chronicles of both an anonymous Greek writer published by Zoras and an anonymous writer from Ragusa in 1402 who traced the Bosnian memory. The Anonymous of Ragusa put forth that the Field of Blackbirds, in the middle of June 1389, there were the Bosnians, Vuk Brankoviç, and Vojvoda Vllatko Vukoviç [of Croatia] standing by Lazar, whom he called King of Bosnia. He did not mention the name of the person who “delivered heart wound” to Murad I. The Anonymous Chronicler of Florentine (The Chronicle of Friuli), in the second decade of the century XV, covered events from the murder of Karl of Durrës in 1385 till the year 1409. According to him, Murad suffered 70 thousand victims while the Christian count was about 30 thousand.
The work “De origjine et rebus gestis Turcorum…” by Laonici Chalcondyle Atheniensis, written before the year 1435 and published in 1556 was influential to European written history. In his account, names of the killer varied from Milo to Miloen and Michale. Meanwhile, according to information available to the Hungarian King Albrecht in 1438, “Murad and Lazar were killed in a duel”.
Information also came from armory tutor Jerga of Nurnberg, who served on the court of Stefan Vukçiç – Kosaç before the year 1466. However, the chronicle by Johan Mihail Duka, published in Italian at the beginning of the century XVI would become much more influential to the European written history. Both the Catholic historian Marin Barleti and a group of monks in a Letter to Pope in 1598 and the Archbishops of Antivari (today, the town of Bar in Montenegro) Marin Bici in 1610 and Pjet137r Mazreku in 1623-1624 referred to that publication by Johan Mihail Duka. Marin Bici and Pjetër Mazreku also affirmed the Albanian historical memory about the Incident at the Field of Blackbirds in respect to the murder of Murad and Milosh Kopiliç. At the beginning of the century XVI, relevant pieces of information got documented by the priest Martin Segoni of Ulcinium in his work “De itineribus in Turciam Libellus”, performed on behalf of the Hungarian King in 1502; later in 1522, the work reemerged with the traveler Filice Petantio.
Detailed information on the participation of Albanians in the Christian coalition against the Ottomans come from the chronicle “Historia e generalogia della casa Musachia” by Gjon Muzaka, written in 1510. That was cited by Ludovik Cerva Tubero of Ragusa in his work “Comentario de rebus quae temporibus eius…gestae funt” written before the year of 1515 but published in 1590 under the title of “…De Turcorum origjine…”. Benedikt Kuripeshiç covered the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 in his work “Itinerarium der Botschaftstreise…” published in 1530, which was followed in 1550 by the Ottoman chronicle entitled “Girabi Tevarichi”, published in German. Then, the work “Gli Annali overo le vite de’principi et singnori della casa Othomana” by Francesco Sansouino came in 1571. The traveler Jean Palerne Forensien visited the region of Dardania throughout the 90s years of the century XVI and recorded the Albanian historical memory of both Scanderbeg and Milo Komnen (Milosh Nikola Kopiliç).
The European humanist and historical treatment of the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 commenced at the beginning of the century XVII. The works “Il regno de gli Slavi…” by Mavro Orbini, published in 1601, and “Ristretto de gli anali di Rausa” by Petro Lukar, published in 1604, became influential. Those, along with some other Ottoman chronicles, were mentioned by British historian Richard Knolles in his work “General History of the Turks…” published in 1610 and 1710; it was followed by Joanne Cuspiniano with his work “De Turcorum origjine…” published in 1673. Those publications marked the advent of scientific knowledge about the Incident at the Field of Blackbirds in 1389 based upon Ottoman and European chronicles. Also, they had significant effects upon the written history of Southeast Europeans, at the expense of Albanian presence in the broad region that includes the Field of Blackbirds.
As a summary, the science of history does not possess any document of the very day of the Incident, and the exact date of the incident cannot be ascertained using available resources. The Serbian religious holiday “Vidovdan”, first observed on 28 June 1389 (Gregorian Calendar) was a by-product of the Serbian church and politics by the end of the century XVIII and beginning of the century XIX, similar to the invention of the Cult of Lazar and the Myth of “Kosovo Polje” (the Field of Blackbirds). By scrutinizing the information communicated by the Ottoman and European chronicles, it can be said that surreptitious effort was made by Prince Lazar to form an alliance of Christians in Southeast Europe against the Ottoman occupier. At that time, Murad I and his army arrived at the Field of Blackbirds to control and strengthen the loyalty of his vassals in Albania, Serbia, and Bosnia.
The meticulous analysis of the facts exhibits that the Incident was just a conspiracy of the commanders of both the Christian coalition and the Ottoman army. From the aspects of both armies, the event happened within two hours at great secrecy and was executed by small groups of soldiers. The Incident did not have any effect on the social relations of the region at that time, including the ties between vassals and the Ottoman invader. No trace of the Battle was left behind, with no graves or military artifacts. Even so, the sources above exhibit unbelievable dimensions of the “Battle” in terms of infantry, cavalry, and gunnery, or regarding human casualties: 100 thousand soldiers got killed and as many wounded, of whom most “did not overcome their injuries”.
The undamaged corpses of the Sultan Murad I and Prince Lazar were buried with high religious and militarily honors: Murad I beside a mosque in Bursa (a city in Turkey) and Prince Lazar beside the Orthodox Church in Prishtina. Months after, the corpse of Prince Lazar was taken and reburied with religious and militarily honors in the monastery in Zhiça of Shumadia (central Serbia). Then, just after “the Battle”, the new Sultan Bayezid I married the daughter Mileva of late Prince Lazar; and Stefan Lazareviç, the brother of Mileva, joined the army of Sultan Bayezid I for the sake of his imperial conquests.
What followed that event was preserved in the early historical epic of the Albanian people of the region that includes the Field of Blackbirds during the orthodox Christian period of Saint Sava. Its focus was on the tragic fate of the Sultan Murad I and Milosh Nikola Kopiliç, a local from Drenica, a vassal governing the region that included the Field of Blackbirds and intimately acquainted with the Sultan Murad I. It resonates with the early Bosnian, Croatian and Serbian historical epics, though those have been augmented by imaginary actors and religious, mystic, legendary and political motives because those were with provenance from official versions of the imperial Ottoman court, the Serbian orthodox church and Serbian royal courts between the centuries XV and XIX.
The Incident at the Field of Blackbirds on 28 June 1389 was merely a coup d’état (not a battle between armies) organized by Bayezid I, the son of the Sultan Murad I, and the Serbian lord Vuk Brankoviç. Bayezid I became the new Sultan and Vuk Brankoviç, after the death of Prince Lazar, became the most potent Serbian lord vassal to the Sultan. Purposely, the cohorts of the killer Vuk Brankoviç later cleared the traces of the graves of the Albanian dignitaries, for example, Theodor Muzaka II, killed in that complot and took care of to preserve only the tomb of Prince Lazar. The many publications in different languages and folk beliefs of the so-called “Battle at the Field of Blackbirds in 1389” have deliberately created the myth (the lie) for that event. The scientific evidence and analyses elucidate the truth and inform otherwise.
Serbs reaffirmed both their vassal behavior to the Sultan and not defenders of Christianity seven years later, on 25 September 1396, at the Battle of Nicopolis (in present-day northern Bulgaria). In that battle, with the help of Serbs, the Ottoman army of the Sultan Bayezid I crushed a vast Christian European army composed of Hungarian, Bulgarian, Wallachian, French, Burgundian, German, and mixed troops, and backed by the Venetian navy. It was the last European crusade to drive the Ottomans out of Europe. In that battle, the Serbs did not stop their betrayal until they delivered the coup de grace to their “fellow” European Christians by beheading thousands of prisoners. The Battle at Nicopolis set the conditions for an Ottoman military presence in Europe for centuries afterward. (Translated by Saimir Lolja)
Prishtinë, Gusht 2006
Prof. Dr. Muhamet Pirraku (1944-2014)
Nga gjuha shqipe në gjuhën angleze e përktheu, Saimir Lolja