Tiranë, 20 nëntor 2017: Titullin për këtë shkrim e mbaj mend tash e afro tri decenie, nga një shkrim i Hilmi Ismailit, profesor në pension i Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës. Dhe vërtetë, ajo mbeti përmendore e turpit, po edhe mollë sherri në politikën dhe drejtësinë kosovare. Fjala është për Kishën ortodokse serbe mu në qendër të hapësirës së Universitetit “Hasan Prishtina”, në qendër të Prishtinës. Për godinën e asaj kishe është shkruar e folur shumë, qysh prej se ka filluar ndërtimi i saj. Pas mbarimit të luftës në Kosovë, janë shfaqur mendime e propozime të ndryshme. Pala serbe konsideron se kisha është ndërtuar me leje të rregullt dhe duhet të lejohet përfundimi i punimeve dhe vënia në funksion për “besimtarët” e vet. Pala shqiptare, si gjithmonë, jo të një mendje: shumica thonë se ajo godinë duhet të rrënohet me themel e të hiqet nga kampusi, sepse nuk e ka vendin aty, ndërsa disa zyrtarë të nivelit qendror dhe lokal thonë se duhet të presin vendimin e gjykatës, pasi Unviersiteti ka ngritur padi për heqjen e saj. Ka edhe mendime të disa profesionistëve e “dashamirë të kulturës”, se godina duhet të mbetet, por t’i ndërrohet destinimi e të shërbejë si galeri e kulturës, dhe simbol i një kohe të okupimit të Kosovës.
Si u ndërtua kisha në hapësirën e Universitetit
Ndërtimi i kishës në hapësirën e kampusit të Universitetit të Prishtinës u bë në kohën e okupimit të egër serb, kur në mënyrë antikushtetuese dhe antiligjore ishte suprimuar statusi kushtetues-juridik i Kosovës, ishin aplikuar masa dhe ishin caktuar organe të dhunshme në të gjitha organet, organizatat, ndërmarrjet dhe institucionet qendrore e lokale, kur miratoheshin ligje e nxirreshin vendime diskriminuese kundër shqiptarëve. Në Universitetin e Prishtinës masat e dhunshme u aplikuan së pari në Bashkësinë Punuese (më 26.XI.1990), me ç’rast u shkarkua sekretari i përgjithshëm, Destan Halimi, dhe në vend të tij u emrua sekretari i dhunshëm Ranko Gjokiq, ndërsa në vend të Këshillit të Punëtorëve të Bashkësisë Punuese u emrua grupi prej tre personave të dhunshëm: Shçepanoviq Sava, Simiq Ruzhica dhe Çuk Natasha (Vendimi: RS-nr.87, dt.26.XI.1990; “Gazeta Zyrtare e RS”, nr.13, dt.16.XI.1990). Më 27 qershor 1991, u aplikuan masat e dhunshme në Universitetin e Prishtinës, me ç’rast Skënder Karahoda u shkarkua nga detyra e rektorit, dhe Dali Emërllahu nga detyra e prorektorit, e në vend të tyre u emëruan organet e dhunshme: Radivoje Papoviq, rektor, Doshliq Misha, prorektor, Doganxhiq Stanoje, prorektor. Ata nuk quheshin rektor e prorektor, por quheshin: “organ i përkohshëm punëdrejtues”. Në vend të Pleqësisë së Universitetit, u emrua grupi tjetër prej tre anëtarësh: Shçepanoviq Lubisha, kryetar, Vukoviq Vlladeta, anëtar dhe Samarxhiq Dragan, anëtar (shih: Vendimi i Kuvendit të Serbisë, RS-nr.152, dt.27.VI.1991; “Gazeta Zyrtare e RS”, nr.37, dt. 22.VI.1991). Sipas Ligjit për masat e përkohëshme, mandate i organeve të përkohëshme ka mund të zgjatë më së tepërmi një vit, por Papoviqi mbeti në krye të Universittit deri në vitin 1998!
Në kohën kur Papoviqi ishte rektor, u përjashtuan prej objekteve të fakulteteve të gjithë studetët shqiptarë. Bile, as pas “Marrëveshjes për normalizimin e arsimit dhe kthimin e nxënësve e studentëve në objektet shkollore”, që u nënshkrua më 1 shtator 1996 (Marrëveshja Rugova – Millosheviq), Papoviqi me kembëngulje nuk lejoi kthimin e studentëve nëpër fakultete, prandaj studentët më 1 tetor 1997 organizuan protestën, e cila u prit me dhunën më brutale nga policia serbe.
Ardhja e Papoviqit në detyrën e rektorit, ishte rast i volitshëm për peshkopin Pavle që ta realizonte synimin e tij satanik për ndërtimin e kishës ortodokse serbe në zemër të Universitetit të Prishtinës. Në dhjetor 1992, në mënyrë shumë “triumfale” kishës iu vu gurthemeli dhe kryqi i madh në themel, në prani të forcave të mëdha të policisë, popave e qytetarëve të shumtë serbë që kishin ardhur gjithandej nga Serbia e vise tjera, me flamuj e ikonografi çetnike. Ishte ky një akt jo vetëm i paligjshëm e diskriminues, por edhe shumë provokues për shqiptarët. Peshkopi Pavle, më vonë u zgjodh patriark i Kishës Ortodokse Serbe, sigurisht për meritat e tij të veprimit antishqiptar. Edhe Papoviqin, regjimi i Koshtunicës e emëroi rektor të Universitetit (serb) në Mitrovicë, dhe kundër atij emërimi pat reaguar UNMIK-u dhe Asociacioni i Universiteteve të Evropës. Në ndërtimin e kishës u punua deri në vitin 1999, kur arriti në gjendjen në të cilën është sot, e papërfunduar, që mbeti një shëmti e neveritshme në atë vend.
Sado që pop Sava Janjiqi e popat ose zyrtarë tjerë serbë thonë se kanë pasur lejen për ndërtimin e kishës, ajo leje, edhe nëse ekziston, ajo është dhënë nga organet e dhunshme, në bazë të ligjeve e veprimeve diskriminuese të okupatorit serb, gjatë kohës së okupimit, dhe si e tillë juridikisht është e pavlefshme. Majkëll Daksner, udhëheqës i Departamentit për Arsim e Shkencë në Administratën e UNMIK-ut pati kërkuar lirimin e hapësirës së Universitetit nga të gjitha objektet të cilat nuk e kanë vendin aty, por duket se Qeveria e Përkohshme e Kosovës, për shkaqe të panjohura, nuk e rrënoi kishën as objektet tjera (barakat, në të cilat akoma ka banorë).
Organizata e Kombeve të Bashkuara, përmes administratës së vet të vendosur në Kosovë (UNMIK-ut) dhe përfaqësuesit të vet special (Bernard Kushner), me Rregulloren nr.1999/24, respektivisht nr.2000/59,- i ka shfuqizua ligjet e regjimit serb në Kosovë të periudhës para 23 marsit 1989, ashtu që “ligje në fuqi në Kosovë (për atë periudhë e tutje) kanë mbetur vetëm ato që kanë qenë në fuqi deri më 22 mars 1989”. Kjo do të thotë, se ligjet, vendimet dhe veprimet e organeve të dhunshme të okupatorit serb, të nxjerra pas suprimimit me dhunë të autonomisë së Kosovës, të cilat ose ishin haptas diskriminuese, ose zbatoheshin në mënyrë selektive diskriminuese, janë të pavlefshme, sikur që janë të pavlefshme edhe efektet juridike që kanë krijuar ato ligje, vendime e veprime. Në paragrafin 2 të Rregullores së përmendur, është përcaktuar se: “Me dispozita juridike, nëse një gjykatë, një organ ose një person prej të cilit është kërkuar të zbatohet rregullativa e ligjit vendos se lënda apo situata nuk është trajtuar në përputhje me ligjet që janë cekur në nenin 1.1. të kësaj rregulloreje, por në mbështetje të ndonjë ligji tjetër në fuqi në Kosovë pas 22 marsit 1989, e që nuk është diskriminues dhe që është konform me nenin 3 të kësaj rregulloreje (në nenin 3 është fjala për instrumentet juridike ndërkombëtare kundër diskriminit,a.f.),- gjykata, organi ose personi – përjashtimisht mund ta zbatojë atë ligj”.
Edhe Qeveria e Kosovës, që asokohe ishte në egzil, me një Vendim të vetin, i ka shpallë të pavlefshme të gjitha ligjet, vendimet, kontratat e marrëveshjet e organeve të dhunshme serbe, me të cilat bëhen ndryshime në strukturën pronësore të pasurive shoqërore e publike në Kosovë (shih: gazeta “Bujku”, dt.19.03.1993).
Sido që ta marrësh, në daç nga aspekti i ligjeve diskriminuese serbe, të miratuara pas 22 marsit 1989, në daç nga aspekti i qëllimit diskriminues që kishte Kisha ortodokse serbe në bashkëpunim e bashkëveprim të ngushtë me rektorin e dhunshëm, antishqiptar i përbetuar, në daç nga lokacioni ku është ndërtuar,- del se vendimi dhe veprimi i ndërtimit të asaj kishe nuk ka bazë juridike të vlefshme për të qëndruar aty, dhe si e tillë, praktikisht, duhet të rrënohet e zhduket prej kompleksit të kampusit të Universitetit, ndërsa toka e uzurpuar nga kisha, me sipërfaqe 4,27,16 ha, t’i kthehet Universitetit në shfrytëzim të lirë e të papenguar.
Përfaqësuesi i autorizuar (apo ai ligjor) i Universitetit, i cili nuk ka shkua në séancën gjyqësore për ta mbrojtur me argumente interesin e Universitetit, duhet t’i heqë pasojat e këtij neglizhimi, pa marrë parasysh arsyetimet e tij të pajusitifikueshme të cilat i ka përmendur, e që edhe gjykata e shkallës së dytë ia ka refuzua si të pabaza.
Duket se, për shkak se çështja e kishës së përmendur, pa të drejtë ka marrë konotacione e dimensione politike, gjykata mezi ka pritur që çështjen ta mbyllë pa marrë vendim meritor, por ka nxjerrë një aktgjykim sikur paditësi është tërhequr nga padia e ngritur. Natyrisht, ky aktgjykim, që nuk është vendim meritor (aktgjykim kondemnator, konstituiv apo deklarativ), nuk e ka mbyllë çështjen në meritum, por vetëm se e ka shty e zvarritë edhe për disa kohë. Dhe deri sa të vendoset definitivisht siç e meriton, godina e kishës që do të qëndrojë aty, do të bëhet objekt grindje politike e diskutime të pafund, do të jetë një përmendore turpi i atyre që ndërtuan, atyre që nuk e rrënuan me kohë, atyre që nuk i dolën zot pronës së vet në shfrytëzim, po edhe i gjykatës që për shkaqe banale procedurale, len pa e zgjidhur një çështje të rëndësishme jo vetëm për Universitetin.
