Durrës, 22. 01. 2015 – (Lidhur me vëllimin poetik “Nata me hënë” të Ali Gjeçbitrajt) – Pasi lexon vargjet “O Zot,…/ shpëtoji njerëzit e gjakut tim/ Që kanë humbur udhën” (f.18), dikujt tjetër mund t’i duken fjalë të rëndomta, por, ne, që jetojmë në ato anë, në Kranjë, Shestan e Tivar, nuk na zë gjumi i natës prej të këtillë vargjesh. Njerëzit e gjakut tonë… kanë harruar gjuhën që ua kanë folur të parët me mijëra vjet!.. Njerëzit e gjakut tonë… kanë harruar përshëndetjet, që kishin aq të bukura! Kanë harruar urimet! S’e njohin fare historinë e vet! Janë shndërruar në berre! Mirëfilli berre!
Një ditë, në Tivar, u fola shqip disa fëmijëve. (Fëmijë shqiptarësh!). Ata më panë sikur të isha një egërsirë dhe zunë t’i thërrisnin njëri-tjetrit në gjuhë të huaj, në gjuhën malaziase: “Shiheni këtë kosovarin! Shiheni këtë kosovarin!” Atëherë unë u thashë, po në gjuhën time, në gjuhën shqipe: “Nuk jam kosovar, o çuna! Jam pej Shestanit!” Por, ata, mbase duke menduar se po i gënjeja, filluan të më nxirrnin gjuhën dhe u futën me vrap në një autobus. Edhe nga dritaret e autobusit vazhduan të ma nxirrnin gjuhën, duke e shoqëruar me zgërdheshje e me fjalë tallëse. E gjithë kjo, thjeshtë sepse u fola në gjuhën e gjyshërvet të tyre.
Prandaj, kur shohim skena të tilla dhe kur përjetojmë ngjarje të tilla, ne, banorëvet të atyre viseve, pjesës jo të verbër, s’na mbetet tjetër, veç të thërrasim: ”O Zot/ Shpëtoji njerëzit e gjakut tim/ Që kanë humbur udhën!”
Mirëpo, ata njerëz të gjakut tonë, të gjakut tim dhe të gjakut të Ali Gjeçbitrajt, as në varr s’do ta gjejnë dot udhën e vet, sepse, edhe mbi pllakat e varrevet ua kanë tjetërsuar emrat. Edhe në varre, edhe në pasaporta, edhe në të gjithë dokumentet e identitetit të tyre personal dhe familjar, ata janë të tjetërsuar! Kur vjen puna për të deklaruar kombësinë (sa janë gjallë, kuptohet, se kur të vdesin, jo e jo), ata s’dinë ç’të thonë. E gjithë qenia e tyre është e mbuluar me injorancë, si me një jorgan të trashë.
“Fjalët u ngrinë në buzë”, do të thotë në një poezi tjetër Ali Gjeçbitraj (f.107) “Errësirë dhe trishtim gjithandej/ Sa keq/ Për ata që sot humbën vetëdijen.”
I këtillë është thuajse krejt vëllimi poetik “Nata me hënë” i Ali Gjeçbitrajt, i njërit prej veprimtarëve dhe intelektualëve më të shquar të Kranjës së sotme.
“Thirra
Me sa fuqi kisha”, thotë në f. 22, (Por)
“shestaneshën
S’e gjeta në Shestan.
… Me majën e Rumisë në kokë
Kishte marrë dheun në sy
Me vete ka marrë gjithë stolitë e kësaj bote.”
Nuk besoj të mund të shkruajë dikush vargje më prekës se këta, kushtuar gruas së një krahine tashmë të shkretuar fund e krye. Shestanesha s’jeton më në Shestan. Ajo, o ka zbritur në Tivar dhe është shndërruar, jo në shkinë të mirëfilltë, por në një karikaturë shkine, o ka dalë matanë oqeanit, në Amerikë, me jashmakun e saj të bardhë mbi krye, që poeti e metaforizon me majën, gjithsesi të bardhë, të Rumisë.
Meraku i parë i një shestaneshe, kur shkon në Amerikë, ndryshe nga ky i shestaneshës së përçudnuar të Tivarit, është, të bëjë një palë rroba të krahinës së vet dhe ta zbukurojë shtatin me „Gjithë stolinë e kësaj bote“, të paktën në ditë festash e dasmash.
Ndërkaq, poetin tonë kranjan e zë prapë trishtimi.
„Në mbrëmjen memece te Kotecat e Shestanit
S’dëgjohet zë njerëzish…
Në mbrëmjen memece te Kisha e Gjuraçit
S’ka më pagëzime buzukianë.“ (f.27)
A mund të vazhdohet më tutje, pa t’u zënë fryma në grykë?!
„Edhe këtë vit
Nuk qesin tym oxhaqet
Shtëpitë e gurit
I ka mbuluar heshtja
As vaj fëmije
As këngë djalërie
S’dëgjohet në kulla.“ (f.26)
I gjithë vëllimi ka 83 poezi. Ashtu si kudo në libra të kësaj gjinie, edhe këtu ka larmi motivesh, ka lirika të natyrës (Kranja e bukur, Kranja e magjishme), ka lirika dashurie, (Ku ka dashuri më pasionante se në Kranjë e Shestan?!), aty-këtu ka edhe ndonjë vështrim filozofik i njërës apo tjetrës dukuri, por laitmotivi mbetet gjithsesi brenga për vendlindjen.
Krahinat tona dhe disa nga qytetet tanë u ndodhën jashtë kufijvet të shtetit të vet. Poeti nuk hyn në analizat historike, pse ndodhi e si ndodhi, por shikon, me syrin e shpirtit, gjendjen në ata vise dhe, me anë të figuracionit poetik, ua transmeton lexuesvet pikërisht ato ndjenja dhe ata emocione që ia imponon njeriut gjendja e sotme paradoksale: „I lirë, por aspak i lirë“.
„Mbi freskinë e shpatijeve të Runisë
M’u freskua shpirti gjithmonë
Me ujët e burimeve të bjeshkës me borë
E kam shuar etjen prore.“ (f.64)
Mirëpo, sa pare bën, kur njerëzit po ikin ditë për ditë prej këtyre vendeve?!
„Edhe gurët e bjeshkës së thatë
edhe gurët e rrugës kalldrëme
Po derdhin lot nga gjëma e malit.“ (f.65)
Mbi ne, shqiptarët e Tivarit, të Ulqinit dhe të Shkodrës, rëndon edhe një brengë tjetër, ndër mote e pashëruar. Në vitin 1945, na u vranë aty disa mijëra bashkëkombës tanë nga Kosova. U vranë dhe nuk u varrosën kurrë, si të ishin bar i kositur apo degë dushku, të prera e të hedhura përtokë, për t’u kalbur, pa i bërë askujt përshtypje. Mbi eshtrat e tyre apo mbi gjakun që lagu atë vit tokat e Tivarit, tani është ndërtuar një qytezë.
Ali Gjeçbitraj i përjeton rëndë, harrimin e asaj masakre dhe sjelljet e pasardhësvet të masakruesvet, mu në sytë tanë, sikur s’ka ndodhur asgjë.
„Ata që i vranë, i lanë pa varre
Heshtja nuk paska fund
…Eshtrat rënkojnë
Gropat e kafkave njerëzore
Presin sy, të shohin dritë
Qyteza rritet e rritet mbi eshtrat e tyre.“ (f.92)
Në një farë vendi, pasi njeriu ka duruar e duruar, siç duron një rrasë mali shkëbinjtë që i bien përsipër, shpirti i këtij poeti duket sikur çahet më në fund: „Unë jam me fat, por ai është i zi.“ (f.79)
Edhe pasi e mbaron librin së lexuari, veshët të bubullojnë alarmueshëm dhe dëshprueshëm:
„Unë jam me fat, por fati im është i zi!“
„Fati im është i zi!“ „Fati i zi!“
Sot është vështirë të jetohet, edhe kur njerëzit e kanë shtetin e vet, jo më, kur je i dënuar për të lindur e për të vdekur nën një shtet të huaj. I tillë është fati i Ali Gjeçbitrajt, në këtë vëllim vjershash të trishtueshme.
……………………………………………
