SI U SHKËRMOQ INDUSTRIA E NAFTËS NË SHQIPËRI
FRAGMENT NGA LIBRI “NAFTA NË CENSURË” – AHMET ÇOLLAKU –
INTERVISTË ME PROF.DR.MAKSIM SHULI
Emrin e drejtuesit kryesor e kanë të huajt, madje edhe Bordi është i mbushur me të huaj. Në fakt, ata që drejtojnë naftën në të vërtetë janë Shqiptarët, të cilët ju shërbejnë të huajve me zell të madh. E kam thënë gjithmonë: Të huajt po shkatërrojnë naftën tonë me dorën e specialistëve tanë. Një pjesë e këtyre specialistëve e kanë nga halli, një pjesë e kanë nga malli për të shkatërruar, dhe pjesa tjetër nuk dinë se çfarë po bëjnë!
Prof. Maksi, mund të na thoni shkakun, që u shtyu të futeni në politikë?
Pas viteve 1990 në naftë ndodhi një tronditjë e thellë, sepse ndryshoi sistemi dhe nafta po pësonte ndryshim të rrjedhës së saj. Si kudo, edhe atje këto ndryshime duhet të ndodhnin, sepse ishte një nga ekonomitë më të fuqishme të vendit, që ndikonte në të ardhurat në buxhet. U futa në politikë, sepse mendoja se mund të ndikoja në përmirësimin, ristrukturimin dhe menaxhimin më të mirë të naftës.
Kur nisi shkatërrimi i industrisë së naftës?
Nëse para viteve 1990 në industrinë e naftës investoheshin rreth 30-35 milion dollarë në vit, ku vetëm puse të rinj shpoheshin dhe viheshin në punë rreth 200, gjatë viteve 1990-1995 i gjithë investimi u reduktua në shifrat afërsisht 50 milion dollarë, ose rreth 10-12 milionë dollarë në vit, pothuaj rreth 60-70% më pak investime për çdo vit. Në fushën e kërkimeve investimet pothuajse u reduktuan fare. Po kështu investimet u reduktuan edhe në fushën e përpunimit të vendburimeve ekzistuese, gjithashtu edhe në atë të rafinimit dhe të marketingut. Në atë kohë ndikoi shumë ashpër politika agresive e shtetit nga ana fiskale, pothuaj kalonin 80% e të ardhurave rishtaz në buxhet. Si rezultat i uljes së investimeve filloi të ulej edhe aktiviteti i filialeve të shërbimit, pothuaj po shkonin drejt falimentimit. Nga 23.000 punonjës, ku 2.200 prej tyre ishin inxhinierë, në fund të vitit 1992 numri i punonjësve shkoi rreth 14.000 dhe në fund të vitit 1997 në 7.000 punonjës. Aktualisht numri i specialistëve është i papërfillshëm, sepse janë zëvendësuar nga punonjës militantë nga cilado qoftë parti në pushtet. Një pjesë e mirë e tyre nuk dinë se çfarë punojnë dhe çfarë ndodh përreth tyre. Deri në vitin 1997 situata në sistemin e naftës çdo ditë po degjeneronte nga 1200 ton naftë në ditë prodhimi, u reduktua në 600 ton në ditë, duke pasur parasysh edhe korrupsionin galopant dhe menaxhimin mediokër, që vazhdonte të bëhej me mendësitë e vjetra dhe jo me sistemin e ri ku ishim futur. Kjo kërkonte një menaxhim të ri, një strukturë të re dhe një mendësi të re, që të sillej në këtë sistem me të ardhura të konsiderueshme, ashtu siç po vepronin edhe kompanitë simotra në Evropën Lindorë dhe Qëndrore. Nafta sot është këtu ku është, dhe nëse më parë ajo kontribuonte rreth 25% të GDP-së, sot ajo nuk sjell asnjë përfitim. Nëse pas viteve 1990 rënia e sasisë së naftës ishtë si rrjedhojë e ndryshimit të sistemeve ekonomike, në vitet e mëvonshme shkatërrimi i naftës erdhi si rezultat i dorës së zezë, për të shkatërruar dhe përvetësuar çdo gjë nga kjo pasuri e madhe, që i takon të gjithë brezave. Unë do ta përmblidhja kështu: Shkatërrimi i naftës filloi pas viteve 1990 pa ligje, por me hajna dhe pas vitit 1997 vazhdon edhe sot, me ligje e vendime qeverie, sigurisht dhe me super hajna, duke mos zgjedhur një model për ristrukturimin dhe bërjen kompatibile të naftës, por u instalua një model, që nuk e kanë fqinjët tanë apo edhe më tej.
Personalisht si reaguat?
Në kushtet si kishte arritur nafta, e vetmja kompani kombëtare e naftës, ishte problem imediat ristrukturimi total dhe sjellja e saj kompatibël, si të gjitha kompanitë simotra në Evropën Lindore dhe Qëndrore. Në shtatorin e vitit 1997, kur unë erdha në krye të bordit të saj, menjëherë informova kryeministrin e asaj kohe dhe Ministrin e linjës, për gjëndjen dhe situatën ku ndodhej nafta dhe, pak a shumë edhe rrugët se ku duhej të kalonim për të kryer një proces reformimi, ristrukturimi si dhe sjelljen e saj në kushte normale, dhe më pas të mendohej për rritjen e vlerës për t’i paraprirë procesit të privatizimit.
Sigurisht që në krye të grupit të punës qëndroja vetë dhe, me një grup ekspertësh shqiptarë dhe të huaj, përgatitëm një material rreth 300 faqe, duke e paraqitur në qeveri sesi do të ristrukturohej kompania, si do t’i rritej vlera e saj, si do të ishte modeli i organizimit dhe struktura e saj, cilat do të ishin filialet apo pjesët e tepërta, që do të largohëshin, dhe cilët sektorë dhe filaile do të nxiteshin për të financur, duke sjellë të ardhura më të shpejta. I gjthë ky studim u krye, duke marrë bilancet financiare të pesë viteve të fundit, duke e shtrirë atë në vite. Në fakt, në ato kushte që ne filluam të punonim për ristrukturimin e Albpetrol-it, ky i fundit të vetmin aset kishte rezervat e naftës dhe të gazit dhe ekspertët e specialistët e naftës. Nga konsultat, që bënim me ekspertët e huaj, njëri prej tyre kishte bërë reformimin dhe ristrukturimin e kompanisë OMV të Austrisë dhe tjetri kishte punuar në shumë kompani multinacionale të naftës, rezultonte që forma më e mirë e ristrukturimit të naftës do të ishte ajo që ekzistonte tashmë, si i thonë në gjuhën teknike “mbajtja e strukturës së integruar’’, ku të kishim edhe prodhimin edhe rafinimin dhe marketingun, duke hequr pjesët e tepërta, si ato të sektorit të shërbimeve, të cilat nuk ishin efiçente. Pra, motoja jonë ishte privatizim nëpërmjet ristrukturimit. Vetëm kështu kompania do të bëhej sa më konkurente, do të lehtësohej nga barrierat e tepërta, nga shpenzimet pa kriter dhe do të investohej atje ku do të kishin mundësinë, që fitimin ta merrnim sa më shpejt dhe mandej të rritej vlera, duke e përgatitur për privatizim. Një privatizim, i cili do të bëhej me ligj dhe gjithmonë në interes të kompanisë dhe të shtetit shqiptar.
Por çfarë ndodhi? Paralel me punën tonë punonte një grup tjetër, që arriti në konkluzione tërësisht të kundërta. Për fat të keq, ky qe dhe varianti, i cili fitoi më pas dhe e solli naftën në këtë katandi që është sot.
Përse ishte i domosdoshëm negocimi me të huajt?
Në gjendjen që ishte Albpetroli, nuk kishte të paguante as rrogat e punonjësve, pa le të investonte. Kishte mungesë të theksur likuiditeti, dhe çdo ditë po bënte poshtë e më poshtë. Me rënien e shtetit, më 1996-1997, matrapazët në naftë bënë kërdinë. Ata firmosnin kontrata miliardëshe pa çuar mallin, vidhnin lëndën e parë, solarin, i cili shërbente për të nxjerrë naftën nga puset e naftës, dhe e shisnin atë si lëndë djegëse tek privatët, dhe shumë e shumë të tjera. Ndonëse më 1994 ishte ratifikuar në parlament një marrëveshje hidrokarbure Joint Venture, 50% me 50% midis Albpetrolit dhe Premier Oil, një shoqëri serioze Angleze, por ajo nuk shkoi ashtu siç duhej, për shumë arsye, dhe për këtë kjo kontratë u rinegociua përsëri më 1997. Dhe përseri nuk dha rezult, pasi ndikuan shumë faktorë, edhe rënia e bursës së naftës në nivelin më të ulët. Ishte domosdoshmëri, që kompanitë e huaja të vinin të investonin, sepse ne kishim mungesë investimesh dhe nuk mund t’i merrnim ndryshe këto investime, por me këto lloj kontratash, të cilat janë pothuaj njësoj në të gjithë botën e qytetëruar. Nuk ishim vetëm ne që negocionim. Polakët ishin shumë para nesh, madje siguruan fonde edhe nga Banka Botërorë, pastaj hungarezët e kështu me radhë.
Kishte specialistë shqiptarë, që i dolën në mbrojtje naftës sonë?
Pas ndryshimit të sistemit, si kudo, edhe në naftë shoqëria pësoi një farë trysnie, një lloj shoku, një lloj amullie, që ndikoi në rënien e punës, në shkrehjen e administratës, një ndryshim që tani mendoj se nuk erdhi për mirë. Sigurisht, që specialistët kishin mendime të ndryshme, por pak kush i pyeti ata në atë kohë. Edhe sot, që kanë kalur kaq vite, nuk pyeten ekspertët nga njërzit që janë në pushtet. Sot ka ardhur modeli i llahtarshëm. “Unë jam drejtuesi juaj dhe ti do bësh çfarë të them unë, ndryshe unë të largoj nga vendi i punës, madje mund ta pësosh edhe më keq”. Më është ngulitur mua dhe kolegëve të mi, që ekspertët dhe politikanët kanë një mospërputhje. Ata nuk kanë përputhje mendimesh. Shkurt, politika dhe ekspertët nuk shkojnë. Ti tashmë e di, se ne kishim shumë specialistë të mirë, të specilizuar jashtë shtetit, kryesisht në Francë dhe Itali, pa diskutuar këtu specialistët më me përvojë, që kishim përreth. Shumë ekspertë të tjerë, që kishin mbaruar në Rusi, Rumani, Çeki, Poloni e vende të tjëra, kishin përvojë, kishin aftësi. Ata kanë kontribuar në zbulimin e naftës, kanë zhvilluar këto vendburime. Ndoshta, ndonjë mendim, që është marë nga këta specialistë, është shuar në zyrat e qeveritarve. Një gjë duhet ta pranojmë, se negocimet me të huajt duheshin bërë, duhet të bëhen, por me njerëz të moralshëm, me karakter dhe patriotë.
Përse ne duhej të negocionim me të huajt, kur ne kishim specialistë, punëtorë, eksperiencë, bazë të fuqishme mekanike, kishim prodhim?
Unë e thashë dhe më parë, se negocimi me të huajt ishte një domosdoshmëri jetike për naftën, pasi kishim mungesë investimesh. Nuk financonte më shteti. Nuk merrnim dot kredi të buta, sepse nuk ishim në gjëndje financire dhe nuk jepnim asnjë garanci financire. Nuk kishte likuiditet për pagat e punonjësve, pale pastaj të diskutonim për të investuar dhe për të kthyer naftën në gjëndje normale. Ne kishim ekspertë dhe spëcialistë të mirë, por nuk i pyesnin pushtetarët. Ju e dini mirë, se drejtorat në naftë, pas vitit 1990, janë vendosur nga partitë politike. Ata kanë qenë jo profesional. Nafta është thelë e madhe dhe politikanët kanë dëshirë të madhe ta marin, ta rrokin dhe ta lëpijnë, mundësisht të marin sa më shumë. Përsa u përkët specilistëve tanë, unë e kam thënë edhe në intervista të tjera. Nafta ka nga ekspertët më të mirë se çdo fushë tjetër, por ata janë diku në emigracion, diku të papunë, apo punojnë në profesione të tjëra, sepse nuk u jepet mundësia për të punuar në naftë. Unë kam qenë në grupin negociator, ku në krye qëndronte një gjeolog patriot, Bejo Sejdini. Tashmë ai nuk jeton, por ishte një njeri i ndershëm dhe i përkushtuar. Puna e kryer në atë kohë bëri që të vinin kompanitë e para dinjitoze për kërkimin e naftës në shelfin detar. Duhet të dini se negociatat e para filluan më 1988 dhe përfunduan më 1992, krejtësisht rezultative. Më pas ndodhën ato, që nuk duhet të ndodhnin, dhe ja rezultatet. Ofrimi i kompanive të huja të kërkimit fillimisht ishte me ofertë nëpërmjet një pakete të dhënash, që blihej nga kompnia, nëse kishte interes, dhe më pas nënshkruhej marrëveshja, ku gjithë investimin dhe rriskun e mbulonte kompania e huaj. Ndërsa ato, që unë denoncoj, janë marrëveshjet hidrokarbure, që janë bërë për vendburimet ekzistuese, për rezervat e zbuluara nga brezat tanë naftëtarë. Këto janë bërë me tender, dhe tenderin e marrin gjithmonë të korrupturit ose të afërmit dhe ata, që kanë lidhje me qeverinë.
Mesa kuptoj, them se shkatërrimi i naftës ka qenë i planifikuar me kohë. Mos keni rënë viktimë?
Nuk mund të them se shkatërrimi i saj qe planifikur me kohë, sepse do të mund të jepja edhe mendimin se kush ishin ata. Sot një gjë është e qartë, që nafta nuk kontribuon në të ardhurat e shtetit. Nëse para disa vitesh ajo jepte 25% të të ardhurave të vendit, sot kontributi i saj është zero. Kemi ne dashakeqës? Sigurisht që kemi. Sigurisht që ata punojnë gjithnjë kundra këtij vendi, në bashkëpunim me njërzit tanë, duke i korruptuar, duke i detyruar që një pjesë e njerëzve me pushtet, të cilët nuk kanë moralin dhe karakterin e duhur, të miratojnë ligje dhe vendime qeverie, që bien në kundërshtim me interesat e vendit. Mjafton, që në një moment të caktuar të mos miratohet një ligj apo një vendim qeverie, dhe ai do të ndikojë direkt apo indirekt në ekonominë e vendit.
Personlisht nuk kam rënë viktimë, prandaj dhe i kam denoncuar qysh prej 1996-tës dhe vazhdoj edhe sot. Aty janë të gjtha kontratat e nënshkrura. Të verifikohen dhe do të shikohet. Le të gjëndet kush ka firmosur në dëm të vendit dhe në interes të tij! Kush ka qenë negociator dhe kush është punësuar tek kompania e huaj?
Si specialist i ndjeshëm i naftës, ju shkoi ndonjëherë në mendje në Parlament se përfaqësonit një armatë të madhe me mbi 25 mijë veta? Se problemet ishin shumë të rëndësishme dhe duhet të ishit konsultuar patjetër me shokët dhe kolegët tuaj?
Sigurisht. Në librin tim ‘’Nafta dhe Politika’’ e kam shtjelluar këtë ndjesi. Në fundin e tetorit 1998, si Kryetar i Këshillit Mbikqyrës që isha, së bashku me ministrin e linjës, insistova që të bënim një takim në Fier, me specialistë të naftës nga Fieri, Vlora, Kuçova, Patosi dhe Ballshi dhe nga zona të tjera ku kishte aktivitet nafta. Atje u bë një diskutim i gjatë dhe u arrit një përfundim i përbashkët: Nafta duhej të ruante strukturën që kishte, sepse vetëm ashtu do të shpëtonte. Çfarë ndodhi? Ndodhi e kundërta e asaj që thanë specilistët. Ajo u copëtua, u shkatërrua dhe është në këtë gjëndje që është sot. Politika vendosi siç donte ajo. Edhe një herë e theksoj: Politika nuk do ekspertizë. Eshtë e vështirë të bashkëjetojnë që të dyja. Shiko sot, në të gjitha nivelet e pushtetit, kush janë ekspertë të mirfilltë. Ata ose janë njerëz të politikës, domethënë militantë, ose janë biznesmenë që kanë interesa, ose janë servila e dallkaukë, që veprojnë siç do shefi, ose janë të rinj si këshilltarë. Çfarë mund të këshillojë një i ri ministrin? Ku e gjeti ai përvojën? Ky i ri, apo e re, ka vitalitetin për të punuar dhe për këtë jam dakord, por jo si këshilltar. Ja pra, ky është absurdi, që ndodh sot tek ne. Kjo ka ndodhur gjithnjë tek ne. Ashtu po vepron sot edhe opozita e shpresës, e cila në një takim që ka pasur para disa javësh në Fier, me disa naftëtarë për të tërhequr mendime për gjendjen e naftës, personi kryesor që foli, ka ndikuar për keq në marrjen e vendimeve në ecurinë e konçesioneve.
A nuk do të kishte qenë më mirë, sikur qysh në fillim, naftën ta drejtonim vetë ne shqiptarët? E ritheksoj këtë, sepse me naftë mund të blesh gjithçka!!
Shqiptarët e kanë drejtuar mirë naftën, ndaj ajo arriti deri në 2.2 milionë tonë naftë në vit. Problemi tani qëndron, se gabimi në naftë erdhi që në fillimet e tij. Unë u tregova pak më parë, në një nga pyetjet e mësipërme, se u përgatit një material rreth 300 faqe, në shqip dhe në anglisht, sesi duhej organizuar dhe drejtuar nafta shqiptare. Në mënyrë të përmbledhur po u them se ajo do të mbetej e integruar, e pandarë. Do të hiqeshin pjesët e tepërta, të cilat nuk ishin efiçente. Do të ristrukturohej dhe do të përgatitej për privatizim, por më parë t’i rritej vlera, pra të bëhej kompatibël. Përsa i përket drejtimit të naftës, të gjithë, vendas dhe të huaj, do të konkurronin njësoj për vendin e administratorit, dhe ndoshta ky vend mund tu përkiste shqiptarëve. Çdo gjë do të kontrollohej nga Bordi i Mbikqyrjes, i cili kontrollohej nga pronari shtet, që në këtë rast përfaqësohej nga ministria e linjës, pra nga Ministria e Ekonomisë dhe e Energjitikës. Sot, ky lloj organizimi bëhet kudo në botë. Ky organizim është në OMV, SHELL, EXONMOBIL. Ne faktikisht kemi specialistë shumë të mirë, që tashmë kanë marrë rrugët e kurbetit. Pothuaj të gjithë kolegët e mi kanë ikur në Kanada dhe në Amerikë, duke drejtuar kompani me emër.
Cilat janë drejtimet kryesore të abuzimeve në naftë?
Abuzime më duket një fjalë e pagjetur. Unë mendoj se janë bashkëpunëtorë në shkatërrimin e naftës tonë, kurse nga ana juridike mund të quhet edhe krim ndaj shkatërrimit të ekonomisë. Të huajt po shkatërrojnë me dorën e specialistëve tanë, të atyre që nuk kanë moralin dhe karakterin, të atyre që shiten për pak para të fëlliqura. Ata madje janë në gjëndje të shesin edhe nderin e familjes së tyre. Po u tregoj disa shembuj. Iksi, ka qenë i emëruar drejtor apo specialist i negociatave, ku si palë e shtetit Shqiptar ai ka negociuar kontrata miliona dollarëshe me kompanitë e huaja, por pasi ka lidhur kontratën është punësuar tek kjo kompani. Kjo dënohet me ligj. Përse nuk veprojnë organet kompetente? Mos më kërko emra. Ti je vetë inxhinier nafte, dhe me një pjesë të mirë të tyre ke punuar apo kanë bashkëpunuar në projekte me ju. Nëse dëshironi t’i gjeni emrat, shikoni kontratat kur janë firmosur, kush ka negociuar. Atëherë unë bëj pyetjet: A ka mbrojtur ky specialist apo drejtor interesin e shtetit shqiptar, kur ky menjëherë pas firmosjes është punësuar tek kjo kompani? Ku janë institucionet, të cilat kanë për detyrë të mbrojnë shtetin nga veprime të tilla kriminale?
A e dini, z. Ahmet, se po këta negociatorë, kur është negociuar për termat e kontratave për shembull, kurba e rënies vjetore të prodhimit të puseve, para firmosjes së kontratës, nëse do të ishte 3% është marrë 10%? Kjo do të thotë se kompania ka marrë nga paraekzistuesi një sasi nafte të pamerituar. Apo abuzime me puset e fondit ndalur. Puset me sasi nafte janë quajtur pa debit nafte, edhe ky është abuzim. Le të vazhdojmë më tej: Në shfrytëzimin e vendburimeve nga të huajt, ata nuk flasin sesi bëhet. Unë kam një shok, që punon në një nga këto kompani, dhe ai më ka thënë: Nëse do të flasim, na flakin në rrugë. Atëherë, ku është njësia e monitorimit të kontratave? Kush e mban përgjegjësinë e këtyre që po ndodhin me naftën shqiptare?
Kur bashkë me kolegë të tjerë, negocionit me të huajt, ju shkoi ndonjëherë në mendje e drejta e autorit për punimet shkencore, autorësinë e atyre studimeve, të cilat të huajt i grabitën sikur Shqipëria të ishtë një panair bamirësie mesjetare? A nuk është abuzuar me të drejtën e autorit, që në botë mbrohet me ligje të forta? Të huajt grabitën të dhëna fushore, kantjerale, interpretime, projekte, prognozime… Besoj se jeni me mua, po të them, se të gjitha këto konvertohen në miliarda dollarë, sepse janë produkt i një pune pesëdhejtë vjeçare, dhe jo punë dosido! A nuk është kjo vjedhja më e tmerrshme e Shqipërisë?
Në kohën e fillimit të negocitave për naftën, në vitin 1988, nuk flitej fare për të drejtën e autorit. Ju e dini se çfarë sistemi ishte. Kur negociohej me kompanitë e huaja, përgatitej një material nga një grup ekspertësh, dhe këto të dhëna i shisnim dhe të ardhurat kalonin në Institutin e Naftës apo në Albpetrol. Më vonë kjo gjë u bastardua fare. Këto të dhëna jepeshin nën dorë dhe merreshin para të fëlliqura nga individë apo drejtuesë. Sa për të drejtën e autorit, as që nuk bëhet fjalë. Ka dalë një ligj i tillë me të meta serioze, dhe para pak javësh janë lëshuar liçensa fallco dhe u vjedhin para kot e më kot njerëzve të thjeshtë. Unë e kuptoj shumë mirë pyetjen tuaj. Në mos gaboj, ju aludoni për zonën Papër deri në Tiranë, zonë me shumë perspektivë. Mendoj se këta pushtetarë duhet të bëjnë një ligj të saktë për të drejtat e autorit dhe t’i japin hakun secilit. Ne jemi shumë prapa me këto gjëra, ndërsa pushtetarët tanë janë shumë para. A e di ti, z.Ahmet,se ka shumë shqiptarë të pasur dhe radhiten se janë dikushi në botë? Si i kanë marrë paratë vallë? Prandaj po flasim për të drejtën e autorit. Tani paratë tona ia japim hajdutit dhe ata presin që ne të harrohemi. Sa për përgjegjësinë morale, atë e mbajnë të gjithë pushtetarët. Madje ata mburren, vihen në radhë për të mbajtur këtë lloj përgjegjësie. Ndërsa kur flitet për përgjegjësinë materiale, atë nuk e mban askush. Ky askushi është përgjegjës në këtë pushtet të korruptuar, që po na bën me bisht në të gjithë Europën. Është e vërtetë se puna shkencore, e krijur për 50 vite në të dy Institutet e Naftës, në Gjeofizikën e Fierit dhe të Tiranës, në Seismikën e Fierit dhe të Tiranës dhe të gjitha shërbimët gjeologjike të vendit, një punë e mirëfilltë shkencore, u shit nga drejtues të pandërgjegjshëm, për para të fëlliqura… Kjo është më tepër se një skllavërim. Ky është dhe një poshtërim që i bëhet vendit tonë. Kjo është edhe shitje e sekretit shtetëror, që dënohet me ligj, por kjo është edhe shitje e të drejtës së autorit, e cila dënohet me ligj.
Në faqën 43 të librit tuaj “Nafta dhe Politika” bëni fjalë mbi kompanitë konçensioniste. Thoni se, megjthëse nuk është arritur që të zbulohet ndonjë vendburim i ri nafte, ata (të huajt) kanë identifikuar një seri objektesh me perspektivë dhe shumë struktura prognoze për naftë dhe gaz. Nëse është vërtet kështu, përse ende nuk është zbuluar as një vendburim i ri, bie fjala si Gorishti, Ballshi, Cakrani e me radhë? Sikur nuk qëndrojnë fjalët tuaja…
Pyetja është shumë e drejtë. Unë do të mundohem të jap disa shembuj, për të na kuptuar lexuesit e thjeshtë. Në zonën e Dumresë është shpuar pusi Dumre-7, i cili arriti thellësinë 6119 m dhe vërtetoi plotësisht mendimin gjeologjik mbi një mbihipje të fuqishme të evaporiteve (kriprave) në drejtim të perëndimit. Pusi ka mbetur rreth 250-300 m sipër një objekti naftëmbajtës me përmasa të konsiderueshme. Pusi në metrat e fundit u shpua dhe u ndal nga kompania angleze Premier Oil. Megjithë këmbënguljen e autorëvë të projektit të pusit, dhe të Institutit të Naftës në Fier, kompania angleze e ndërpreu shpimin, duke braktisur një zonë naftëgazmbajtëse. Sipas tyre, pusi është i thellë dhe debitet e pritshme nuk mund të jenë të tilla që pusi të dalë efektiv. Mendohet që këtu të presim një nga vendburimet e mëdha dhe me naftë të lehtë. Kjo do të ishte një pasuri shumë e madhe, që do t’i vihej në shërbim këtij populli.
Janë kryer punime suplementare sizmike nga kompania amerikane Oxidental dhe, nga studim-përgjithësimi i materialeve, u arrit në të njëjtin përfundim, sikurse specialistët e Institutit të Naftës, dhe u projektua pusi Shpirag-1, (sot po shpohet në Shpirag-2), i cili i takoi gëlqerorët rreth thellësisë 4900 m, duke vërtetuar mendimin shkencor të specialistëve shqiptarë, praninë e strukturave nën mbihipje. Nga përvetësimi i këtij pusi, ndonëse ai është bërë me të meta serioze, u mor naftë e lehtë e tipit kondensatë (mesatarisht rreth 300-500 barela/ditë, që janë baraz???? dhe sasi të konsiderueshme gazi shoqërues. Ky rezultat nuk shpreh realitetin për debitet e pritëshme të kësaj strukture. Ato duhet të jenë shumë herë më të mëdha. Kompania nuk ishte e kënaqur me debitin, sepse asokohe tregu i naftës kishte rënë shumë, dhe për momentin nuk ishte me leverdi që të nxirrej kjo naftë. Por kjo nuk humbet perspektivën e kësaj zone, për të cilën priten rezerva të konsiderueshme.
Në bllokun e Durrësit, që përfshin ujërat detare nga Durrësi deri në afërsi të Vlorës, në vitin 1993 u shpua një tjetër pus, i cili arriti thellësinë 3500 m. Ky pus ka dhënë gaz të thatë të tipit Divjaka, si dhe kondensatë të tipit Delvina. Sasitë e gazit dhe të kondensatit kanë qenë të kënaqshme, por kompania Chevron dhe ajo AGIP i konsideruan jo komerciale dhe e braktisën pusin. Në këtë pus ka dhe një sërë shtresash të tjera gazmbajtëse, por nuk janë provuar fare. Veç kësaj, thellimi i tij në depozitimet karbonatike, për të kapur nivelet naftëmbajtëse, që shfrytëzohen tek pusi fqinj Falco-1 (Itali) nuk është bërë. Theksojmë se gjeologët italianë mendojnë se një pjesë e konsiderueshme e strukturës naftë-gazmbajtëse të kapur nga pusi Falco-1 vazhdon në territorin shqiptar. Këtë e mbështesin edhe specialistët tanë më të mirë, që janë marrë direkt me projektimin e këtyre puseve.
Për momentin, kur janë shpuar këto puse, konjunktura e naftës nuk përputhej me koston e shpimit dhe të nxjerrjes së naftës, prandaj edhe nuk janë braktisur. Në atë kohë, që të dilte një pus me rezultate pozitive, duhej patjetër që pusi të jepte të paktën 300 tonë naftë në ditë. Mendoj se ka ardhur koha të rifillojnë shpimet përseri nga kompanitë, sepse çmimi i naftës po rritet.
Mund të themi me kompetencë se, pa pjesëmarrjen e specialistëve tanë të talentuar në projektimet, që po bëjnë kompanitë e huaja, nuk do të kishin arritur kurrë kaq rezultate pozitive. Ndoshta për momentin shtetit tonë i mungojnë pajisjet teknologjike, për realizimin e shpimit të puseve dhe të kryerjes se operacioneve gjeologo-kantjerale, por ne kemi një elitë ekspertësh, të cilët janë të talentuar dhe punojnë sot me dinjitet në fushën e naftës, qofshin ata në Shqipëri apo jashtë shtetit.
Një strukturë e mrekullueshme, me koefiçent shumë të lartë sigurie për naftëgazmbajtje, është dhënë në bllokun Joni-5, në kufirin detar me Greqinë, ku bëhet edhe debati i sotëm për ndarjen e kufijve. Aty identifikohen disa struktura potenciale me naftë dhe gaz, dhe nuk janë pak, por rreth 350 km2. Ju e kuptoni çfarë do të thotë identifikim strukture potenciale, dhe çfarë do të thotë rezerva të provuara. Grekët tani po bëjnë punime sizmike, për të identifikuar strukturat, ndërsa ne kemi rreth 23-24 vjet që i kemi sqaruar këto probleme, dhe e dimë mirë së çfarë kemi atje.
Nga vlerësimet e bëra prej firmave të huaja, në këtë strukturë rezulton se ka objekte me rreth 150 milionë tonë rezerva nafte dhe rreth 400-500 miliardë m3 gaz. Aty sot po bëhet debati për kufirin shtetror dhe vazhdon të bëhen ende. Por ka edhe struktura të tjera, të cilat nuk është rasti t’i përmend këtu.
Thoni se, në disa raste, disa miq të huaj u kanë ndihmuar falas. Mesa di unë, Perëndimi asnjëherë dhe asgjë nuk bënë falas, sidomos kur është fjala për resurse të fuqishme, siç është nafta…
Sigurisht që ka qenë falas. Bëhet fjalë për Michel Neuhauser, një personalitet në fushën e naftës, një person që kishte dalë në pension, por që kishte punuar në një sërë kompanish gjigande në botë. Një dashamirës i vendit tonë madje, që thoshte shpesh se e kishte origjinën nga Shqipëria. Në libër kam folur edhe për Werner Ladwein. Edhe ky një personalitet në fushën e naftës, një person që ishte themeluesi dhe reformuesi i kompanisë OMV të Austrisë. Ai në atë kohë ishtë përfaqësuesi i OMV në Shqipëri. Kjo kompani arriti të shponte një pus në Detin Adriatik, pranë Bisht-Pallës, atje ku gazi ka me qindra vite që del në det. OMV nuk e arriti objektivin, sepse pusi ra në humbje dhe shpimi u ndërpre rreth thellësisë 2500 m, kur projekti ishte 4500 m. Meqënëse isha Kryetar i Këshillit Mbikqyrës dhe deputet njëkohësisht, këtë ndihmë e mora falas, sepse ishte një ndihmë midis kolegësh në formën e bashkëbisedimeve apo shkëmbimit të përvojave.
A mund t’i anulojmë marrëveshjet me të huajt, dhe nëse po, si do të ishte bilanci, do të fitonim apo do të humbisnim? Z. Rama i ka premtuar elektoratit socialist se do të anulojmë të gjitha marrëveshjet konçesioniste me të huajt. Mendoni se ai e ka me gjithë mend, apo si zakonisht, për të mashtruar popullin, siç bëhet në këto festivale elektorale?
Nuk mund të flasë për anulimin e të gjitha kontratave, por si rregull duhet të monitorohen të gjitha kontratat e miratuara. Duhet të kontrollohen, të hetohen, të shikohen termat e kontratave. Nëse do të ketë shkelje të pikave të kontratave, atëherë ka kushte penaliteti (dënimi) dhe, sipas shkallës së shkeljes, duhet të merren edhe masat. Këtu dua të sqarojë se ka terma (kushte) të kontratave konçesionare, që nuk janë zbatuar, por ka edhe kushte, që janë në dëm të vendit, qysh në fillimin e negocimeve dhe nga këto kushte shteti dëmtohet rëndë. Kontrolli dhe monitorimi është shumë i vështirë, dhe për këtë kërkohet kohë, sigurisht që ka dhe kosto. Më mirë të ndërpritet një kontratë konçesionare, e cila nuk na sjell asnjë dobi, sesa të dëmtojë interesat e shtetit, dhe për këtë i duhet drejtuar gjykatës së arbitrazhit ndërkombëtar. Dua të sjell dy shembuj.
Së pari. Kompania Bankers Petroleum Ltd., e cila ushtron aktivitetin në naftë qysh nga viti 2004, rreth 8 vjet, në vitin 2011 nxorri afërsisht 14500 fuçi në ditë, që do të thotë rreth 400 milion dollarë në vit nga shitjet e naftës, dhe për vitin 2012 ajo nxorri rreth 15500 fuçi në ditë, që do të thotë afërsisht rreth 450 milion dollarë në vit nga shitja e naftës dhe për vitin 2013 ajo prashikon të nxjerrë rreth 1milion ton naftë në vit ose rreth 800 milion dollarë në vit. Dua të përmend këtu vetëm një kusht të kësaj kontrate: Përjashtimi nga tatim fitimi. Vetëm për vitin 2012 kompania ka paguar në shtet vetëm 65 milion dollarë në formën e rentës apo taksës vendore, dhe nuk ka paguar fare tatim fitimi, sepse deklaron se është pa fitim, se nuk ka mbuluar akoma investimet. Në fakt, tatim fitimi duhet të jetë 50%, dhe ajo ende edhe për 2013 dhe 2014 nuk ka ndërmend të tregojë të vërtetën se kompania del me fitim. A e dini pse? Sepse kur është negociuar ‘’Faktori R’’ duhet të shkojë tek ‘’NJËSHI’’ vetëm kur të dëshirojë kompania, dhe pikërisht ky është kushti ku është bërë korrupsioni. Në përgjithësi në kompanitë serioze, kur jepen konçensionet dhe investimi bëhet brenda pesë vjetëve dhe rikthimi i investimit bëhet minimumi pas tre vjetve. Nëse rikthimi i fitimit do të bëhëj për pesë vjet, atëherë një kompani serioze do të rrezikonte fitimin e saj. Por le të vazhdojmë më tej: Drejtori i kësaj kompanie, Abdel (Abby) Badei ka marrë një pagë, bashkë me aksionet e dhuruara, rreth 2.5 milion dollarë për vitin 2012, dhe kjo pagë nuk është llogaritur në shpenzimet e kompanisë. Pra, kompania ka 8 vjet që ushtron aktivitetin në Shqipëri dhe ende gjoja nuk po del me fitim. Unë tmerrohem me këto që shikoj dhe dëgjoj. Atëherë pyetjet e mia janë: Kur kjo kompani do të dalë me fitim? Përse e bëmë këtë marrëveshje, kur ne pothuaj nuk po marrim asnjë të ardhur në buxhet dhe kompania po arrin nivelin e nxjerrjes së naftës në një milion ton në vit? Çfarë interesi ka shteti dhe kompania në këtë mes? Qëllimi i privatizimit, apo i dhënies me konçension, është që shteti të fitojë më shumë, se privati do e administrojë më mirë dhe do të marrë të ardhura më të mëdha, sepse shteti ka mungesë investimesh dhe prandaj kërkohen investitorë të jashtëm.
Së dyti. Le të vazhdojmë më tej, me kompaninë tjetër, që ka marrë të gjitha vendburimet gëlqerore në Shqipëri. Kompania Stream Oil ka disa vite që ushtron aktivitetin dhe nuk po shikojmë asnjë rezultat konkret, asnjë fitim. Mund të informojmë opinionin publik se kjo kompani, gjatë një shpërthimi hidraulik në një nga puset në Delvinë, në vend që të rriste prodhimin, shpërtheu kollonën e pusit dhe ndoti ujin e pijshëm. Shpërthimi nuk u bë atje ku ndodhet objekti naftëgazmbajtës, me kilometra të tëra nëntokë. Në këto kushte, nafta dhe gazi, që vijnë nga thellësia, futen në shtrësën ujore dhe e ndotin atë. Prandaj, menjëherë ky pus duhet të ndalojë shfrytëzimin, duke vendosur një tapë çimentoje nën shtresën ujore. Vetëm kështu do të ndalohet kjo ndotje e tmerrshme që po ndodh. Qytetarët po japin lemerinë, sepse uji është i ndotur më H2S dhe përbërës të tjerë të vargut të hidrokarbureve. Dhe dihet se ata janë përbërës kancerogjenë. Ky është mendimi im paraprak, sepse për të arritur në konkluzione shkencore duhet një studim i mirfilltë. Unë kam punuar në këto puse rreth tre vjet. E di shumë mirë sjelljen dhe tipin e këtij vendburimi gëlqerorësh tepër kompaktë dhe me presione shumë të larta. Kështu që kjo kompani, prej vitesh jo vetëm që nuk ka derdhur para në buxhet, por po shkatërron dhe ambientin dhe jetën e njerzve, që jetojnë në këto qytete të mrekullueshme.
Përsa i përkët prishjes së kontratave, do të fitonim apo do të humbnim, kush tha se nuk do të fitonim? Sigurisht që kanë kosto edhe ata që janë mëkatarë. Ata duhet të përgjigjen para ligjit, qoftë edhe duke dëmshpërblyer për dëmin e kryer.
Nëse Edi Rama ka thënë për kontrollin dhe verifikimin e kontratave, kjo është një gjë shumë e mirë, por më parë le të marrë këshilltarë të mirë për naftën, jo me ata që po shikojmë dhe që po flasin si ekspertë, të cilët nuk kanë lidhje fare me naftën.
Thoni se kemi ekonomistë nafte. Nëse kemi me të vërtet, a mund të më rekomandoni ndonjë studim ekonomik për leverdinë e marrëveshjeve me të huajt, apo sa janë deri më sot të gjitha humbjet nga keq menaxhimi i naftës?
Sigurisht që kemi pasur dhe kemi. Pothujse 30% e kuadrove të lartë në naftë kanë qënë ekonomista dhe jurista, të cilët kanë kontribuar shumë mirë në menaxhimin e industrisë së naftës. Në fakt, ata më shumë se sot duhet të ndihen dhe të japin alarmin e asaj që po ndodh në sistemin e naftës. Madje ne kemi përfaqësim të konsiderueshëm të ekonomistëve dhe të juristëve në Parlamentin shqiptar, të cilët vijnë nga zonat naftëmbajtësë, por nuk i kemi dëgjuar që të mbrojnë naftën, e cila është pasuri e të gjitha brezave. Mbase janë bërë njësh me pushtetin ose kanë lëpirë ndonjë kockë. Përsa i përkët vlerës se humbjeve nga keqmenaxhimi i naftës, unë mendoj se është shumë e madhe. Nuk mund të japë një shifër,sepse të futesh në lojën e shifrave, pa ngritur një grup kontrolli dhe monitorimi, do të ishte e pabesueshme edhe për vetë ne naftëtarët. Një gjë është e qartë: Humbjet janë katastrofike! Vetëm një gjë duhet të kesh parasysh, kur të mendosh sesa humbet ky shtet: Të gjitha kompanitë konçensionare pothuaj nxjerrin 1.2 milionë tonë naftë në vit dhe, po të shumëzohen me 80 dollarë bareli, del një shifër astronomikë dhe po të mendosh se në shtet gjithsej nuk është derdhur më shumë se 70 milion dollarë, atëherë sa janë humbjet? (shënim: Në mars 2015 qeveria deklaroi se në Shqipëri, gjatë viteve 2013 dhe 2014, janë prodhuar 2.600 000 tonë naftë!).
Në librin tuaj: “Nafta dhe Politika” thoni se kontratat me të huajt në fillim bëheshin nga Ndërmarrja Makina-Import, nëpërmjet ndërmjetsave. Çfarë profesioni kishin këta ndërmjetës? Mund të them se që këtej ka nisur starti i shkatërrimit të naftës Shqiptare, dhe i vetë Shqipërisë?
E kam sqaruar shumë mirë në libër. Ne vinim nga një sistem i centralizur dhe nuk kishim ende institucione të mirëfillta për të bërë negociatat në atë kohë. Meqënëse Makina-Import merrej me importin e pajisjeve teknologjikë të naftës dhe me eksportin e nënprodukteve të saj, fillimisht u desh të merej edhe me negociatat, në praninë e ekspertëve tanë. Duhet theksuar se negociatat për thithjen e investimeve të huaja në det u bënë në një kohë kur nuk ishin bërë ndryshime kushtetuese, pra me një kushtetutë komuniste, ndonëse naftëtarët kanë qenë gjithnjë në pararojë të punëve, edhe këtë herë ia dolën mbanë, duke arritur të thithnin investime nga kompani të mëdha dhe shumë vite para fqinjëve tanë. Kjo është meritë e intelektualëve të naftës, që kanë qenë të mrekullueshëm, kanë sakrifikuar, por që politika e sotme pothuajse i ka përçarë, për interesat e saj. Paga e këtyre ekspertëve ishte e papërfillëshme. Merrej vetëm rroga në punë, me përjashtim të ndonjë dhurate, që duhej ta deklaroje. Të tjera nuk përfitonin asgjë.
Nuk mund të them se ky qe starti i shkatërrimit të naftës. Ky për mua ishte fillimi i një etape të re në thithjen e investimeve të huaja në naftë, si në të gjitha kompanitë e tjera në Evropë. Duhet të mendojmë se jemi në vitin 1988, kur kushtetuta komuniste nuk lejonte thithjen e investimeve të huaja, por përsëri qeveria e bëri atë. Qeveritë e sotme tërë ditën thonë se jemi në demokraci, kur në të vërtëtë janë ende në diktaturë. Ato punojnë për vete, për rrethin e ngushtë të tyre, dhe po vjedhin e shkatërrojnë pasuritë strategjike të vendit. Përsa u përket të huajve në atë kohë, ata ishin konsulentë dhe merrnin aq sa u takonte. Në atë kohë korrupsioni ishte minimal, jo si sot që është galopant.
Cilat kanë qenë arsyet që u jeni drejtuar me letra disa titullarve shqiptarë, dhe si reaguan ata ndaj letrave tuaja?
Unë kam pasur mendime të ndryshme nga të tjerët. Të jem i saktë, po u them se ato i kisha diskutuar me ekspertë të brendshëm dhe të jashtëm, si dhe me grupe naftëtarësh. Gati të gjitha kompanitë simotra të naftës: Në Hungari, Rumani, Poloni, Kroaci, të ish-bllokut të lindjes, po shkonin me këto variante ristrukturimi. Për rrjedhojë, ne nuk mund të shkonim në anën e kundërt. Kisha studiuar pothuaj të gjitha kompanitë, se si po reformoheshin dhe ristrukturoheshin përditë, prandaj bëja debate në grupin parlamentar, në komisionin e energjisë apo me ministrin e linjës në atë kohë. Kam bërë letër këmbime me kryeministrat e kohës dhe, kur pashë se nafta po merrte rrugë tjetër, iu drejtova edhe Presidentit të Republikës. Ky i fundit as që denjoi të më kthente një përgjigje, jo të bëhej krahë në mbrojtje të pasurisë më të madhe të vendit. Në libër kam treguar çdo gjë me vërtetësi, dhe me një transparencë të plotë.
Në një intervistë të dhimbëshme, thoni se po të investohen 500 milionë dollarë në naftë, ne do të kemi të ardhura kolosale. Konkretisht, ku mund të bëhen këto investime?
Në vendburimet ekzistuese, atje ku sot po investon Bankers Petrolium, vetëm se kjo kompani të gjithë naftën që nxjerr po e merr për vete, sepse nuk ka kontroll dhe një monitorim të saktë ose më mirë do të thosha se nuk ka kontroll fare.
A mund të vihen në dispozicion të gjeologve dhe të specialistëve shqiptarë studimet dhe të dhënat e kompanive të huaja, që kanë bërë kërkime dhe studime në Shqipëri, ashtu siç kanë vepruar ata me studimet dhe të dhënat shqiptare?
Sigurisht, të gjitha kontratat me ndarje prodhimi (kontratat për zona të reja kërkimi), që janë bërë atëhere, në kushtet e kontratave thuhej pak a shumë se kontrata jepej për 5 vjet për kërkim dhe që brenda këtyrë viteve do të shpojë një pus kërkimi. Nëse vlerësohej pozitiv, ajo do të vazhdonte edhe për 20 vjet shfrytëzimin e asaj strukture. Në të kundërt, kompania ishte e detyruar të dorëzonte të gjitha të dhënat e zonës pranë fondit të Drejtorisë së Negociatave, që mbulonte këtë punë. Kështu që ato të dhëna duhet të ruhen në fondin tonë, dhe sigurisht mund të përdoren nga gjeologët tanë, nëse ka mbetur akoma ndonjë.
Sikur grupe specialistësh shqiptarë dhe të huaj të viheshin në konkurs me njëri tjetrin, me të njëjtat materiale gjeologo-gjeofizike, si mendoni, cili grup do të kishte rezultate më të mira?
Për këtë jam i bindur, do të fitonin specialistët shqiptarë. Ju jeni vetë projektues, e dini shumë mirë ku mendoni të projektoni një pus kërkimi. Specialistët e huaj gjithmonë këshillohen nga specialistët tanë, pothuaj është puna e këtyrë të fundit, që kanë arritur ato rezultate.
Konçesionet e huaja të naftës, drejtohen nga shqiptarët apo nga të huajt?
Emrin e drejtuesit kryesor e kanë të huajt, madje edhe Bordi është i mbushur me të huaj. Në fakt, ata që drejtojnë naftën në të vërtetë janë Shqiptarët, të cilët ju shërbejnë të huajve me zell të madh. E kam thënë gjithmonë: Të huajt po shkatërrojnë naftën tonë me dorën e specialistëve tanë. Një pjesë e këtyre specialistëve e kanë nga halli, një pjesë e kanë nga malli për të shkatërruar, dhe pjesa tjetër nuk dinë se çfarë po bëjnë!
Vërtet, nisën me detin dhe vazhduan me raunde të tëra në tokë dhe ku janë bërë shumë kërkime për struktura të reja si nga kompania SHELL, OMV etj. Por një gjë është e qartë: Deri tani nuk kemi parë asnjë zbulim të ri. Ka ende shumë kompani, të cilat vazhdojnë të bëjnë kërkime në zonat e reja. Më mirë se ekspertët tanë nuk mund të gjejmë. Duhet të ngrejmë edhe njëherë institucionet që prishëm, për të rimëkëmbur naftën shqiptare.
Mos më hiqni asnjë rrudhë! I kam paguar shtrenjtë të gjitha! Anna Magmani
Unë ndihem i gëzuar të citojë emrat e specialistëve si Kadri Rama, Ramadan Perhati, Telo Velaj, Vangjel Kici, Dhimitër Gjenerali, Alfred Frashëri, Gjergji Foto, Fatmir Shehu, të cilët reagojnë fuqishëm për keqtrajtimin e naftës tonë. A nuk do të bënte mirë kjo qeveri të konsultohej me këtë elitë?
Këta janë ajka e specialistëve të naftës. Janë njërëzit e ndershëm dhe me CV të mrekullueshëm. Janë ata që kanë kontribuar në kërkimin, shpimin dhe shfrytëzimin e vendburimeve të naftës dhe të gazit në vendin tonë. Janë ata që krijuan më pas gjenerata të tëra specialistësh, dhe që sot ne mburremi që kemi punuar me ‘ta. Pushtetarët kanë frikë të ndeshen me ‘ta, me të vërtetën. Ata janë ekspertë të mrekullueshëm, dhe janë gati të ndihmojnë falas. Janë më të varfërit dhe kjo është më e keqja.
Si mendoni se do t’i shkojë puna ALBPETROLIT?
Albpetroli në vitin 2012 prodhoi 45 mijë tonë naftë. Sivjet pretendon të prodhojë rreth 30 mijë tonë naftë dhe në çdo vit po shkon drejt shuarjes. Ai tashmë është i falimentuar. Nuk ka likuiditet. Ka shumë fuqi punëtore të mbushur me militantë partie. Ka pajisje të amortizuara dhe, ajo që është kryesorja, nuk ka më ekspertë dhe politikë nxitëse për ta nxjerrë nga ky batak.
Qeveria komuniste, kur ndodhej ngushtë, bënte takime dhe presione mbi specialistët e naftës, sepse për ‘ta nafta ishte jetike. Si po shkon tani?
Kjo është me të vërtetë një pyetje e vështirë, sepse në kohën e rtegjimit komunist qeveritarët e asaj kohe bënin shpesh takime, tërhiqnin mendime dhe një pjesë e mirë e atyre mendimeve shumë shpejt ktheheshin në vendime dhe nafta ecte, përparonte dhe arriti rezultate të kënaqëshme. Krejt e kundërta është tani. Vendin e ekspertëve të naftës e kanë zënë servilët, dallkaukët, ata që ndërtojnë pallate, sekserët e ministrave apo të kandidatëve për ministra, trafikantëve e ku ta dish e ta mendosh. Hidh një sy përqark sot dhe shiko: Ku janë ekspertët e naftës në drejtimin e saj? Në dikastere, që flasin për projektin e pamundur TAP? Në AKBN, që është një njësi tërësisht e mbushur me militantë mediokër? Apo në ndonjë institucion, nëse ka mbetur i tillë, që janë strukur në një qoshe dhe friksohen se mos i heqin bukën e gojës? Zor të mendosh se ndonjë qeveri deri tani e ka pranuar ekspertin e ndershëm dhe t’i jap atij vendin e duhur, por mendjen e ekspertit e kanë vjedhur dallkukët dhe e kanë përdorur për interesat e tyre. Eksperti dhe politika e deritanishme kanë qenë në diskordancë, në mospërputhje të plotë. Madje jam i bindur se politika e ka tmerrësisht frikë ekspertin, dhe prandaj nuk e afron atë. Do u tregoj një rast: Në vitin 1997, kur isha në krye të Albpetrol-it, unë propozova Thoma Vëngun për drejtor të përgjthshëm të naftës. Ai ishte një nga ekspertët tanë më të mirë në atë kohë, me doktoraturë të mbrojtur në Francë, me një përvojë të jashtëzakonshme menaxhuese. Çfarë ndodhi? U mblodh politika dhe e kundërshtoi menjëherë, dhe vendosën një person tjetër, sigurisht politik. Edhe pas atij, një tjetër drejtues politik dhe sot po gjithashtu një mësues fshati, që ka marrë përsipër të drejtojë naftën. Le të shpresojmë në të ardhmen, mbase gjërat do të ndryshojnë për mirë.
Nafta jep të ardhura të madha. Sikur këto të ardhura të investoheshin në naftë, do të bëhej ripërtëritja e saj?
Vetëm për vitin 2013, nga marrëveshja konçensionare e Patos-Marinëz, nëpërmjet kompanisë Bankers Petroleum do të nxirret rreth një milion tonë naftë, e llogaritur në 800 milionë dollarë dhe parashikohet të derdhin në buxhetin e shtetit vetëm rreth 85 milionë dollarë në formën e taksës vendore. A e shikoni sa të ardhura nxjerr nafta dhe sa pak merr shteti ynë? Po kompania tjetër, Stream Oil, e cila ka marrë të gjitha vendburimet gëlqerore, sa do të fitojë dhe sa do të kontribuojë në shtet për vitin 2013? Po kompania tjetër koncensionare, ajo e Visokës (Trans Oil Group), sa do të fitojë dhe sa do të derdhë në arkën e shtetit? Është një lumë i madh parash, që rrjedh nga damarët e nëntokës tonë, ku kanë kontribuar të parët tanë, brezi ynë dhe fëmijët tanë. Këto të ardhura nga koncensionet ende nuk po i shohim të derdhen në buxhetin e shtetit, pasi një pjesë duhet ta marrë kompania e Albpetrol-it, për t’u rimëkëmbur dhe zhvilluar. Prandaj, ekspertëve që ju dhemb nafta, duhet të bërtasin, duhet të sensibilizojnë politikën dhe qeveritë, të cilat shkojnë e vijnë, me synimin që këto të ardhura të kontribuojnë në rritjen e mirëqenies së këtij vendi më të varfër në Evropë, por më të pasurin me naftë për frymë popullsie në rajon. Faktikisht tani Albpetroli, si kompani kombëtare e naftës, është i falimentuar. Kur mendon se për vitin 2012 kjo kompani nxorri 45,000 ton naftë, një sasi nafte që nuk ka mundur të paguajë rrogat e punonjësve, kjo do të thotë që ajo nuk mund të rimëkëmbet kurrë me këtë menaxhim dhe me mënyrën si e bën politikën qeveria në një ekonomi strategjike. Çdo gjë në sistemin e naftës duhet të ndryshojë nga rrënjët, për të hequr këtë të keqe të madhe, që po i merr vendit frymën dita-ditës.
Nëse më lejoni, mund t’u pyes, me çfarë punë merreni tani?
Në Maj të vitit 2007, kur sapo mbusha 50 vjeç, qeveria më hodhi në rrugë. Ajo nuk e pa të arsyeshme që unë të kontribuoja në sistemin e naftës. Kam ende kohë për të dalë në pension, deri 68 vjeç, meqënëse kam dhe titull shkencor. Deri atëherë jam në pritje të ndonjë pune, ciladoqoftë ajo. Pas viteve 1990 shumë ekspertë të naftës u larguan në Amerikë dhe në Kanada për të punuar, kurse unë dhe një pjesë e shokëve të mi nuk u larguam. Dëshironim të jepnim kontributin në vendin tonë, por nuk qe e thënë, dhe këtë po e vuajmë shumë. Shpesh jam i detyruar të migrojë për të përballuar jetën dhe sfidat e saj. Konkurova për një vend pune në Fakultetin e Gjeologjisë, sepse kishte dy vende bosh të lëndëve, që më përkisnin. Por dekani Bashkim Çela bëri të pamundurën për të më zëvendësur me një djalë të ri, të cilin e kishte në rrethin e tij familjar. Pa iu dridhur dora fare, edhe Rektori i Universitetit Politeknik, Jorgo Kaçani, e firmosi siç donte Baçi, duke shkelur të gjitha rregullat dhe ligjin për arsimin e lartë. Dhe kur mendon që ky lloj Bashkimi nuk ka punuar asnjë ditë në naftë, dhe ka qenë Dekan i Fakultetit Gjeologji-Miniera, duke pretenduar edhe për Rektor Universiteti, mendoni pastaj se çfarë politike do të bëjë ky për reformimin e arsimit. Në atë katedër japin mësim madje një pjesë e mirë me tituj shkencorë dhe vetëm njëri ka punuar në naftë, dhe ai është shoku im Sotir Tegu. Institucionet shtetrore tek ne janë kthyer tërësisht si private. Ato keqmenaxhohen dhe përdoren për interesat e një pakice vulgare. Dhe ja ku janë universitetet tona sot, në pikë të hallit. Shumë studentë nuk dinë të shkruajnë as emrin e tyre. Mos mendoni se këta lloj profesorash do të nxjerrin ekspertë të ardhshëm të naftës, sepse tashmë ata vetë e kanë mbyllur këtë siparë.
Vendburimet tona të naftës shfrytëzohen barbarisht nga të huajt. Kush duhet t’i kontrollojë dhe kush duhet të shkojë në burg?
Personalisht në pyetjen tuaj do të thosha se shfrytëzohen barbarisht, madje nuk ka më egër se kaq. Për mua të huajt po lënë pas vetëm tokën e djegur. Nga ana shkencore nuk mund të flas ndryshe. Duhet urgjentisht të kontrollohen dhe monitorohen sesi shfrytëzohen këto vendburime. Le ta bëjnë institucionet një gjë të tillë, dhe do të presim rezultatet. Pyetjet e mia, për ata që bëjnë kontrollin dhe nëse e duan këtë vend janë:
A shfrytëzohen vendburimet tona konform kritereve të projekteve të shfrytëzimit? A lejohet që pas këtyre metodave primare, të vazhdojmë shftrytëzimin me metoda të tjera, për të rritur koefiçientin e shfrytëzimit të naftënxjerrjes në këto vendburime? Apo lihet vetëm tokë e djegur?
Në botë këto lloj vendburimesh kanë një kontroll dhe monitorim të jashtëzkonshëm, sepse kjo ka të bëjë me pasurinë strategjike të një vendi. Kam parasysh këtu që pasuria e naftës është pasuria, që kanë kontribuar brezat dhe nuk arrin që përfitimin ta marrë vetëm një brez, prandaj duhet që kjo pasuri t’u takojë të gjithë brezave. Kam parasysh në këtë moment kompaninë e naftës së Rumanisë, e cila ka privatizuar një pjesë të mirë të kompanisë kombëtare të naftës, dhe aksionere këtu është OMV-ja e Austrisë. Një shoku im, që punon atje, më tha se ata bëjnë një monitorim të jashtëzakonshëm, sepse është e vetmja pasuri kombëtare në përmasa kaq të mëdha. Ata kanë një mori institucionesh vertikale për t’i monitorur. Personalisht jam ekspert nafte, dhe nuk di kush i monitoron këto kontrata konçensionare në vendin tim. Nuk po shoh asnjë kundërshtim, sepse nafta po arrin shifra astronomike në nxjerrjen e saj dhe në buxhetin e shtetit nuk po shikojmë asgjë.
Eksperienca botrore na tregon se nëpërmjet një monitorimi të rreptë, kur shikojnë se ka shkelje të kushteve të kontratave, apo aq më keq moszbatim të kritereve të shfrytëzimit të vendburimeve, ata menjëherë ndërpresin kontratën. Kjo gjë tek ne nuk ka ndodhur. Madje, një pjesë e kolegëve të mi më thonë se ata, që të dy palët (pala shqiptare dhe ajo e kompanisë) mirëkuptohen, duke darkuar apo paguar njëri tjetrin.
Ka ndonjë ligj, që sanksionon qëndrimin dhe pozicionin e spacialistëve shqiptarë, që bëjnë negocime më kompanitë e huaja? A është e moralëshme që ata të punësohen në ato kompani? Konkretisht, si veprohet në vendet e tjera?
Ka një ligj, që sanksionon këtë problem, por ai nuk zbatohet, si të gjitha ligjet e tjera në Shqipëri. Në vendin tonë ligji funksionon selektiv, vetëm për kundërshtarin tënd politik. Ne kemi shumë drejtora negociatash dhe specialistë, të cilët kanë bërë negocime për shtetin dhe janë punësuar nga kompania, ku kanë kryer negocime. Emrat mos prit t’i jap. Le t’i gjej prokuroria kush ka bërë negocitat dhe kush është punësuar. Kjo është gjëja më e thjeshtë për ta zgjidhur. Këta persona bëjnë negociata gjoja në favor të shtetit dhe punësohen nga kompania. Moralin e kësaj ta gjejë drejtësia. Për mua ata janë njerëz të ulët, të shitur, dallkaukë, servilë, mosmirënjohës. Në fund të fundit ata janë njerëz pa moral dhe karakter, dhe që nuk e meritojnë vendin që kanë përfaqësuar dhe që mund të mbajnë tani.
Këto, që bëjnë këta imoralë, nuk ndodhin kurrë në Evropë. Atje, po të ndodh një gjë e tillë, personi përfundon në burgim të përjetshëm.
Bëni fjalë për disa kushte, që kanë dëmtuar rëndë interesat kombëtare…
Ka disa terma (kushte), që si ekspert kam dyshimet e mia, por kjo nuk do të thotë që për të gjitha kushtet unë kam të drejtë. Prandaj unë kërkoj hetim, kontroll dhe monitorim të këtyre termave të kontratave. Kur flas për kontratat, kam parasysh të gjitha kontratat me Bankers Petroleum, Stream Oil apo edhe kompani të tjera, që janë në vendburimet ekzistuese, apo në strukturat e reja, në të cilat janë bërë jo pak mëkate.
Nëse do të përmendja ndonjë term, që nuk është bërë mirë, unë mund të përmend kurbën e rënies së prodhimit të puseve, para se të merreshin nga kompania. Unë mendoj se kurba e rënies është marrë gati dyfish më e lartë. Tjetër, koefiçenti i shfrytëzimit të puseve nuk ka qenë ai, që është nënshkruar në konçension. Puset e fondit të ndalur dyshoj se nuk janë pasqyruar me vërtetësi. Përveç kësaj, unë kam dyshime të mëdha në shfrytëzimin e vendburimeve në përputhje me kriteret e shfrytëzimit sipas projekteve, në kontrollin e tyre, si dhe në dokumentimin e të dhënave reale të të gjthë parametrave teknologjike të vendburimeve. Kam shumë frikë se, pas këtyre do të mbetet vetëm tokë e djegur. Nuk dua të lë pa renditur edhe tatimin mbi fitimin, i cili është një e ardhur kolosale (e ardhura kryesore nga marrëveshja), që është përjashtuar padrejtësisht nga ana e qeverisë. Për tatimin mbi fitimin, kushti është formuluar pak a shumë kështu: Do të paguajë, kur të kem shlyer investimet. Por investimet nga kompania deklarohen kot së koti tepër të fryra, dhe kompania vazhdimisht gjoja del pa fitim, prandaj nuk paguan tatimin mbi fitimin. Grabitje më të madhe nuk ka.
Cilët deputetë ishin më aktivë dhe më të ndjeshëm ndaj naftës sonë?
Në rajonin e naftës, ku përfshihen zonat: Fier, Vlorë, Sarandë, Lushnjë, Kuçovë dhe Durrës, pa dyshim do të thosha rreth 50 deputetë, e them me përgjegjësi se asnjëri prej tyre nuk ka ngritur zërin në parlament për të mbrojtur naftën. Janë disa deputetë, majtas dhe djathtas, që kanë punuar me mua në naftë, dhe nuk i kam parë të ngrenë një zë në parlament në mbrojtje të naftës, por vetëm janë mjaftuar të përfitojnë ato interesa që përfitojnë, të rregullojnë fëmijët, apo të marrin një pension të majmë. Nuk dua të vazhdojë më tej, sepse mund të kalojë edhe në përçmime. E keqja më e madhe është se, nga opozita unë nuk shikoj asnjë ekspert të naftës, që mund të kemi shpresë se do të ndodh ndonjë gjë e mirë. Kjo më trishton. Por le të shpresojmë, sepse shpresa nuk duhet të shuhet kurrë.
Kishte persona juridikë shqiptarë dhe të huaj, gjatë kontratave dhe marrëveshjeve me të huajt?
Po, kishte persona shqiptarë dhe të huaj, të cilët merreshin si konsulentë për nënshkrimin e kontratave. Çdo kontratë e nënshkruar ka persona, që kanë punuar dhe nënshkruar kontratën. Mjafton që të hapen këto kontrata dhe njerëzit vendosen sipas radhës së punës që kanë bërë.
Specialistët shqiptarë, që negocionin me kompanitë e huaja si: AGIP, DEMINEX, OCCIDENTAL, CHEVRON dhe HAMILTON, COPAREX, BANKERS PETROLEUM, MANAS PETROLEUM e të tjera, tani punojnë për shqiptarët apo për të huajt?
Një pjesë e mirë e tyre, që kanë negociuar me kompanitë e huaja, janë punësuar me kompanitë e huaja, por dua të them se jo të gjithë punojnë kundra interesave të vendit tonë. Ka nga ata, që kanë negociuar dhe u kanë shërbyer këtyre kompanive të huaja, por ka edhe nga ata, të cilët tani punojnë për kompanitë e huaja, të cilat nuk kanë lidhjë me vendin tonë. Kemi shumë ekspertë jashtë shtetit, dhe nëse nesër do të bëhet një politikë për t’i sjell ata në vendin e tyre , kjo do të ishte një gjë e mrekullueshme, sepse ata kanë një përvojë të jashtëzakonshme. Nafta jonë do të kishte një hop të jashtëzakonshëm në menaxhimin e saj dhe, sigurisht në pritjen e rezultateve të saj. Kam frikë se politikanët tanë nuk do ta bëjnë kurrë këtë, sepse ata janë të prirur tek servilët dhe mediokrit dhe jo tek ekspertët.
Pa dyshim, nëpër negocime dhe komisione ju keni lëshuar firma për marrëveshje dhe konçensione me të huajt.Pendoheni për ndonjë firmë të nxituar?
Kur kam qenë deputet, kam lëshuar vetëm një firmë për konçensionin e naftës dhe ai konçension ka qenë për kompanin Premier OIL, e cila nuk pati fatin të vazhdonte në vendin tonë. Ajo investoi në Shqipëri rreth 120 milionë dollarë, por nuk pati rezultat. Rriskun e kishte 100% vetë, dhe pastaj u largua ndershmërisht, duke mos marrë asgjë. Jam i bindur se, nëse ajo kompani do të vazhdonte edhe sot në vendin tonë, nuk do të kishim këtë situatë që kemi në naftë.
E quani të moralshme që një specialist i mirëfillt të militojë në parti? Një artist i madh thotë: “Do të merrem më politikë, kur nuk do të di se çfarë të bëj tjetër”!
Me çfarë po shikojmë në këtë politikën e sotme tek ne, ndjehem keq që kam qenë në politikë, dhe aq më keq deputet. Kam qenë, jam dhe do të mbetem një specialst nafte i mirëfilltë. Do të kontribuojë sa të mundem, pavarësisht se pseudospecialistët, që kanë zaptuar administratën, mundohen të na pengojnë. Kur më propozuan për deputet, unë pyeta disa shokë se çfarë ishte ky vend pune. Pothuaj të gjithë shokët e mi nuk e dinin dhe, në atë rrëmujë vendosa të shkoja të kandidoja. Dhe u bëra deputet, por ç’të them? Ky do të jetë zhgënjimi im më i madh. Jo vetëm që punën e deputetit s’e bëra, por prisha edhe karrierën time shkencore. I pari, që mbeti pa punë pas mbarimit të mandtit të deputetit, isha unë, që kisha titull dhe gradë shkencore. Ndërkohë vazhdonin mandate të tjera persona, që nuk kishin mbaruar as shkollën e lartë. Njerëzve të thjeshtë, po t’u thuash se jam politikan, të barazojnë me mashtrues, kurse po t’u thuash se jam deputet, të barazojnë me hajdut. Këtu në Shqipëri nuk ka ende një shkollë për politikën. Këtu edhe një hajdut ordiner nesër e shikon deputet, dhe të thotë me mburrje se “jam politikan”. Eshtë e vështirë tek ne, që të vijnë punët sipas radhës së vet.
Sipas jush, përse qeveria jonë nuk i kërkon Patton Bogs-it 100 milionë dollarë, për dështimin e shitjes së Albpetrolit? Sikur të kishte ndodhur e kundërta, të ishim tërhequr ne, si do të shkonte puna?
Unë kam shkruar për Patton Bogs në një artikull, se qeveria duhet të shikojë largimin e saj si konsulente të Naftës, Armos, Energjisë e shumë kompanive të tjera strategjike. Madje, një gazetar i talentuar, Genc Burimi, të cilin vërtet nuk e njoh, por po i lexoj shkrimet e tij shumë interesnte. Me logjikë të thellë, në një shkrim që ka bërë, ai ka mbështetur idenë time se: Qeveria jonë duhet t’i kërkojë Ptton Boggs-it 100 milionë dollarë, dhe unë për këtë jam shumë dakord. Kjo kompani duhet të paguajë atë, që i ka borxh këtij shteti. Kjo kompani, jo vetëm që nuk e ka bërë punën e saj si duhet, por ka ndikuar për keq në mbarëvajtjen e proceseve të privatizimeve, kryesisht të Naftës dhe të CEZ-it. Tani jam i bindur se qeveria duhet t’i kërkojë kësaj kompanie dëmshpërblimin, që i takon për naftën, sepse jo vetëm që nuk u realizua shitja, për mungesa të theksuara ligjore dhe të bërjes së procesit të privatizimit transparent, por ajo na turpëroi në të gjithë botën, si procesi më qesharak për privatizimin e një ekonomie strategjike.
Nëse do të ishte e kundërta, atëherë ne menjëherë do të kishim paguar sa qimet e kokës, dhe e gjithë kjo kosto do të binte në kurrizin e popullit tejet të varfër.
E kupton se po plakesh kur qirinjtë kushtojnë më shumë se torta. Bob Hopi
Ju jeni një specialist i kompletuar. Përse nuk ktheheni në profesion, brenda apo jashtë shtetit?
Në Shqipëri më janë mbyllur dyert. Hera e fundit ishte kur konkurova në Fakultetin Gjeologji-Miniera. Fitova dhe nuk më pranuan, sepse isha i kualifikuar dhe i padëshiruar. Përsa i përket punës së profesionit për jashtë shtetit, kam konkuruar para dy vjetësh tek BP, në një filial në Kanada, në postin e Team Leader. E fitova, por për shkak të kushteve familjare nuk arrita të shkoja. Kështu që, në këto kushte jam i dënuar të pres. Mbase ndonjë ditë qeveria do t’i gjejë punës njerëzit e duhur.
Gjatë kohës në Parlamentin Shqiptar, e konsideronit veten politikan apo specialist naE konsideroja veten specialist nafte. Madje, në vitin e parë në parlament, kam punuar një material rreth 300 faqe, se si duhet ta shndërronim naftën shqiptare në një “Kompani Kombëtare të Naftës”. Kjo ishte një ëndërr që s’u realizua kurrë. Ky është pengu im. Ndoshta këtë brengë do ta kem deri në fund të jetës sime. Ky ishte edhe motivi, që më bëri të shkruaja librin, thelbi i të cilit është një denoncim i hapur, se çfarë po ndodh me naftën shqiptare!
Ju nuk jeni gjeolog. Nga niseni që theksoni perspektivën e madhe të zonës se Dumresë dhe të Tiranës?
Unë jam inxhinier nafte. Kam marrë pjesë në shumë projekte përpunimi të vendburimeve. Për fat të mirë, kam marrë pjesë edhe në projektimin e puseve me inxhinerë gjeologë të talentuar si Vllasi Janopulli. Gjithashtu kam qenë Drejtor Drejtorie dhe deri Kryetar i Këshillit Mbikqyrës. Këto më kanë bërë që të kem një informacion mjaft të mirë, si për vendburimet ekzistuese ashtu edhe për strukturat e reja. Por punën e gjeologut nuk mund ta bëj. Le ta bëjnë gjeologët tanë, të cilët i kemi me shumicë, por midis tyre ka edhe shumë të talentuar, siç ka dhe servila dhe dallkaukë, që qurraviten pranë zyrave të pushtetarve.
Si e gjykoni lidhjen e PS me LSI? Do të jetë në të mirën apo të keqen e naftës sonë?
Lidhjen e shikoj si gjënë e duhur, por shumë vonë. Një fjalë popullore thotë: “Më mirë vonë se kurrë’’. Edi Rama ka deklaruar se do t’i kontrollojë këto marrëveshje konçensionare. Le të shpresojmë se kjo do të ndodhë, por më parë duhet të ngrejë institucionet me ekspertë dhe jo me gjeologë, që i qurraviten nga pas dhe duke i shkruar letra për ditë. Dhe kur të vijë opozita e sotme në pushtet, duhet të ndjekë penalisht të gjithë ata, që kanë pasur dorë në shkatërrimin e naftës, qoftë edhe indirekt. Një pjesë e njerzve, që kanë shkatërruar naftën, kanë qenë në pushtet dhe, tashmë me ndryshimin e roleve, kanë kaluar në opozitë. Edi Rama këto gjëra duhet t’i ndajë mirë. Ndryshe nafta nuk mund rregullohet. Jam i bindur se fjalën e dhënë do ta mbajë. Në të kundërtën, në këtë vend vritet shpresa përfundimisht. Ndonëse në vendin tonë, nuk është mirë ta them por, sa herë ndërrohen pushtetet, servilët e gjejnë formën dhe futen përsëri në pushtet. Disa futen me krushqi, disa me rryshfet, disa me dredhi, disa me kurvëri e disa me rrugë të tjera, të pamenduara nga një njeri normal. Jemi një vend shumë i vogël dhe këto gjëra nuk i evitojmë të gjitha.
Nuk mendoni se këto denoncime publike mund t’u hapin probleme personale dhe familjare?
Nuk mendoj se denoncimet e mia do të më hapin probleme, sepse për herë të parë kam bërë publike problemet e naftës, qysh në vitin 1996, dhe pastaj kam vazhduar denoncimet nëpërmjet shkrimeve dhe shkresave zyrtare, kur e kisha mundësinë. Nuk besoj se do më sjellin probleme, sepse janë gjëra të vërteta dhe, po të kontrollohen nga institucionet përkatëse, besoj se këto që po them do të vërtetohen. Probleme hapen atëherë kur gënjen, apo mashtron. Unë as nuk gënjej dhe as nuk mashtroj. Të hapen kontratat dhe të verifikohen nga organet, dhe pastaj do të shohim se çfarë pisllëqesh ka në brendësi të tyre!
Thoni se keni punuar herë si specialist, herë si jurist dhe herë si negociator. Nuk ju duket se keni qenë shumë i shpërndar?
Kam pasur fatin e madh që të punoja edhe si specialist edhe si negociator, por jo si jurist. Më kanë mjaftuar disa vite në parlamentin shqiptar, ku bëheshin ligjet sipas interesave të biznesit apo mafiozëve, dhe të krijoja një urrejtje për drejtësinë dhe gjykatat tona, të cilat po shtrembërojnë shtetin e së drejtës. Hidhni një sy dhe shikoni sot se çfarë po bëhet me pronat, me pasuritë intelektuale, me shumë probleme, që kanë lidhje me drejtësinë.
Dhe besoj se do ta kuptoni, që edhe në kontratat konçensionare kanë dorë juristët tanë, të shkolluar në universitetet banale private, apo në “kurset e plepave”.
E kam fjalën për librin tuaj: “Nafta dhe Politika”. Si kanë reaguar njërzit, specialistët dhe sidomos personat që ju citoni?
Librin tim e kanë lexuar shumë specialistë dhe naftëtarë, dhe kam marrë shumë përgëzime prej tyre. Sigurisht më ka ardhur mirë. Disa libra ua kam dhuruar disa ekspertëve dhe specialistëve të naftës, të cilët kanë punuar një kohë të gjatë në naftë, si: Agron Çuedarit, ish-drejtor i përgjithshëm i naftës, një administrator i shkëlqyer dhe inxhinier i aftë, Fatmir Shehut, i cili më parë ka qenë zv.ministër i Energjitikës, një nga elitat e ekspertizës së naftës. Disa të tjerë e kanë lexuar dhe kanë diskutuar me mua, dhe sigurisht kanë bërë vlerësimet e tyre, të cilat unë i përshëndes. Librin ua kam dhuruar edhe disa të tjerëve, por prej tyre nuk kam marrë ndonjë koment.
FALEMINDERIT
