Pashtriku.org, 15. 09. 2015: (…) Maqedonia ka qenë e ndryshme nga Greqia dhe se ka pasur një gjuhë të vetën; një gjuhë primitive dhe barbare të lidhur me frigjen dhe me pellazgjishten, e cila, sipas të gjitha provave që kemi mbledhur, është shqipja që ka lidhje me maqedonishten e atëherëshme.
– Nga Plutarku [1] mësojmë se Kliti, kur ndodhej njëherë në një festë në Babiloni, u grind me Aleksandrin, i cili, në inat e sipër, e gjuajti gjeneralin me një mollë që e mori nga frutat e vendosura mbi tryezë dhe pastaj, i tërbuar, zuri të kërkonte shpatën që ta godiste, kërceu dhe u kërkoi ushtarëve në gjuhën maqedonase armët. Kjo ishte shenjë e një turbullimi të madh. Kjo tregon që gjuha maqedonase ishte ajo që përdorej në ushtrinë maqedonase për nevoja më të ngutëshme dhe në raste ngjarjesh të papritura, kur kërkohej ndihme e luftëtarëve më besnikë të popullit, por që të mos kuptohej nga të huajt. Këtë do të thotë edhe shprehja ishte shenjë e turbullimit të madh, sepse ai kishte përdorur gjuhën vulgare në një çështje me rëndësi të madhe dhe për një nevojë të ngutëshme që kërkonte besimin kombëtar.
Zef Krispi – Xhyzepe Krispi (1781 – 1859)
Te Kurciusi[2] lexojmë se Aleksandri e pyeti Filotën[3] nëse ai, sikur të bëhej fjalë për dënimin e tij, donte ta bënte mbrojtjen në gjuhën e nënës, para ushtrisë së përbërë nga grekë, maqedonas dhe ilirë. Atëherë Filota u përgjigj: përveç maqedonasve shumë të tjerë janë të pranishëm këtu, të cilët, siç besoj unë, do të më kuptojnë më lehtë nëse përdor atë gjuhë që ke përdorur edhe ti, dhe nuk e përdor për asnjë qëllim tjetër përveçëse që fjalët e tua të kuptohen nga sa më shumë njerëz.
Edhe pse, siç thotë Krofi[4], Kurciusi nuk e përmend emrin e gjuhës në të cilën kishte folur në atë rast Aleksandri, ka shumë të ngjarë që, për tu kuptuar nga të gjithë grekët, e jo vetëm nga maqedonasit të ketë folur në gjuhën greke.
– Kopertina e librit, në gjuhën shqipe –
Neoptolemi, sipas tregimit të Plutarkut, i thotë Eumenesit se maqedonasit e donin në mënyrë të jashtëzakonëshme Kraterin[5] aq shumë saqë, vetëm po t’i shihnin përkrenaren dhe t’i dëgjonin zërin, kalonin me vrap, me gjithë armë në anën e tij. Eumenesi i bindur për këtë dhe meqë mbahej si njeri finok, kishte urdhëruar që në ushtrinë e tij të mos përmendej kurrë emri i gjeneralit kundër të cilit duhej luftuar. Për këtë meritonte të lëvdohej deri në qiell nga biografi i njohur grek. Është e vërtetë se fjala τήν φωνήν (tin fonin), të cilën përdor Plutarku, do të thotë zëri, megjithatë, nga i gjithë konteksti, del se duhet marrë më shumë si gjuhë, duke aluduar për vetë të folurën maqedonase.
Por le ta lëmë këtë pjesë që duket sikur ka ndonjë ekuivok, dhe të kalojmë në një më të qartë, e cila mund të lexohet po në “Jetën e Eumenesit”. Ky gjeneral u sëmur rëndë. Ushtria e tij, e rënë moralisht, nuk donte të përballej me armikun. Kur mori vesh këtë, Eumenesi urdhëroi ta ngrinin me lektigë[6] , nga e cila nxorri kokën dhe u shfaq ndërsa u përshëndet në gjuhën maqedonase nga maqedonasit që ngritën mburojat dhe u përëlasën në tokë heshtat duke lëshuar thirrje ngadhënjimi, nga që aty ishte i pranishëm gjenerali, dhe pastaj sulmuan armikun.
Tek “Athinasi” lexojmë për gjuhën maqedonase: Kam njohur, – thotë Cinulkusi[7] – disa athinas që, nga që bisedojnë me maqedonasit, pastaj nuk heqin më dorë nga përdorimi i fjalëve maqedonase dhe nga format e të folurës së atij populli. Dhe Straboni duke numëruar popujt që u ishin nënështruar maqedonasve, pohon se jo pak prej tyre flisnin dy gjuhë, pra maqedonisht dhe greqisht, se maqedonasit, epirotët dhe popullësi të tjera të asaj pjese të vendit, ngjanin nga qethja e flokëve, nga gjuha, nga mantelet dhe nga zakone të tjera të përafërta.
Nga Plutarku dimë se Aleksandri përdorte Hefestionin[8] për t’u dhënë përgjigjet ose mesazhet mbretërore barbarëve dhe Kraterin, njohës e ndjekës i rreptë i zakoneve të vendit, për të komunikuar me grekët dhe maqedonasit. Nga teksti shohim qartë dallimin që bën Plutarku mes helenëve dhe maqedonasve: τοίς Ελλησι και Μακεδόσι (tis elisi ke tis makedosi), dhe aq më tepër që flitet për Kraterin si për një burrë të zellshëm për gjërat e atdheut të vet, pra ato maqedonase, mes të cilave spikaste edhe zelli për gjuhën.
Kështu që, me plot të drejtë, Krofi dhe Volfgangu arrijnë në përfundimin se gjuha maqedonase ishte krejt ndryshe nga gjuhët e tjera të Greqisë. Me kaq ndryshim, nuk mund të thuhet se ajo përbënte një lloj dialekti, aq sa ndryshonin mes tyre, për shembull, dialektet athinas, dorik, jonik dhe eloik që, në fund të fundit, përbënin, të gjithë bashkë, të folurën greke dhe që kuptoheshin nga të gjithë helenët; në një kohë që maqedonishtja, siç e treguam më lart, nuk kuptohej nga helenët dhe maqedonasit përbënin një popull shumë të ndryshëm nga grekët. Kjo nuk është e vështirë të tregohet përmes shumë argumentave.
Aleksandri duke nëmur kundër Klitit, i revoltuar kundër Senodokut nga Kardia dhe ndaj Artemios nga Kolofoneja, thotë i zemëruar: A nuk ju duket se këtyre helenëve u është rritur mendja dhe shëtisin mes maqedonasve si gjysëmzota mes kafshëve? Grekët e vërtetë mbaheshin tërë madhështi për shkak të kulturës greke dhe i shihnin maqedonasit si barbarë, për shembull athinasit ose peleponezasit, edhe kur këta ishin me origjinë nga fiset dorike, po kështu, as tebanët apo lokrët, as ata nga Eubea dhe, duhet thënë se, të gjithë, edhe pse kishin dialekte të ndryshme, megjithatë quheshin grekë.
Aleksandri i Madh (356 p.e.s – 323 p.e.s)
Përkundrazi, Demosteni, në “Harengën” e tij kundër Filipit, dhe pikërisht në pjesën e tretë, e quan më shumë se barbar këtë mbret i cili, sipas oratorit, jo vetëm që nuk është fare grek dhe nuk u përket grekëve në asnjë lloj gjëje, por nuk u përket as barbarëve që kanë ndonjë emër. E megjithatë, Demosteni e dinte mire se Filipi e kishte origjinën nga heraklidëd sepse, nga Plutarku, kemi si fakt të pakundërshtueshëm se Aleksandri ishte pasardhës i eraklidëve nga Karanoja nga ana e babait ndërsa, nga ana e nënës, rridhte prej fisit të eacidëve, sipas Neoptolemit. Kështu që mjaftonte vetëm emri maqedonas, që oratori grek ta vinte në lojë në atë mënyrë sovranin e Maqedonisë, vend ku kishin mbetur zakonet e lashta barbare bashkë me gjuhën, ndërsa helenët tashmë të qytetëruar i kishin braktisur dhe e kishin pastruar gjuhën prej tyre. Që ndonjëherë, në lashtësi, maqedonasit quheshin ende me emrin e përgjithshëm grekë, kjo mund të ketë ndodhur sepse, pasi kapërcyen kulmin e fuqisë së tyre, sidomos nga kohët e Aleksandrit e më pas, në mbretërinë e tyre u fut greqizimi dhe vetë grekët nisën ta mburrin e lëvdojnë Perandorinë maqedonase, duke e parë atë si të ishte greke. Ndërsa Demarati nga Korinti[9], i afërm i Aleksandrit, kur pa këtë pushtues në fronin mbretëror të Darios, nën baldakinin e praruar, qau i mallëngjyer, siç bëjnë pleqtë, dhe tha se grekët që kishin vdekur para se të shihnin Aleksandrin në fronin e Darios, i kishin hequr vetes një kënaqësi të madhe.
Kështu që nuk mund të kundërshtohet fakti se Maqedonia ka qenë e ndryshme nga Greqia dhe se ka pasur një gjuhë të vetën; një gjuhë primitive dhe barbare të lidhur me frigjen dhe me pellazgjishten, e cila, sipas të gjitha provave që kemi mbledhur, është shqipja që ka lidhje me maqedonishten e atëherëshme.
____________________________________
[1] Vita Alex.
[2] Quintus Curtius Rufus, historian romak i shek I para Krishtit, shënim i përkthyesit.
[3] Greq. Filotas, djali i Parmenionit, gjeneral dhe komandant i kalorësisë së Aleksandrit. Shënim i përkthyesit.
[4]Joh. Bapt. Crophii, antiqui. Maced. Lib. 2. Cap. 5 apud Jacob. Gronov. Vol. 6.
[5] Greq. Krateros, gjeneral maqedonas. Shënim i përkthyesit.
[6] Barrelë e mbuluar. Shënim i përkthyesit.
[7] Theodorus Cynulkos, filozof grek. Shënim i përkthyesit.
[8] Mik i Aleksandrit dhe gjeneral. Shënim i përkthyesit.
[9] Qytetar i pasur, familja e të cilit pretendente se rridhte prej Herkulit, i ati i Tarkuino Priskos, mbretit të pestë të Romës. Shënim i përkthyesit.
(Shkëputur nga libri “Shqipja nëna e gjuhëve” i autorit Zef Krispi (Xhyzepe Krispi – Giuseppe Crispi)
Përktheu nga italishtja: Taulant Hatia
==================================
Lexoni versionin italisht:
Giuseppe Crispi: sulla lingua macedone
Racconta Plutarco[1] che Clito, una volta, in un banchetto a Babilonia, ebbe un diverbio con Alessandro il quale, adirato, percosse quel generale scagliandogli addosso una delle mele poste a tavola; poi, cercando impetuosamente la spada per ferirlo, chiamò alle armi, col linguaggio macedonico, gli armati di targhe. Il che era il segnale di un avvenimento pericoloso. Si tenga presente, infatti, che i Macedoni utilizzavano la propria lingua madre nel momento culminante di un evento straordinario, allorché essi volevano l’aiuto dei più fidi guerrieri della nazione, per non essere compresi dagli stranieri.
Il Curzio riporta che Alessandro interrogò Filota, il quale doveva difendersi da un’accusa di tradimento, offrendogli la possibilità di scagionarsi parlando nella sua lingua al cospetto dell’esercito composto di Greci, di Macedoni e di Illirici. Filota rispose: “Oltre ai Macedoni qui ci sono soldati di diverse nazioni i quali, credo, mi capiranno più facilmente se userò quella stessa lingua di cui tu stesso ti sei servito, avendola tu adoperata proprio perché fosse compresa dalla maggior parte dei presenti.
E sebbene, come fa notare il Crofìo[2], Curzio non indichi in quale linguaggio Alessandro avesse parlato in quella occasione, è tuttavia verosimile che, per essere capito da tutti i Greci, e non dai soli Macedoni, avesse fatto uso della lingua greca.
Stando al racconto di Plutarco, Neottolemo riferì ad Eumene che i Macedoni desideravano fortemente Cratero come re, tanto che, al solo vederne la causia, e all’udirne la parola, sarebbero impetuosamente passati in armi dalla sua parte. Appreso ciò Eumene, comportandosi da uomo scaltro, fece sì che nel suo esercito non venisse mai pronunciato il nome del generale contro cui si doveva combattere. Il che gli valse la lode suprema del celebre biografo greco. Vero è che la parola τήν φωνήν (tin fonin), che usa Plutarco, significherebbe la voce; nondimeno, da tutto il contesto, si ricava il termine che debba tradursi piuttosto con linguaggio, alludendo proprio all’idioma macedonico.
Ma si tralasci pure questo episodio, che potrebbe prestarsi a qualche equivoco, e si prenda in esame l’altro più chiaro, che si legge nella stessa vita di Eumene. Questo generale era stato colpito da una grave malattia. Il suo esercito, scoraggiato, non voleva affrontare il nemico. Saputo ciò, Eumene si fece portare in lettiga; non appena il condottiero fu visto affacciarne la testa, venne salutato in lingua macedonica dai Macedoni che, innalzando gli scudi e battendo a terra le aste, emisero grida di giubilo per la presenza del generale, e provocarono a battaglia il nemico.
In Ateneo, riguardo alla lingua macedonica, si legge: Ho conosciuto, dice Cinulco, parecchi Ateniesi, i quali, avendo conversato coi Macedoni, non rinunciano ad usare parole ed espressioni macedoniche. E Strabone, enumerando i popoli soggetti ai Macedoni, afferma che non pochi di loro parlavano due lingue, cioè la macedonica e la greca; e che i Macedoni, gli Epiroti, ed altre popolazioni di quella regione si assomigliavano nell’uso della tosatura, nel linguaggio, nella clamide, e per altre simili usanze.
Sappiamo da Plutarco che Alessandro si serviva di Efistione per dare ai Barbari comunicazioni ufficiali, e che Cratero rispettava con estremo puntiglio la procedura nazionale sia per comunicare coi Greci sia coi Macedoni. Dal testo appare in modo evidente la distinzione che fa Plutarco tra gli Elléni e i Macedoni: τοίς Ελλησι και Μακεδόσι (tis elisi ke tis makedosi); distinzione ancor più marcata se si parla di Cratero, descritto come un uomo zelante nelle cose patrie, cioè macedoniche, tra le quali c’è l’amore per la lingua. A ragione, perciò, il Crofio e il Wolfgangio conclusero che la lingua dei Macedoni fosse diversa dalle altre della Grecia.
Né si può dire che questa diversità consistesse soltanto in una dissociazione dialettale, come per esempio differivano tra loro i dialetti attico, dorico, ionico ed eolico, che in fondo formavano la lingua greca, compresa da tutti quanti gli Elléni, per il fatto che il macedonico, come di sopra è stato dimostrato, non era capito dalla gente ellenica; e poi i Macedoni costituivano una etnia distinta del tutto dai Greci. Il che non è difficile desumere da palesi argomenti.
Alessandro, rivolgendosi al cardiano Seuodoco e ad Artemio di Colofone, adirato disse, inveendo contro Clito: “Non vi sembra che gli Elleni trattino con superbia i Macedoni, come se fossero semidei tra bestie?” I Greci autentici erano fieri della propria cultura, e consideravano barbari i Macedoni, tuttavia non è documentato che, per esempio, gli Ateniesi abbiano definito barbari i Peloponnesiaci, quantunque questi fossero di origine dorica, o i Tebani, o i Locresi, o quelli della Eubéa e via dicendo, perché tutti costoro, sebbene avessero differenti dialetti, venivano comunque denominati Greci. Al contrario Demostene, nelle arringhe contro Filippo, e precisamente nella III, chiama più che barbaro quel re il quale non solo, dice l’oratore, non è affatto Greco, e con i Greci non ha nulla in comune, ma neanche è di quei barbari che hanno una certa fama. Eppure Demostene sapeva bene che Filippo discendeva dagli Eraclidi; infatti, Plutarco riferisce come dato certo che gli antenati di Alessandro fossero gli Eraclidi tramite Carano per parte di padre, e dal lato della madre egli originasse dagli Eacidi da Neottolemo; eppure, all’oratore greco bastò la sola connotazione di Macedone per dileggiare in quel modo il sovrano della Macedonia, dove riteneva che permanessero gli antichi barbari con la loro arretrata cultura, mentre nell’Ellade il progresso aveva, a suo dire, allontanato i barbari ed il loro linguaggio. Se qualche volta i Macedoni nell’antichità vengono accomunati con i Greci ciò accade perché, vista la loro potenza militare, specialmente dai tempi di Alessandro in poi, anche in Macedonia fu introdotto il culto del grecismo, e i Greci stessi cominciarono a vantarsi dell’Impero macedone, guardandolo come se fosse loro, tanto che Demarato di Corinto, familiare di Alessandro, vedendolo assiso sul trono di Dario sotto il baldacchino dorato, pianse di tenerezza, come fanno i vecchi, e disse che quei Greci che erano morti prima si erano persi lo spettacolo di vedere ‘Alessandro seduto sul trono di Dario’.
Non può esserci alcun dubbio, dunque, che la Macedonia sia del tutto diversa dalla Grecia, e che abbia avuto una lingua tutta sua, una lingua primitiva e barbara, legata al frigio ed al pelasgico, che secondo tutte le prove da noi addotte è l’attuale l’albanese, che ben si lega con l’antico macedone.
________________________________
[1] Vita Alex.
[2] Joh. Bapt. Crophii, antiqui. Maced. Lib. 2. Cap. 5 apud Jacob. Gronov. Vol. 6.
Liberamente tratto dal libro Memoria sulla lingua albanese di Giuseppe Crispi.
