Nga Prend BUZHALA
LIRIKA E TRAGJIKËS SË HUMBJEVE DHE E RINGJALLJEVE PËRMES FJALËS
(Vëllimi poetik “Thikat e mllefit”, i Brahim Avdylit, në procedurë botimi, pranë SHB “MESHARI”, Prishtinë, 2024;
Lexim analitik)
Vëllimi poetik “Thikat e mllefit” i Brahim Avdylit, hapet me poezinë “RRETH E RROTULL NESH”. Është tekst poetik që paraqet një përsiatje të thellë dhe të ndjeshme të jetës dhe përvojës njerëzore në përputhje me një kontekst spiritual dhe metafizik.
1. Interpretimi i poezisë së parë “Rreth e rrotull nesh”
E nis me simbolikën e fuqisë së numrave:
Ky libër
hapet me numra,
numri shtatëqind e shtatëdhjetë e shtatë do të thotë
se jam i zgjuar nga mërzia,
vjen fuqia qiellore
dhe më mbush shpirtin e zemrën.
Njëmijë e njëqind e njëmbëdhjetë e një
do të thotë se jam më i fuqishëm
se sa çeliku i dhembjeve
dhe i largoj nga vetvetja të ligat e botës!
Duke përdorur numra për t’i shfaqur ndjesitë dhe përvojat personale; poeti arrin që edhe këtë “kategori” ta mishërojë, që t’u japë shpirt edhe numrave. Numrat janë të ndjeshëm dhe përmbajnë një mesazh thelbësor, duke treguar për një shpirtërorësi që ndryshon botën për të mirë. Këto vargje përshkruajnë fillimin e librit me numra dhe interpretohet si një metaforë për fillimin e një udhëtimi të brendshëm apo një rrugëtimi shpirtëror. Numri “shtatëqind e shtatëdhjeteshtatë” mund të shikohet si një simbol i fuqisë, ndërkohë që fuqia qiellore që vjen pas tij është një tregues i një ndjenje të thellë të frymëzimit ose ndriçimit shpirtëror. Në traditën biblike, numri 7 është i lidhur me spiritualitetin, të vërtetën dhe qëndrueshmërinë. Numri 777 përfaqëson një shenjtëri ose fuqinë e shenjtë. Ky numër, në këtë poezi, simbolizon frymëzimin ose ndriçimin shpirtëror që vjen nga një burim i madh dhe i shenjtë. Ndërkaq, numri 1171, mund të ketë një lloj kombinimi të numrave për të paraqitur një fuqi më të madhe apo një ndjenjë të thellë të përparimit dhe mbrojtjes. Në disa tradita, numri 11 është i lidhur me transmetimin e mesazheve nga bota e shpirtit, ndërsa numri 71 përfaqëson një mister ose shpirtërorësi. Numri interpretohet edhe si një shprehje e një periudhe kohore, si fillimi i një periudhe të re të ndryshimeve dhe zhvillimeve. Në këtë rast, vargu “zgjuarsi nga mërzia” paraqet zgjuarsi apo ndërgjegjësim që vjen nga përjetimi i vuajtjes dhe përballimi me sfida të jetës. Ndërkaq, “mbushja e shpirtit të zemrës” shpreh një si shërim ose arritje të një gjendjeje të harmonisë dhe paqes shpirtërore. Jepet, përgjithësisht, fillimi i një rrugëtimi të brendshëm apo i një lëvizjeje drejt një gjendjeje të përmirësuar të vetëdijes dhe shpirtërores dhe sjell një mesazh të fuqishëm për përparimin personal dhe për arritjen e një gjendjeje më të lartë të lumturisë dhe qetësisë shpirtërore.
Në njësinë e dytë tekstuale vazhdon me ndjesitë e braktisjes dhe kërkimit të kuptimeve.
Aq më shumë
më braktisin të mitë
zhytur ndër ëndërra të zbrazëta,
bota shkon hapësirës së theqafjes e unë i fshij lotët e turbullimit
nga ndjenjat e atërisë
bllokuar në muret e padukshme
e kur ngritem
shoh botën e njeriut
nga zhurmëria shkatërrimtare
drejt ferrit tmerrshëm të udhëtojnë.
Megjithatë, autori nuk qëndron vetëm te këto ndjenja negative, por shkon përtej tyre për të kërkuar dhe për t’u lidhur me diçka më të thellë dhe më transcendente. Ky tekst poetik përshkruan ndjenjat e vetmisë dhe braktisjes, por edhe një kërkim thellësisht lirik për gjetjen e kuptimeve dhe përvojës shpirtërore. Shqiptohet një përvojë e brendshme e ndarjes dhe vetmisë, ndërkohë që poeti përmend edhe një kërkim të brendshëm për kuptimin dhe përvojën shpirtërore. Në këtë shtresime semantike, paraqitet një ndjenjë e thellë e braktisjes dhe ndarjes, duke u përballur me një botë që duket e zbrazët dhe e paqëndrueshme. Zhytja në “ëndrra të zbrazëta” përshkruan humbjen apo mungesën, zbrazëtinë ose ndarjen nga një realitet dashakeq. Edhe pse autori e përjeton këtë ndjenjë të vetmisë, ai kërkon shpëtim ose qetësie nga ndjenjat e turbullimit dhe shkatërrimit. Përmes shkrimit të këtyre ndjenjave të thella, ai shpreh një dëshirë për ta kuptuar dhe për të shpëtuar nga kjo gjendje e brendshme të turbulluar. Poeti shqipton poetikisht kuptimin e thellë të botës dhe të jetës njerëzore, duke e parë atë nga një këndvështrim i tronditur dhe i dhimbshëm. Shihet një ndjenjë e thellë e zhgënjimit dhe dëshira për një kuptim më të madh dhe më të thellë të qenësisë së njeriut dhe të botës në tërësi. Poeti shpreh nevojën për ta ndjekur një rrugë të lartë dhe për ta gjetur qetësinë mu në mesin e gjirit e turbullirave. Përmes kërkimit të kuptimeve dhe përvojës së hulumtimit spiritual, ai shpreh dëshirën për të arritur në një gjendje më të qetë dhe të qartë të shpirtit. Në vend që të ndalohet nga tronditjet dhe turbullirat e jetës, ai përpiqet të ndjekë një rrugë më të lartë, një rrugë që e çon drejt qetësisë dhe harmonisë së brendshme. Kjo përvojë e kërkimit dhe nevoja për gjetjen e kuptimeve është një aspekt i rëndësishëm i zhvillimit personal dhe shpirtëror, dhe shprehja e tyre në tekst ndihmon lexuesin të identifikohet dhe të reflektojë për jetën dhe përvojat e tyre personale.
Vijnë shtresimet tjera poetike, siç është kërkimi për kuptimin e botës dhe qëndrimin ndaj saj. Përmes përvojave personale dhe kuptimeve të thella, poetit i shfaqet një botë e rrezikshme dhe e shkatërruar nga të këqijat njerëzore Në tekstin e dhënë, autorit i shfaqet një ndjesi e thellë e përgjegjësisë për botën dhe për gjendjen e saj aktuale. Ai vërehet të ndiejë një ndjenjë të thellë të zhgënjimit për shkatërrimin dhe tronditjet që ka përjetuar bota nga veprimet dhe sjelljet e njerëzimit.
Kënga e qetë
do të thotë dyqind e njëzetë e dy-
të ulet Zoti i Madh në zemër,
i vjen keq për botën e bjerrur
me besimin
e zotave të rrejshëm,
kur do AI
jeta mbyllet përsëri me numër
metafizika mësohet
përtej syve,
më duket se fluturoj kah Yjet…
Ky përshkrim i botës si një vend i rrezikshëm dhe i shkatërruar tregon një këndvështrim kritik ndaj realitetit dhe sfidave të përballuara nga shoqëria. Megjithatë, ai mbetet i përkushtuar ndaj kërkimit të qetësisë dhe mbijetesës së shpirtit. Në vend që të përjashtohet ose të humbasë shpresën për të ndryshuar gjendjen, autorit i shfaqet një vullnet i fortë për të qëndruar i përkushtuar ndaj kërkimit të qetësisë dhe mbijetimit të shpirtit. Kjo tregon një përkushtim të thellë ndaj përparimit personal dhe shpirtëror, edhe në mes të sfidave dhe turbullirave të botës. Për këtë autor, qëndrimi ndaj botës është i ndryshëm nga një qëndrim pasiv ose indiferent. Ai e shikon botën si një vend ku ka sfida dhe vështirësi, por edhe si një hapësirë potenciale për rritje personale dhe për t’u lidhur më thellë me vetveten dhe me diçka më të madhe se vetja. Në këtë kuptim, qëndrimi i autorit ndaj botës shprehet nëpërmjet një përpjekjeje të vazhdueshme për të arritur një gjendje më të mirë dhe më të harmonizuar, edhe përkundër sfidave që ai përjeton.
Gjendja metafizike dhe qëndrimi ndaj Zotit përbën një tjetër njësi semantike lirike, ku folësi lirik shpreh përkushtim ndaj një hyjnoreje më të lartë, duke e përballur me refleksionin vetjak dhe me një ndjenjë të thellë mëshire për botën e tronditur. Teksti tregon për një qëndrim të thellë ndaj qëllimeve dhe kuptimit të ekzistencës në një nivel metafizik. Përmes shprehjes së përkushtimit ndaj një entiteti më të lartë, autorit i shfaqet një ndjenjë e thellë mëshirë dhe përgjegjësie për botën dhe për rolin e tij në të. Kjo qasje përmbledh një qasje të përgjegjshme ndaj misterit të ekzistencës dhe një kërkese për të kuptuar thellësinë e saj. Kuptimi i një qasjeje metafizike shpesh shoqërohet me një përkushtim të thellë ndaj besimit ose një ndjenje të thellë të mrekullisë dhe mëshirës së një fuqie më të madhe. Autori përcakton një qëllim për të shkuar përtej përjetimit të vetes dhe për t’i lidhur përvojat e tij me diçka më të madhe dhe më transcendente. Kjo rrugë e përparimit shpirtëror përfshin angazhimin e vazhdueshëm për reflektim dhe përvojë personale, duke u përballur me sfidat dhe vështirësitë me një ndjenjë të thellë mëshire dhe përgjegjësie.
Përgjithësisht, kjo tekst përshkruan një rrugë të gjatë për të arritur në një gjendje më të lartë shpirtërore dhe për të kuptuar më mirë qëllimin e ekzistencës.
Në përgjithësi, ky tekst përshkruan një udhëtim të gjatë dhe të thellë për të arritur në një nivel më të lartë të shpirtërores dhe për të kuptuar më mirë qëllimin dhe misterin e ekzistencës. Përmes një qasjeje të përkushtuar ndaj mëshirës dhe kuptimit, autorit i shfaqet një dëshirë për të lidhur me diçka më të madhe se vetja dhe për të gjetur një qetësi dhe qëllim në jetë.
Është shtresa e reflektimit lirik mbi përvojën njerëzore dhe ballafaqimin me mëkatin, mungesën e besimit, dhe kërkesën për të gjurmuar kuptimin më të thellë të ekzistencës. Mëkati dhe mungesa e besimi përshkruhet si një botë “e bjerrur” që është e mbuluar nga besimi në zota të rrejshëm, duke sugjeruar një ndjenjë të humbur të bindjes dhe mungesës së orientimit shpirtëror në një botë që duket e shkallëzuar nga shprishja dhe mendësia e gabuar. Po ashtu, poeti shpreh dëshirën për t’i kuptuar gjërat përtej përvojës së tij të parëndësishme. Përmendja e numrave metafizikë sugjeron një kërkim për njohuri dhe përvojë shpirtërore që shkon përtej kuptimit të zakonshëm njerëzor. Shprehja e “fluturimit kah Yjet” dhe dhimbja që e shoqëron këtë proces, sugjeron kërkimin e vazhdueshëm dhe të lodhshëm për kuptimin dhe përvojën shpirtërore. Është, pra, një udhëtim i brendshëm i ballafaqimit me mëkatin, mungesën e besimit dhe kërkesën për të arritur një kuptim më të thellë dhe më të qëndrueshëm të jetës dhe ekzistencës njerëzore. Ai shpreh gjakimin e thellë për ta përvetësuar një kuptim më të madh dhe më të thellë të realitetit të fshehur shpirtëror.
2. Botët e fshehura të përmasës shpirtërore
Poezia e mësipërme është përfshirë në ciklin e parë me titullin “Mbifjala”. “Mbifjala” është e lidhur me imazhe të natyrës së çuditshme, të mistershme ose magjike. Në këtë kontekst, lirikat paraqesin një botë të fshehur ose një udhëtim në një dimension tjetër shpirtëror. Mund t’i referohet një ngjarjeje të rëndësishme, një momenti të jashtëzakonshëm apo një epoke të caktuar, e shqiptuar poetikisht mënyrë të pasur dhe imagjinative. Atëherë edhe cikli i tillë me këtë fjalë fillesë qëmton kuptimet dhe shpërthimet e mundshme semantike nëpërmjet fjalëve dhe imazheve të përdorura në poezi.
Madje, këtë “mbifjalë” e nis me një kthim në parahistori:
Qeniet e etura për guzhmë
kalërojnë
në të gjitha anët e qytezës
pa i përfillur maskat,
dëshirojnë që të këmbejnë
pak frymë
midis ordisë së gjallesave.
Duke ikur nga tollovia
shpëtoj nga duart e zgjatura të tyre
e më shtyjnë që të mendoj
a mos u ngjajmë qenieve të para
siç e pat thënë miku im
“homo pellazgus”,
sepse me sapiens e sapiens
nuk kemi ngjashmëri
as me teorinë e evolucionit…
Jemi kthyer në parahistori
përkundër luksit modern,
gjuha është kthyer praptazi
e fjalët këputen
nëpër zanore
fare pa kuptim,
nuk e di a jetojmë
para erës së re
apo pas erës së re
e në çfarë epoke jemi,
as nuk e di saktësisht
nëse jemi njerëz!
Poezia “Kthimi në Parahistori” shpërfaq një ndjesi të humbur dhe një përpjekje për ta kuptuar rolin dhe ekzistencën e njeriut në botë. Krijuesi përdor imazhe të qenieve të etura, duke i përshkruar ato si të pavarura nga maskat shoqërore dhe duke dëshiruar të “këmbejnë frymë” midis “hordhisë së gjallesave”. Kjo shprehje simbolizon dëshirën për liri dhe pavarësi nga normat shoqërore. Në pjesën tjetër, autori thekson ndjenjën e humbjes së identitetit dhe lidhjen me një epokë të panjohur, duke pyetur nëse janë vërtetë njerëz dhe duke shprehur pakënaqësinë me artificialitetin e shoqërisë moderne. Në këtë kontekst, fjalëshprehja “homo pellazgus” ndikon tek një nostalgji për një periudhë të humbur.
Humbjet këndohen më tutje, siç vijnë poezitë në vazhdim: “Jam mësuar me zhbërje”, “Helmimet e bukurisë”, “Hije e vetëtimave” apo ” Pushteti i vdekjeve”. Te poezia “Jam mësuar me zhbërje” shfaqet ndjesia e vetëdijes së dështimit dhe reflekton mbi mungesën e vlerave humane në shoqërinë moderne. Poeti përdor fjalë e frazema si “zhbërje“, “shtet i të qenurit artificial” dhe “shtetësia e të qenurit zero” për ta përshkruar një realitet të varur nga ndarja dhe indiferenca.
Kaq vjet i bëra
në këtë strofull të vuajtjeve
rrotull e rrotull
sheshit të hijenave i rashë
e nga një dëm të madh pësimesh
u shtua
në vorbull të shpirtit…
Së mbrami
u mësova me zerrot e zhbërjet
e një ditë, papriturazi
do të zhbëhem
edhe nga lista e të qenurit-
jam shpirt i pastërt
por në shkëmbinj të pamundësisë!
Poetika e kësaj poezie përqendrohet në dhimbjen e shpirtit dhe ballafaqimin me një shoqëri që ka humbur lidhjen me njeriun dhe vlerat themelore. Shprehjet e tilla si “ndodhet e liga” apo “zotin e thërras, por ma sjellin të veshur jevgjit” shfaqin ndjenja të trishtimi dhe mohimi për një botë të humbur. Poezia “Helmimet e Bukurisë” fokusohet në kontrastin midis dashurisë dhe helmimeve, duke shprehur një kuptim të thellë të çmendurisë dhe ngjarjeve tragjike. Bukuria është e lidhur ngushtë me dhimbjen dhe pasojat e saj. Imazhe të tilla figurative si “gjarpëri me trëndafilin e bukur mbi kokë” ilustrojnë shpesh raste, ku e bukura është një maskë për fatin e pashpallur dhe tragjedinë. Mesazhi i përgjithshëm është se durimi shëron plagët e shpirtit, ndërsa helmimet vijnë nga mospërfillja dhe nga një gjendje e pamend. “Hije e vetëtimave” ndjesia e ndarjes dhe e papajtueshmërisë me shoqërinë dhe realitetin, shkon më tutje me imazhe të tilla si “zanat përrallore të fletëve shpërthyese” për të përshkruar ndarjen midis vetes dhe botës së jashtme. Kjo poezi përqendrohet në ndjenjën e të papërsëritshmes dhe mospërputhjes me realitetin, ndërkohë që pamjet surrealiste lirike janë shfaqje e kësaj mospërputhjeje. Në përgjithësi, poeti shpreh përjetimet e ndarjes dhe të moskuptimit nga shoqëria. Ndërkaq, te poezia “Pushteti i vdekjeve” përdor imazhe dhe metafora për ta shqiptuar kritikën ndaj pushtetit dhe kontrollit mbi jetën dhe vdekjen. Folësi lirik reflekton mbi shndërrimin e njeriut në një lloj “zoti të paqenë” që përdor teknologjinë dhe shkencën për të manipuluar jetën dhe vdekjen. Përdorimi i fjalëve e nocioneve si “Eliza-Teste”, “Pandemi”, dhe “Laboratorë” fokusohet në rolin e shkencës dhe teknologjisë në manipulimin e jetës dhe vdekjes. Lirika shpreh një ndjenjë të frikshme për fuqinë e pasiguruar të njeriut përballë teknologjisë dhe shkencës.
Përgjithësisht, te këto poezi, poeti përdor figura me pamje ekspresive. Ja disa ndër to:
Gjarpri me trëndafilin e bukur: imazh që krijon një kontrast thelbësor midis një pamje tërheqëse të jashtme (“trëndafili i bukur mbi kokë”) dhe një elementi potencialisht të rrezikshëm (“gjarpri”). Imazhi tillë ekspresiv simbolizon shfaqjen e jashtme të bukurisë, në të cilën mund të fshihen rreziqe apo tragjedi të panjohura.
Bukuria si maskë për fat tragjik: e bukura na është edhe një maskë për fatin e pashpallur dhe tragjedinë, thekson kuptimin e thellë dhe të ndjeshëm, për ta paraqitur idenë se shpeshherë, në dukje të jashtme të bukurisë, mund të ketë një pasqyrë më komplekse e realitetit.
Roli i durimit për shërim të Shpirtit: mesazhi i përgjithshëm na thotë se durimi shëron plagët e shpirtit, e që përfshin një kuptim optimist dhe një sfidë për t’i përballuar sfidat dhe tragjeditë me një qëndresë të fortë dhe me aftësinë për të vazhduar përpara.
Helmimet nga mospërfillja dhe çmenduria: helmimet vijnë nga mospërfillja dhe çmenduria. Ky mesazh thekson rolin e ndërgjegjësimit dhe kujdesit ndaj të tjerëve, duke sugjeruar se një qëndresë e kujdesshme dhe me durim, parandalon tragjeditë dhe mospërfilljet.
Zanat Përrallore si simbol i ndarjes dhe mungesës së pajtimit: përdorimi i frazave si “zanat përrallore” simbolizon vështirësitë dhe mungesën e pajtimit me botën. Ky përdorim i imazhit shpreh një izolimi artistik ose ndjenjën e pasigurisë.
Shndërrimi i njeriut në “Zot të Paqenë”: koncepti i shndërrimit të njeriut në një lloj “zoti të paqenë” sugjeron një formë të re të autoritetit të dhunshëm dhe kontrollit, që përdor mjete teknologjike për të krijuar një ndryshim në jetë dhe vdekje. Ky shndërrim është subjekt i kritikës për përdorimin e pushtetit për qëllime të dyshimta.
3. Cikli “Nëpër thikat e mllefit” dhe vragat e zemrës
Poezitë në vijim vazhdojnë me të njëjtin ritëm të rëndë të dramës shpirtërore e kohore. Kështu, te “Pranvera e shkrumbuar” vazhdojnë theksimet e humbjes dhe me shqiptimin e një përpjekjeje për ta kuptuar misterin e jetës dhe kohës. Përdoren pamje të natyrës dhe elementëve të stinëve për t’i përshkruar ndjenjat vetjake. Pranvera, simbol i rinisë, ngërthen një tjetër ndjesi, atë të hapërdarjes dhe të ndalimit, mbase për ta paraqitur ndjesinë e moskuptimit ndaj kohës dhe jetës.
Në sy të stinëve
është shkrumbuar kalimthi,
papritmas u kall
në fillin e vet të këngëve
me vetëtimat e dyanshme
në mugullimin e Dijes
e lulet e etjes shumëngjyrshme
i thau befas
i padituri çast
në vlugun
e rritjes së gjelbërimit
me duart e zgjatura për Diell…
Një botë e shprishur dhe grabitqare shfaqet te poezia “Flukama e grabitjeve”, me thekse të forta kritike. Përmes grabitjeve të shumta dhe situatave absurde, autori reflekton mbi mungesën e drejtësisë dhe thekson tensionet shoqërore dhe politike. Krijohet një atmosferë e trishtueshme dhe reflektuese.
Në vend të Zotrave
është ulur Kryedemoni-
përtyp pa mua
mllefin e zgjidhjeve!…
apo:
Gjak pabesie
rrugëve të botës
edhe për gjëra të liga
që kurrë nuk i kam bërë
prapë po i laj,
shprehimisht e kam pranuar
fuqinë kozmike
e fëmijët e vegjël
i kam mbajtur mbi vetull,
prore kam ruajtur
për bardhëzimin e vargjeve
me ngjyrën boreane të maleve,
e askujt borgj
nuk i mbetem
frymimeve për të mesëmen,
të mirën e të ligën
i kam vjerrë në vjerrëse
me të cilat
vlerësohet koha!…
Te “Apoteozë e paparë” paraqitet një këndvështrim i thellë ndaj shoqërisë dhe rrethanave sociale. Përdor një atmosferë kafeneje për t’i shqyrtuar marrëdhëniet ndërmjet njerëzve dhe se si fajet janë shpërndarë ndryshe midis gjinisë së ndryshme dhe brezave. Përdorimi i një atmosfere kafeneje, shënjon një vend ku njerëzit diskutojnë, konfrontohen dhe shpërfaqin pikëpamjet e tyre. Kafeneja është një metaforë për shtresa të caktuara të shoqërisë ose të mjediseve ku ndodhin diskutimet dhe tensionet sociale.
Duke e pi një kafe
në një restorant të përpëlitjeve
mendimet i kam shkepur
nëpër apoteozat e shqetësimeve.
Aty përsëritet
diapazoni i gjerë i intrigave
në mes burrecëve të sprovuar
dhe grave dredharake,
mu pranë tryezës
së shkrimeve të mia…
Tryeza e lënë
është mënjanë
nën qiellin e vetmisë,
e çastet gënjejnë njëra tjetrën
në betimet e bëra
në fëmijët e virgjër
kur ata qëndrojnë
në prapavijë
të stinëve të lakmisë
e lotojnë
bashkë me mua
në tronditjet e mëdha
të zemrave
para Zotrave!…
Poeti shqyrton artistikisht marrëdhëniet e ndryshme ndërmjet njerëzve, duke përqendruar vëmendjen në ndarjen e fajeve sipas gjinisë dhe brezit. Ky aspekt tregon një ndërgjegje kritike ndaj diskriminimit dhe padrejtësisë sociale që ekziston në shoqëri. Mesazhi i poezisë thekson hipokrizinë dhe mosmarrëveshjet që e karakterizojnë shoqërinë. Shihet edhe si një kritikë ndaj sjelljeve të pamoralshme, sjelljeve të dyfytyrshme dhe tensioneve sociale shkaktohen nga ndasitë dhe stereotipat. Përdorimi i frazave si “gratë ua lënë fajet burrave” dhe anasjelltas, tregon një analizë të ndarjes tradicionale të rolit në shoqëri; reflekton mbi përgjegjësitë dhe konfliktet që vijnë nga këto ndarje. Poezia shfaq një ndjesi të thellë të ndërgjegjësimit dhe kritikës sociale, duke shprehur një dëshirë për të sjellë në vëmendje dhe ndryshuar strukturat shoqërore të padrejta dhe diskriminuese. Mesazhi inkurajon lexuesit të reflektojnë mbi marrëdhëniet dhe ndikimet e tyre në shoqëri, pasi thekson hipokrizinë dhe mosmarrëveshjet në shoqëri.
Poezia ‘Shpenzimet e injorimeve” po ashtu e shqipton një kritikë të ashpër ndaj shoqërisë dhe ndërveprimeve njerëzore. Kjo poezia fillon me një referim të gënjeshtrave dhe fakteve të mbuluara e që interpretohet si një shpallje e pamundësisë për ta bërë dallimin mes të vërtetës dhe manipulimit të saj në shoqëri. Shprehje si “dhembjet e masave” dhe “mësojnë vajzat e gratë të gënjejnë bukur”, sugjeron një pamje kritike ndaj mënyrës se si shoqëria shpesh e trajton dhe ndikon tek individi. Me fjalë-shprehjet si “injorimet” dhe “lëkurën e rrjepur të ditëve” tregon për një ballafaqim me mospranimin dhe mungesën e drejtësisë në shoqëri. Ideja e një dënimi nëpërmjet vuajtjeve dhe injorimeve, shfaq një perceptim të thellë të pasigurisë dhe tensioneve sociale.
Tek “Trinitë e qenies”, metafora e “detit të lotëve” dhe “vragat e zemrës” shpërfaq thellësi emocionale dhe përpjekjen për t’i kuptuar shpirtin dhe vuajtjet e jetës. Ideja e “zbrazjes së barkut të lotëve” dhe ndryshimi i pamjes së jashtme me gjendjen e brendshme, tregon për një rrugëtim të brendshëm drejt kuptimit të jetës dhe vlerave. Poezia fillon me një përmendje të përgjimeve dhe të metash për ta përshkruar rrjedhjen e detit të lotëve dhe vragat e zemrës; shpreh një përpjekje për t’i kuptuar dhe përballuar vuajtjet dhe shpirtin nëpërmjet artit, veçanërisht këngës.
E qeshura
vaji dhe kënga
lindin e rriten në shpirtin tënd
shprehja e tyre
është brenda
e jashtë vetes
në të ty diapazonet e qenies,
janë zgjidhja e parë
e plagëve të numëruara
me kalimin e ditëve
Përdorimi i konceptit të trinisë së qenies dhe lidhja me plagët e jetës dhe këngën, shfaq ndjenjë të thellë filozofike dhe metafizike. Koncepti i trinisë së qenies ligjëron për një kërkim të ekuilibrit dhe kuptimit të ndryshimeve në jetë.
U desh të këndoja
si këndon ai që i përlotë fjalët
deri sa të më zbardhin flokët
e ta kuptoj mirë
lojën e përdalur-
me flokë e me pamje
me këngë e me shpirt
me lot e me vaje
mbyllet përkohshmëria!…
Poeti përdor imazhe dhe metafora për të përshkruar trinë e qenies në një mënyrë filozofike dhe mendohet se kjo ka të bëjë me kuptimin e jetës dhe ekzistencës.
Në disa vargje, përdorimi i fjalëshprehjeve si “sindromë e mashtrimit të vrasjeve“, sugjeron kritikën ndaj manipulimeve dhe gënjeshtrave, të cilat shoqëria i përdor për ta kontrolluar dhe dëmtuar individin. E tillë është atmosfera edhe te poezia “Xhuxhmaxhuxhja e verdhë”, që shpërfaq përdhosjen dhe fjalët e papërshtatshme. Theksimi i përjetimeve dhe imazheve të fuqishme, ka për qëllim t’i thellojë ndjenjat e dhimbjes dhe tensioneve. Metaforat si “magjistarët e turpit” dhe akuzat për ndonjë lidhje të dyshimtë, shfaq një perceptim të thellë të mospajtueshmërisë dhe mungesës së besimit ndaj disa figurave, me përvojat e vështira në jetë. Përdorimi i fjalëve të forta ekspresive dhe akuzat për përdhosje, dëfton një ndjenjë të thellë të tensioneve dhe konflikteve personale. Shprehja e gjakut dhe lotëve përsëri na e shfaq një përballje të thellë me emocionet dhe prapambeturinë. Poeti thekson injorimin dhe mallkimet e pranuara, duke shfaqur një refuzim ndaj ndikimeve të dëmshme dhe një qëndrim të pashpallur ndaj padrejtësive. Frazemat si “mjeshtër i përlyer” thekson një tjetër përballje të thellë me gjuhën dhe sjelljen negative të të tjerëve. Këtij cikli i takon edhe poezia.
Poezia “Parantezat e gjykimeve”, e cila, po ashtu, është një reflektim mbi Jetën dhe Fjalët. Reflekton mbi ndryshimet në jetë dhe mënyrën se si fjalët ndryshojnë me kalimin e kohës. Metafora e “njerëzve kukulla” dëfton për një ndjesi të pashpjegueshme të manipulimit dhe kontrollit nga të tjerët në jetën personale. Poezia ligjëron për një frikë se fjalët dhe përkushtimet e një autori mund të vidhen dhe zëvendësohen nga të tjerët. Metafora e “fantomëve të fjalëve” sugjeron frikën për humbjen e identitetit dhe kontrollit mbi fjalët e veta. Ideja që fjalët mund të shpërndahen dhe të kuptohen ndryshe nga shumë njerëz, reflekton kërkimin për njohje dhe vlerësim në shoqëri. Kjo lirikë thekson edhe aspektin e shëmbëlltyrës së mbrapshtë dhe humbjen e identitetit, për ta paraqitur ndikimin negativ të kritikave dhe humbjen e vlerës së vetes. Është një reflektim mbi rreziqet e jashtme dhe konfliktet që ndikojnë në identitetin personal. “Padrejtësia vret për së gjalli” na e dëfton edhe njëherë ndjenjën padrejtësisë dhe impaktin e saj në jetën e individit. Poeti përfundon me një pyetje të thellë mbi identitetin personal dhe rolin e tij në kohë. Në parantezat e gjykimeve, shfaqet dyshimi i thellë për rolin dhe ekzistencën e vetës në kontekstin e një shoqërie të manipuluar dhe të ndryshuar nga të tjerët:
E pyeta veten
me klithje të padëgjuara
kush e falsifikon kohën,
kush i ka kurdisur
akrepat e matjeve
në kohë vetmie
e më lënë mua
edhe jashtë ngjarjeve,
a jam tërësisht
apo nuk ekzistoj
nëpër parantezat e gjykimeve
4. Fjalëshenja e librit (Interpretim i poezisë “Thikat e mllefit”)
Ndërkaq, një ballafaqim i vazhdueshëm me kritikat dhe shpifjet shfaqet re poezia “Thikat e mllefit” (e ndarë në gjashtë njësi lirike), titull që e mban edhe ky vëllim poetik. Poezia përshkruan një përballje të vazhdueshme. Thikat e mllefit janë metaforë për kritikat dhe frikën nga kjo kritikë. Autori reflekton mbi sfidat e të qenit një individ i lirë dhe ndjenjat e pasigurisë që vijnë me shprehjen e mendimeve dhe ideve të ndryshme.
Metafora e “Thikave të Mllefit”: Metafora e “thikave të mllefit” shfaq kritikat dhe ofendimet që vijnë nga jashtë. Kjo mund të interpretohet si një paraqitje e mospajtimit ndaj ndjenjës së paqes dhe të sigurisë. Në fillim të librit përmend vargjet:
tragjikomedia po zgjohet
përmes vrugullimeve të mesnatës
të më therë
me thikat e padukshme…
Autori shpreh frikën dhe pasigurinë që vijnë me shprehjen e mendimeve dhe ideve të ndryshme. Në një mjedis ku kritika është e pranishme, mund të ndihet vështirësia për të shprehur lirshëm pikëpamjet dhe mendimet personale. Subjekti lirik ka një ballafaqim midis nevojës për të shprehur veten dhe kritikave që vijnë si pasojë. Kjo kontradiktë tregon sfidat dhe tensionet që hasen në përpjekjet për të qëndruar besnik ndaj vetes dhe ndaj vlerave të ndryshme.
Përherë më godasin
pas kurrizit
ata që nuk i kuptoj,
paradoksia e të qenurit
është kundër filizave të mia
e të frymëmarrjes së lirë…
Në disa vargje tjera, ndihma dhe dhimbja shfaqen si pjesë e përjetimit të personazhit lirik e që interpretohet si një ballafaqim me një realitet të vështirë dhe me një ndërgjegje të ndrydhur nga mjegullimi i kritikave të vazhdueshme. Poezia thur një ndërliqësi ndjesish të thella të sfidave dhe pasigurive të jetës, veçanërisht kur është në fokus nevoja për t’u shprehur lirshëm mendimet dhe pikëpamjet. Folësi lirik ndien një tension midis dëshirës për liri shprehjeje dhe pasigurisë që vjen me kritikat dhe shpifjet nga shoqëria.
e ma ndalojnë
përkushtimin e dashurisë
katërdhjet e tri vite
radhazi,
dhembja
dhembjen e përtërin
në dialogët e paqena të fatit!…
Thikat e mllefit janë fjalëshenja të goditjeve të fatit jetësor dhe të sfidave të padurueshme të jetës. Kjo simbolikë përfaqëson ngjarjet tragjike, vuajtjet dhe konfliktet që përballon një njeri në udhëtimin e tij ekzistencial. Në poezi, thika e jetës përfaqëson tragjeditë personale dhe humbjet e një personi të dashur, siç janë vdekjet e dashurve, humbjet e miqve ose pengesat dhe sfidat që ndikojnë në rrugën e tij të jetës. Simbolika e thikës sintetizon pengesat dhe konfliktet që njerëzit ballafaqohen në jetë. Ajo paraqet sfidat dhe pengesat që duhet të përballen për ta arritur suksesin ose për të kaluar nëpër momentet e vështira. Ajo paraqet sfidat dhe pengesat që duhet të përballen për ta arritur suksesin ose për të me të ligën, siç këndon te poezia “Anathema e zotave”:
Askush nuk i kupton
trininë e qenies
sipas thikës trekëndëshe
të dënimit të demonëve- …
Është edhe fjalëshenjë për momentet e dobësisë dhe frustrimit, kur njeriu ndjen se është i ndrydhur nga pengesat dhe vështirësitë. Përmes kësaj simbolike, poeti shpreh thelbin dhe kompleksitetin e jetës njerëzore, duke paraqitur një portret të ngjarjeve tragjike dhe sfidave që ndikojnë në fatin e njerëzve. Në këtë mënyrë, thika e jetës shërben si një refleksioni shpirtit njerëzor. “Thikat e jetës nuk na dëmtojnë kur ne e dimë se sa fort mund të japim për të shpëtuar. Ato na dëmtojnë kur ne humbasim shpresën dhe besimin në vetveten”, thotë Paulo Coelho, kurse poetja e shquar amerikane Maya Angelou këndon: “Thikat e jetës janë të padukshme, por shumë herë ato janë më të forta se çdo gjë tjetër. Është aftësia jonë për ta ndaluar gjakderdhjen dhe për t’i rritur muret e rezistencës së trupit dhe shpirtit.”
ku t’a di
ç’faj paskam bërë-
uratat e fjalës janë të shenjta,
tani
në pikë të sheshit pa faj më therrin,
etja
e plagosur rrjedhë
konturave të prapta të jetës…
Tematika e thikës dhe metafora e thikës përmendet në disa poezi. Autori i referohet thikës si një simbol i dhunës dhe konfliktit të padukshëm që ai ka përjetuar gjatë jetës.
Thika shërben si një simbol i vuajtjes dhe ndjenjave të dëmtuara që shoqërojnë autorin. Kjo metaforë krijon një pamje simbolike e cila inkurajon lexuesin të reflektojë mbi të, si metaforë e dhunës dhe ndjenjat e humbjes që shfaqen në jetën e njeriut.
Në një perspektivë tjetër, thika interpretohet edhe si një simbol i vuajtjes dhe humbjes së shpresës.
Poeti e ka qëndresën të fortë. Është përvojë që e bën më të qëndrueshëm, më të madh dhe më të ditur. Vargjet inkurajojnë përballimin e thikës së jetës me guxim dhe rezistencë, duke e shikuar këtë përvojë si një mundësi për ringritje e ringjallje. Është një akt i mbrojtjes dhe vetëdijesimit për jetën dhe vendimet.
5. Dëftimi i kujtimeve, vuajtjeve dhe dhimbjeve
Ka shumë dhembje e vuajtje, reflektime e revoltë te ky vëllim poetik, te secili cikël dhe te pjesa më e madhe e poezive. Në antikë urtakët e dikurshëm të arteve thoshin se poezinë e mirë e lindin vuajtja e dhimbja. Vuajtja dhe dhimbja janë ndjenja të forta dhe thelbësore që shqiptojnë përjetime të thekshme për momentet e jetës, për marrëdhëniet, përvojat dhe emocionet e që janë burim frymëzimi për krijimtarinë poetike. Njerëzit shpesh përjetojnë momente të rënda të jetës që shndërrohen në poezi, duke shërbyer si një medium për t’i shprehur këto përjetime, ide e reflektime, për të komunikuar me të tjerët. Shumë prej krijuesve më të mëdhenj të historisë së letërsisë, kanë pësuar vuajtje të mëdha dhe kanë gjetur frymëzim në to për të krijuar vepra të mëdha artistike. Vuajtja është burim frymëzimi për krijuesit për të zbuluar e zhdrivilluar tema të ndryshme dhe për të krijuar vepra të mrekullueshme që prekin shpirtin e lexuesit. Një poet i mirë gjen frymëzim dhe fuqi krijuese nga vuajtja dhe dhimbja që përjeton në jetë, dhe i shpreh ato në mënyrë të mrekullueshme përmes poezisë. Poetët shprehin frymëzimet e tyre nëpërmjet detajesh intime dhe përshkrimeve të holla, duke e bërë lexuesin të ndjehet më afër përvojës së tij. Vuajtja dhe dhimbja shpesh shprehen nëpërmjet metaforave dhe imazheve të fuqishme figurative. Këto imazhe përshkruajnë çmendurinë, errësirën, gjakosjen e ekzistencës e të shpirtit ose ndjesitë tjera të asocionojnë me dhimbjen dhe vuajtjen. Krijuesit zhdrivillojnë artistikisht refleksione mbi natyrën e njeriut, mbi vuajtjen universale dhe mbi ngjarjet tragjike në jetë. Lirikat e tilla sjellin ndjenjën e përgjithshme të solidaritetit dhe mirëkuptimit midis lexuesve dhe poetëve.
Edhe pse vuajtja dhe dhimbja janë tema të rëndësishme në poezi, shpesh ato shoqërohen me një shpresë për rimëkëmbje dhe për mirëkuptim, për ta kuptuar më mirë veten dhe botën rreth tyre. Poetët përdorin me kujdes gjuhën për ta shprehur botën e tyre të brendshme. Ata përdorin detajet më të vogla dhe më intime të jetës e ekzistencës, për ta shprehur botën e tyre shoirtërore me thellësi dhe intensitet. Ky përqendrim në detaje emocionale sjellë përqendrim dhe intimitetit midis poetit dhe lexuesit.
Të gjitha këto premisa ideore, tematike e artistike, i hasim te ky vëllim peotik, ku jeta e arti identifikohen plotësisht.
Kështu, cikli “Anathemat e zotrave”, zgjon një rrjedhë të tërë asociative: a shfaq ndjesi shpirtërore të kundërta; a përfaqëson një ndjenjë të kundërshtimit ndaj hyjnive ose një tjetër ballafaqim vetjak ndaj këtyre fuqive të larta; në mos shpreh një ndjenjë të zhgënjimit, revoltës, ose një tjetër ide, siç janë reflektimet mbi vuajtjet dhe tragjeditë njerëzore që duket se janë të pabesueshme ose të papranueshme nga një perspektivë hyjnore; në mos është një formë kritike ndaj institucioneve fetare, duke theksuar hipokrizinë ose abuzimin e tyre të mundshëm të pushtetit; apo nëse poeti është i interesuar nga mitologjia, për ta përdorë këtë shprehje si paraqitje të një histori ose të një situate të tillë që lidhet me zotat dhe marrëdhëniet e tyre me njerëzit; apo, më në fund, mos është një procedim lirik për t’i përshkruar sekretet e mëdha ose të fshehura që ndërrojnë botën dhe që njerëzit nuk mund t’i kuptojnë plotësisht? Për ta parë se s reflekton e shkruan poeti, le ta marrim në shqyrtim poezinë me të njëjtin titull.
Poezia “Anathema e Zotrave” ngjall një gamë të gjerë emocionesh. Kjo njësi poetike fillon me një lutje drejtuar zotave, duke shprehur një kërkesë për kujdes dhe mëshirë. Përdorimi i numrit “TRE” simbolizon një thellësi ose kuptim të gjerë në kërkesën e autorit.
Numrit TRE
i lutemi NE
numrit të ZOTAVE
e përsëri na pështjellet katahura ,
pastaj më duhet të pres
me zemër të ngrirë
zemrimin e kaltërsisë së madhe –
atje ku frymojnë e bëhet çka thonë Zotat,
sepse
kam mësuar
prej ndrydhjes në ndrydhje
nën dhunë e nëpër ndjekje
me durim të veçantë
e me fjalën e urtë
të përgjigjem
ashtu
siç përgjigjet njeriu,
e zemra më kthehet
në gjoll të ujërave!
Trinia është shpesh i lidhur me kontekstin e besimit. Kërkesa për mëshirë dhe kujdes nga Zotat, lidhet me trininë e shenjtë në krishterim (Ati, Biri, dhe Shpiti i Shenjtë) si një lutjeje drejtuar Hyjit. Në shumë tradita, numri “tre” është simbol i plotësisë dhe ekuilibrimit. Kërkesa për mëshirë dhe kujdes duke përdorur numrin “tre”, paraqet një kërkesë për një plotësi dhe harmoni në jetë. Numri “tre” simbolizon ndërthurjen e kohës, hapësirës dhe ekzistencës. Kërkesa për kujdes nga Zotat, ndërlidhet me kërkesën për mbrojtje dhe udhëzim në të kaluarën, të tashmen, dhe të ardhmen.
Në vijim, autori përshkruan një gjendje të ndryshuar të shpirtit, ku dhembja dhe trishtimi janë ballafaquar me zemër të ngrirë.
Dhembjet e tij
me dhembjet e stërgjyshave
nëpër luftërat e ideve
vërdallë i sillja nëpër mendje
e tre breza të tjerë
na bashkoheshin me dhembjet
saherë të përflakura
edhe para marrjes së ish-gruas
me pështjellimin e viteve,
askund nuk e thashë
të vërtetën e hidhur –
prore në gojë të Kryedemonit!
Vuajtjet nuk janë vetëm personale, por edhe të brezave. Metafora e gurit të dhembjes në kurriz, tregon për një barrë të vazhdueshme të vuajtjeve. Kujtimet dhe Vetmia janë një shpalosje e përjetimeve dhe ngjarjeve të rrugëtimit të tij, duke theksuar vështirësitë dhe vuajtjet. Përmes dëftimit të kujtimeve, autori reflekton mbi ngjarje të rëndësishme në jetën e tij, duke përfshirë betejat dhe sfidat. Në veçanti, përmend betejat e Hazreti Alisë si një figurë të shenjtë që ka shërbyer si frymëzim dhe udhërrëfyes. Në një gërshetim ndjesish, folësi lirik përfshin dhimbjen për humbjen e të dashurve, por edhe vullnetin për ta vazhduar jetën dhe për t’i përballuar sfidat me guxim dhe durim. Bën fjalë për pasigurinë dhe dhunën psikike, duke i dhënë zjarr një vështrimi kritik ndaj sistemit shoqëror dhe përgjegjësisë së tij për gjendjen e individëve me sëmundje mendore.
Fjalëshenja “anathema” shpërfaq një mallkim ose dënim të mungesës së mërisë dhe të drejtësisë. Autori shprehet për mungesën e ndjenjave pozitive dhe mbështetjes që mund të vijnë nga një fuqi e lartë. Përshkruan një detyrim të vazhdueshëm ndaj dashurisë dhe mbështetjes, madje edhe nën kushtet më të vështira dhe sfiduese të jetës. Konfronton kuptimin e “anathemës” dhe sfidat e jetës. Në përfundim të poezisë, autori shfaq një vlerësim të thellë për shpëtimin dhe fuqinë e Zotrave. Përdorimi i fjalëve si “Zoti i Madh” dhe “kujdestares së Melodisë” tregon ndjenjën e besimit dhe kërkimit të guximit dhe mbështetjes në plane të larta hollësish.
Poezia shfaq një pasqyrë të thellë të jetës, ku emocionet e forta dhe refleksionet e thelluara përcillen përmes vargjeve të thella. Edhe pse ka dhimbje dhe trishtim, poeti shfaqet të ketë një vullnet të fortë për ta vazhduar jetën. Ky qëndrim shihet si shprehje e guximit dhe vendosmërisë për t’i përballuar sfidat e jetës, pavarësisht humbjeve të përjetuara. Ligjërimi poetik dhe imazhet e përdorura, janë tejet intensive dhe të forta, për ta theksuar thellësinë e emocioneve të përjetuara. Fjalë të ngjashme me “nën këmbë e kisha prushin” dhe përdorimi i sintagmës si “dhembja e madhe” paraqesin forcën dhe ndikimin e thellë të humbjes, kurse përdorimi i fjalëve si “guxim” dhe “durim” tregon se, pavarësisht vuajtjeve, ai është gati të vazhdojë përpara.
Gjithashtu, fjalët e përdorura për të përshkruar rrugëtimin emocional të autorit duke përfshirë “trishtim”, “vuajtje”, dhe “guxim”, ndihmojnë në ndërthurjen e një historie të pasur emocionale. Kjo konfrontohet me kuptimin e “anathemës”, një fjalëshenjë që paraqet një mallkim ose një peripeci të rëndë.
6. Imazhet e mbyllura e të zymta
Kërkesa e autorit për mëshirë dhe kujdes nga Zotat reflekton gjakimin për një lidhje të fortë dhe mbrojtëse me përmasa shpirtërore. Nëpërmjet kësaj kërkese, poeti shpreh një nevojë për mbështetje, kuptim dhe ndriçim në rrugëtimin e tij të jetës.
Në ciklin “Alergjia e shkatërrimit”, vazhdojnë tonet e rënda që përmbajë poezi, të cilat trajtojnë tema serioze dhe të thella, siç janë vuajtja, trishtimi, humbja, konflikti dhe ndjesitë e mjerimit. Aty na ligjëroj në varjet për tragjedinë dhe humbjen, aty përshkruhen përjetime të trishta, humbje dhe forma të tjera të tragjedisë që sjellin dhimbje dhe trishtim. Edhe te ky cikël këndohen misteret e ekzistencës, përvojat e vdekjes dhe pasiguritë e jetës, ankesat ndaj jetës, fatit ose shoqërisë, zhgënjimi, imazhe të mbyllura dhe të zymta. Madje, këto imazhe të mbyllura dhe të zymta, veçohen për përdorimin e detajeve, ngjyrave dhe atmosferës që shkaktojnë këtë ndjesi të mbyllur dhe të errët; janë imazhe që përfaqësojnë pamje të zymtë dhe të mbyllur të botës, duke sjellë një ndjenjë të thellë të vetmisë ose pasigurisë. Ngjajnë në rrugëtimet nëpër errësirë, të ngjashme me një tunel të errët ose të një dhome të mbyllur, që shkaktohet nga ndjesi të izolimit dhe mbylljes së përvojës së personazhit lirik.
Kështu, te poezia “Metaforika e rrotulluar” vazhdon t’i shprehë përsiatjet mbi jetën dhe sfidat. Jorgani i trishtueshëm përmendet si një mbulesë që shoqëron jetën, edhe në momentet kur nuk jemi të ndërmendur për dhembjen. Ky jorgan i referohet kujtesës së dhimbshme apo pengesave që mbartin shpirtin. Shenja e Diellit paraqet dijen dhe përkushtimin e zjarrtë që sjell një ringjallje të jetës. Megjithatë, metaforat e dritës janë të ngatërruara, ndërsa sugjerojnë një mbingarkesë me kohë të ndryshueshme dhe kuptim të humbur.
Është kthyer
jorgani i pakapshëm i shpërfilljes
nëpër pajetësi të shenjtë-
Hënën e ngrisim për Diell
me grushtat e mesnatës,
e çdo gjë na kthehet
me metaforikën e rrotulluar!…
Ndërsa te poezia “Familjet e prishura”, dhimbja për prishjen e familjeve shprehet si një mallkim i thellë. Numrat dhe simbolet përdoren për ta përshkruar humbjen dhe zhgënjimin që shoqëron shkatërrimin e lidhjeve familjare. “Alergjia e shkatërrimit” është poezi që paraqet imazhe të ndryshme të shkatërrimit dhe dhimbjes që shoqërojnë jetën tonë. Figurat e përdorura krijojnë një atmosferë të rëndë, ku ngjarjet tragjike dhe pasojat e tyre kërkojnë durim dhe vlerësim të thellë. Aty ngjet edhe “Tragjikomedia e ferrit”, një tjetër poezi që përmend hijen e kobshme nga Kryeferri, ai bën të interpretohet si një përshkrim i vuajtjeve dhe tensioneve të pafund. Përmendja e hijes së kobshme nga Kryeferri, paraqet një element të errët dhe tmerrues, që shfaqet si një hije që ndalon në gjitha të mirat e botës. Tragjikomedia e ferrit paraqet një gërshetim e vorbull të ndjenjave të tmerrit dhe të dhimbjes, duke shprehur kërkesën për mbrojtje hyjnore dhe njëkohësisht një pasiguri për të ardhmen.
Aty lexojmë referencën për lojën e çastit dhe rolin e të praptëve në kohën tonë të ndjeshme (poezia “A ka lojë pa krijuesin”). Duke ligjëruar për një varg biografemash familjare, poezia është e ngarkuar emocionalisht dhe përdor një gjuhë të pasur simbolike dhe metaforike për t’i shqiptuar e dëftuar përsiatjet e mundimshme, sfilitëse. Është poezi që shpreh një gamë të gjerë emocionesh dhe mendimesh në lidhje me fatin, vuajtjen dhe marrëdhënien e njeriut me të. Në fillim të poezisë, përmendet një “lojë e turbullt e vendit”, duke aluduar te fati dhe ngjarjet e papritura që ndikojnë në jetë.n tonë. Poeti shqyrton rëndësinë e fatit dhe përpjekjen për ta kuptuar, nëse ka një krijues që drejton fatin. Në pjesën e dytë të poezisë, shfaqet një ndjenjë e vuajtjes dhe mospajtimit me vendin dhe fatin e caktuar nga mjegullinat e padukshme të jetës. Teksti poetik vë në dukje pasigurinë dhe mungesën e zgjidhjeve të qarta për fatin dhe vuajtjet e jetës. Përdor imazhe të mbyllura dhe të zymta për ta përshkruar këtë ndjenjë të mungesës së udhërrëfyesit dhe mbingarkesës së këtij fati të papërcaktuar.
Nëpërmjet simboleve të demonëve dhe fuqisë së tyre, poezia reflekton mbi përvojat dhe zgjedhjet e njeriut dhe mbi marrëdhënien e tij me të kaluarën dhe ardhmërinë. Përshkruhet një proces reflektimi dhe kërkimi për kuptim në botën e ngjarjeve.
Cili refer i prishtë
i kohës së përdalur
prapa çastesh të befta
qëndronte
të hynit ju
në lojërat e momenteve të liga
e të shkelnit
me atë dërrasë të padukshme
të mjegullave?!…
Qindra gënjeshtra e improvisione
do t’i kenë
nëpër duar të moteve
gjyqtarët e praptë
nga kullat e mëdha
të vuajtjeve tuaja,
fushave të padrejtësisë
u ranë që t’u nxjerrnin
jashtë lojës së fatit –
ju, bijtë e dhembjes sime!
Kjo pjesë e tekstit poetik një atmosferë të zymtë dhe të errët në të cilën ndodhet folësi lirik, duke kërkuar një kuptim për fatin dhe vuajtjen nëpërmjet një metafore të lojës. Referimi ndaj “kohës së përdalur prapa çastesh të befta” sugjeron një kohë të mbyllur, të humbur ose një marrëzi, ndërsa “lojërat e momenteve të liga” përshkruajnë situatat e vështira dhe sfiduese që paraqiten në jetë. Imazhi i “dërrasës të padukshme të mjegullave” dëfton një ndjenjë të mbingarkesës dhe mosndriçimit, duke aluduar te pamundësia për ta kuptuar ose përballuar gjendjen aktuale. Ndërkohë, “Qindra gënjeshtra e improvizione” përforcon idenë e një realiteti të turbullt dhe të komplikuar, ku njerëzit përpiqen të ndryshojnë fatin dhe t’i mbulojnë vuajtjet e tyre përmes gënjeshtrave dhe improvizimeve. Gjyqtarët e përmendur nga “kullat e mëdha të vuajtjeve” janë një metaforë për ndërgjegjen apo zemrën, të cilën personazhi po përpiqet ta përballojë; ata përpiqen të nxjerrin njerëzit jashtë “lojës së fatit”, duke përshkruar dëshirën për t’u liruar nga ndjenja e pa kontrolluar që e shoqëron jetën. Theksimi i vargut “ju, bijtë e dhembjes sime!” përforcon ndjenjën e poetit ndaj personazheve lirikë, duke sugjeruar një lidhje emocionale dhe një dëshirë për t’i shmangur vuajtjen dhe padrejtësinë.
Kështu
e deshi praptësia
i lëshon demonët prej dorësh
kohën që ta ndërrojnë
për fjalët e Kryedemonit,
e ju
aspak nuk u mbajtët
për tehun e fjalëve të Zotit,
pranë jush
nuk e kishit
macen e fajit-
turpin e jetës
nën jastak të begatisë,
sepse jeni
pa vetëdijen tuaj
dhe flisni
çka nuk ua kapë mendja
derisa sëmundja u pushton
e hedhur me qëllim!…
Është një tjetër moment i fuqishëm emocional dhe filozofik, ku paraqiten betejat e brendshme me fatin dhe marrëdhënien me Zotin. “Praptësia” paraqitet si një forcë që lëshon demonët prej dorësh… Në këtë kontekst, referimi te “fjalët e Kryedemonit” dhe “fjalët e Zotit” sugjeron një ballafaqim të zorshëm ndërmjet forcave të dobishme dhe të këqija, midis dritës dhe errësirës, ose midis të vërtetës së thellë dhe iluzioneve. Sëmundja që “pushton e hedhur me qëllim” – është një imazh i fortë që përshkruan vuajtjen ose sfidën që u ballafaquan personazhet e biografemës autoriale, në mënyrë të papritur.
Le ta dijnë të praptit
se nderin nuk e kanë
sa të heqin prej vjerrëses
fatin tuaj,
zotat që i quajnë
prej diapazonit të gjuhëve
nuk është Krijuesi,
I Madhi u shikon
me habinë e fuqisë së vet
derisa turpi u pikë
demonëve
prej majave të flokëve!…
Është një përpjekje për ta forcuar vetëdijen dhe vetëvlerësimin, duke përdorur një mesazh të fuqishëm për të transmetuar për lexuesit. “Fati” përshkruhet si një vjerrëse që folësi lirik nuk mund ta heqë, duke e përshkruar si një fatkeqësi apo të keqe që e ndjek atë. Referimi ligjërimor poetik: “zotat që i quajnë prej diapazonit të gjuhëve” dhe përdorimi i “I Madhi” për të përshkruar Krijuesin, sugjeron shpërfilljen apo kundërshtimin ndaj autoritetit apo besimeve të përbashkëta. Vargu “Pikë demonëve prej majave të flokëve” është një imazh që përshkruan një triumf, duke sugjeruar se edhe në momentet më të errëta apo më të vështira, ka një lloj fuqie të fshehur apo mbrojtëse që ndihmon atë të përballet me të ligat e të papriturat.
Kur të vie përgjegjja
do të pëlcasin prej ironisë
e ata nuk e thonë
se shizofreninë
e kanë ngjallur
në epruvetat
e plan-demisë nervore,
në një njëqind mijë njerëz
kjo sëmundje u merr!…
Le të thonë
çka të duan njerëzit
t’u bien përskaj
edhe gjygjeve-
katrahura u përpinë
të gjallë
e në shkretëtirë,
pika do të jetë
pushimi pa ata
në logun e madh të jetës!
Është një këndvështrim kritik ndaj shoqërisë dhe mënyrës se si ajo i trajton sëmundjet mendore dhe emocionale. Kjo njësi strofike fillon me një vështrim kundruall përgjegjësisë dhe ironisë, duke paraqitur një ironi të pakund skaj që shoqëron kërkimin për përgjigje dhe përballimin me probleme të rëndësishme. Përdorimi i “ironisë” sugjeron një mosmarrëveshje ose kundërshtim ndaj ndjenjës së përgjegjësisë.
Vargjet “le të thonë/çka të duan njerëzit” sugjeron rezistencën ndaj opinionit publik dhe gjyqësorit, duke paraqitur mospranim ndaj normave dhe vlerave të shoqërisë.
Ky cikël përfundon me katër poezi tjera: “Një melodi e trishtë”, “Të jesh një fëmijë në një dhe tjetër”, “Apokaliptika e fjalëve” dhe “Dashuri e humbur”.
Humbja e dhimbja e përshkojnë poezinë “Një melodi e trishtë”, përmes një melodie pikëlluese. Është një këngë e dhimbshme për përjetimet e pakuptueshme të fëmijërisë dhe të papriturave të jetës. Përsiatjet mbi ndryshimet e papritura në jetë dhe ndjenjat e tij të padukshme, shpërfaqen në mënyrë të ndjeshme e që lidhen me ndjenjat e humbjes dhe një lidhje personale me historinë. “, “Të jesh një fëmijë në një dhe tjetër” vë në fokus rolin dhe ndjenjat e fëmijës në një mjedis të huaj dhe të ndryshuar. Poeti paraqet vizionin e dashurisë dhe ndarjes, ku gjuha dhe komunikimi janë sfiduese. Fëmija bëhet metaforë e një qenieje pa identitet dhe shpresa, në një realitet të vështirë dhe të pakuptueshëm. Te “Dashuri e humbur” poezia përfundon me vargje që përshkruajnë një periudhë të shkëputur dhe një dashuri të humbur. Ndjenjat e trishtuara dhe mungesa e kuptimit të shkaktuar nga ndryshimet në jetë janë theksuar me një këndvështrim mbi jetën dhe çmendurinë e shekujve. Zbulohet një vlerësim për ta ruajtur bukurinë dhe dashurinë, pavarësisht sfidave dhe vuajtjeve.
7. Interpretim i poezisë “Apokaliptika e fjalëve”
Në këtë tog lirikash, dallohet ajo me titullin “Apokaliptika e fjalëve”. Pjesa e apokaliptikës së fjalëve dëfton një periudhë të trazuar, ku drejtësia humbet kuptimin dhe gjuha përdoret për manipulime dhe mashtrime. Poeti shpreh shqetësimin e tij për kohën e rënë në një kaos moral, ku fjalët humbasin vlerën dhe drejtimi e drejtësia nuk gjenden. Përshkohet nga një ton ndjesish të papërballueshme dhe tejet kritike. Temat e dashurisë, humbjes dhe reflektimit mbi jetën përdorin një gjuhë të pasur dhe metaforike për ta shprehur thellësinë e emocioneve. Teksti fillon me një shprehje të fuqishme kundër pamundësisë për ta dëgjuar të vërtetën dhe për ta përballuar të kaluarën dhe të tashmen pa u kujdesur për të ardhmen.
nuk dua ta dëgjoj,
fjalëve pehlin
u vjen era-
prej të kaluarës
në tashmen
lakuriq janë
pa të nesërmen-
vitrinë e marrëzive!
Kjo njësi strofike shpreh mohimin dhe një refuzimin për të dëgjuar të kaluarën dhe të ardhmen. Ky refuzim paraqitet si mohim ndaj realitetit ose një ballafaqim me mjerimin e realitetit. Frazemat “fjalët pehlin” dhe “u vjen era” na e tërheqin në vëmendje mjerimin dhe pesimizmin e fjalëve dhe mendimeve që vijnë nga e kaluara dhe që janë të pranishme tani. E tashmja dëftohet si diçka lakuriqe dhe e pa shpresë, duke përshkruar një lloj mjerimi dhe mosvlerësimi të kohës së tanishme. “Vitrina e marrëzive” përfaqëson një tip shfaqjeje të gjithë asaj që është e gabuar dhe e mjerueshme në këtë botë. Është, pra, një tablo e mjeruar dhe e ndërlikuar e botës. Humnera e besës dhe drejtësisë po ashtu prezantojnë një mungesë vlerash njerëzore e etike.
Ku është besa
e shkokërdhuar
me të pabesa,
ka humbur shembulli
i ditëve të sinqerta,
kush e hap gojën
për të thënë diçka
në pikë të ditës
na zgjohen lugetërit,
e duhet ta braktisë
njeriu
shtëpinë e vet –
lemeri e pa shkruar!
Mungesa e besës dhe integritetit në shoqëri, nis me një pyetje retorike, me tone zhgënjimi dhe pesimizmi në lidhje me moralin dhe vlerat njerëzore. Kurse mungesa e drejtësisë paraqitet si lëkundje verash. Tabloja e e lugetërve që hapin gojën për të thënë diçka në pikë të ditës, sugjeron një zhgënjimi dhe mospërfillje ndaj atyre që shkelin drejtësinë dhe integritetin. Në pjesën e tretë dhe të katërt, poeti përdor tablo metaforike dhe parabola për ta përshkruar një errësirë dhe rënie morale që ka pushtuar shoqërinë. Dëshira për të heshtur dhe për të mbrojtur shpirtin nga mjerimi dhe gënjeshtrat e botës, shfaqet në pjesën e pestë:
Ndër të tjera
u them
se më mirë është të hesht
por si mund të hesht,
jam i mbuluar
me parodinë e gënjeshtrave
e përroi i ndërgjegjes
na rrethon
por shpirti mbetet i shenjtë!
Kjo pjesë shqipton ndjesinë e mjerimit dhe zhgënjimit ndaj situatës aktuale të shoqërisë, duke dëftuar një konflikt të brendshëm midis nevojës për heshtje dhe dëshirës për ta përballuar të vërtetën. Dëshira për heshtje dhe dëshira për ta shmangur përfshirjen në debatet dhe gënjeshtrat e shoqërisë, është një tjetër pamje e refuzimit të realitetit të tillë. Ka dhe një ndjesi të mbuluar dhe të braktisur nga gënjeshtrat dhe paroditë e shoqërisë si reagim ndaj mjerimit dhe lëkundjes morale që përshkruhet në tekst. Ndërkaq, konflikti midis ndërgjegjes dhe shpirtit që mbetet i shenjtë, sugjeron tensionin dhe mosbashkëpunimin midis mendjes dhe shpirtit.
Ndërkaq, parashikimi i një apokalipsi moral dëftohet si zbulesë biblike në pjesën e gjashtë: me shkatërrimin e etikës njerëzore dhe moralin dhe drejtësisë shoqërore.
Në fund të faqeve
prap po ua përsëris
do të zbret nga qielli
apokaliptika e kohës së re
shekujt i përthekon mjegulla
e nëse do të ndodhë
është tërësisht e pasinqertë
apo një poli (a)tikë-
gjarpëri i kohës u mbështjellë!
Nga koha e dhunshme
përplasen fjalët
deri në fund të zemrës
e nuk duan
që ta mbruajnë
aspak të vërtetën
– apokaliptikë e dhembjes!
Përpara kemi një vizion të mnershëm shkatërrues në fund të kohës, duke përdorur një ligjërim energjik. Apokaliptika e kohës së re shqiptohet si ide e vizion lirik; apokaliptikë që do të zbresë nga qielli, duke sjellë mjerim dhe shkatërrim të botës. Kjo pjesë përbën një sfidë kundruall kësaj tabloje të mnershme etike. Imazhi i mjegullës dhe i gjarprit të kohës, përforcon ndjenjën e mjerimit dhe frikës nga shkatërrimi dhe zhbërja e botës; si pasiguri dhe panik në lidhje me të ardhmen dhe fatin e shoqërisë. Poezia përfundon me një si shpallje mbi mungesën e vërtetësisë dhe përpjekjen për ta shmangur dhembjen dhe për ta fshehur të vërtetën.
Përgjithësisht, kjo poezi paraqet një si vizion apokaliptik për të ardhmen, me fjalë e shprehje ekspresive, për të dëftuar mjerimin dhe pasigurinë totale të botës.
8. Gjuha e kthyer në të pamundurën
Në fund na shfaqet cikli “Vizionet e kalimit” me nëntë poezi, më saktësisht, me nëntë rrathë poetikë, me tema, dhe motive si ato të vdekjes, kohës, shpirtit, mendjes, dijes dhe idiotizmit. Një shprehje mbi atentatet e vdekjes dhe ringjalljen e tyre në provat e jo-ekzistencës, ligjërohet te poezia “Atentatet e jetës”. Shfaqet një lidhje midis dhembjes dhe dashurisë për mbijetesë, duke e lidhur këtë temë me përjetësinë që gjendet në fjalë pas vdekjes. Ndërsa te “Pluhur yjesh” dëftohet një lidhje e thellë me natyrën dhe shpirtin. Përmes tablove të bukura të natyrës, si freskia e fluturave dhe shpërblimi nga natyra, poeti bën një thirrje për t’i shijuar momentet e gjalla; një thirrje që ta vlerësojmë bukurinë e qenies së gjallë. Ndërkohë, kjo poezi shfaq edhe vetëdijen e dhimbjes që vjen me praninë e shpirtit në këtë botë. Te “Krizat e mendjes” përdoret një shkallëzim i ndërliqshëm figurash poetike dhe shembujsh për t’i paraqitur krizat e mendjes. Nëpërmjet pamjeve të tilla si shporta, presionet sociale dhe pluhuri i mendjeve, krijuesi jep portretin e shkatërrimit gradual të mendjes dhe shpirtit. Vjen poezia “Antiteza e dijes” që trajton temën e idiotizmit dhe përdor fjalët për ta shqiptuar një kritikë ndaj një shoqërie që po bëhet gjithnjë e më e prirur drejt paaftësisë intelektuale. Shprehet keqardhje për manipulimin e fesë dhe ideve të tjera që shkaktojnë armiqësi dhe pasiguri në shoqëri.
Gjuha e kthyer në të pamundurën lexohet te poezia “Konglomeratet e Huaja”. Kjo lirikë revolte na e vë përpara ndjesinë e pamundësisë për ta shpjeguar ose për t’i kuptuar shumë aspekte të jetës. Kjo pamundësi, si një konglomerat i fjalëve të rralla, nuk kanë domethënie të njohur nga askush. Është Udha e Urrejtjes Mijëvjeçare:
Konglomeratet e mbledhura
në pavetëdijen e çastit
e origjinalet
të shkelura
me të dy këmbët e hekurta,
janë urrejtja mbivjeçare
e Satanait
për të dalurit prej nderit,
besën e kanë dhënë
në shpellat e natës
para demonëve të mohuar
të shkatërrimit.
E, pra, poeti i lidh këto konglomerate me urrejtjen e Satanait dhe shpreh keqardhje për ata që humbasin besimin për nder. Poezia trajton humbjen e vetëdijes dhe shpreh një pyetje, se ku ndodhet vetëdija në kohën e fjalëve. Paraqitet një imazh dramatik për të dëftuar se si dikush mund të mbytet në errësirën e vetvetes. Qorrsokakët e Ecjes dhe Tryeza e Zemrës, Bjerrja e Dritës dhe Padikueshmëria e Errësirës, Hosteni i Dhembjes dhe Barku i Viteve, Pështjellimet dhe Konglomeratet e Huaja – janë disa punkte tjera ideotematike e shtjelluese të kësaj poezie refleksive. Janë pasiguria, qorrsokakët e jetës, mos-hetimi i errësirës, paudhësitë, shterja e shpirtit, janë disa punkte tjera që krijojnë sfondin poetik. Poezia mbyllet me një thirrje për zgjimin dhe mbrojtjen nga pështjellimet që janë mbjellë për ta ndaluar vizionin e ardhshëm ndër plehun e konglomerateve të huaja.
Një karakter të lirikës së thellë që thërret për ndihmë nga një fuqi më e lartë në ballafaqimin me sfidat dhe luftën e përhershme të jetës, paraqet poezia “Klithjet nga Golgota pranë Kalasë së Zezonës”. Poeti e ndjen një konfuzion dhe vuajtje, por në të njëjtën kohë shprehet i bindur e me devocion ndaj një fuqie më të lartë. Edhe dy peozitë në vazhdim, “Nuk më braktis shpresa” dhe “Vinë vdekjet”, fokusohen te një shpresë e mbjellë thellë në shpirt me ndjenjën e të mbijetuarit të dhembjes përmes meditimeve të zemrës; si dhe të bindjes se fuqia e diturisë dhe lidhja me një Zot të Madh janë burimet kryesore që mbijetojnë në çdo kohë; shpresa mbijeton nëpërmjet lidhjes së thellë me dijen dhe kuptimin e botës. Kur flet për vdekjet që vijnë pa lajmërim, folësi lirik tregon pavarësi të patundur ndaj kohës dhe ngjarjeve të pafajshme, si një “plan-demi” që shtohet me varret, duke përdorur një imazh të fortë për të përshkruar vdekjen në një mënyrë tejet personale.
Le t’i lexojmë edhe tri poezi tjera. “Rrotullimi i vdekjeve” është një apel kundër mëkateve e gjendjeve të paligjshme që lindin jashtë kontrollit. Kërkon të mbijetojë ndaj forcave të mëdha të dhembjes dhe kërkon dritën e diturisë për ta shpërndarë errësirën. Dituria është armë kundër vdekjes: është thirrja është për të mos u dorëzuar ndaj forcave të mëdha të ligjshme dhe të paligjshme, duke përdorur diturinë si mbrojtje. Është edhe Shpresa përmes Durimit: këtu poeti shfaq një shpresë të vazhdueshme përmes durimit, duke përdorur një pamje të shpërthyese.
9. Ligjërimi i fjalëshenjave dhe frazemave
Në fund, vjen poezia “Bëhem rërë kur të vdes” që përbën të vetmen poezi të ciklit “Pasfjala”. Humbja është e pashmangshme. Vëzhgimi poetik ndalet tek mendimet mbi jetën, drejtësinë, dhunën dhe shpresën. Poeti i fton lexuesit që ta kuptojnë vlerën e tij, ndërsa është ende gjallë, duke theksuar përpjekjet e drejtësisë. Shfaqet një përpjekje për t’i veçuar forcat e dhunshme me të cilat autori është përballur. Përdorimi i fjaleve si “lubitë vrastare” dhe “shpopullimi”, simbolizojnë konflikte të forta dhe ballafaqime me armiqtë.
Kur të vdes, atëherë mos më lavdëroni
zgjohuni, sa të jem midis jush
më tepër t’ia dini vlerën miradisë
përpjekjet e pashkrepura të drejtësisë,
jam i pavdekshëm për të vërtetën shqipe
për lutjet e mëdha të shpresave tuaja
për ditët e vetmuara
para ortekut të shtypjes
për vitet e mbyllura të mendimeve të flakta
për vitet e vazhdueshme të ligjërimeve,
për dhembjet kurdoherë të dhunës
së armiqve
pa e ndërruar asnjëherë etjen e madhe
të çlirimit…
Lutet që të mos lavdërohet më pas vdekjes, por thërret për zgjim, ndërsa është ende midis nesh. Lutjet e mëdha të shpresave për ditë të vetmuara dhe kërkesat për liri, shfaqen si elemente themelore. Identiteti dhe Pajtimi krahasohen me “plisin e bardhë” që mbahet gjallë nga goditjet e zhdukjes dhe shpopullimit; pajtimi me vëllanë e humbur thekson një ngjarje të rëndësishme dhe një formë të thellë të lidhjes familjare.
Ligjërimi i fjalëshenjave e sintagmave si “rërë” dhe “erë e padukshme” shfaq një përqasje me natyrën e përkohshme dhe jetën si humbje. Frymëmarrjet pa shfaqen si një formë e mungesës së jetës, duke sugjeruar mungesën e jetës së shpirtit pas vdekjes.
“Kur të vdes, atëherë mos më lavdëroni” – metafora e vdekjes përdoret si një ngjarje e pashmangshme që shërben si pikë kthese në jetën e poetit; “erë e padukshme nëpër frymëmarrjet tuaja” – metafora e erës së padukshme shpreh mungesën e ndjenjave dhe shpirtit në vdekje..
Fjalëshenjat si “plisi i bardhë,” “lubitë vrastare,” dhe “shpopullimi” shërbejnë si simbole për jetën, konfliktet dhe humbjen. Autori thekson luftën e tij me të padukshmit dhe përpjekjet për drejtësi, duke reflektuar vlera thelbësore të drejtësisë dhe lirisë. Idetë e shpresave dhe lutjeve të mëdha për një të ardhme më të mirë, përmbajnë njërën ndër temat kryesore që lidhet me shpresën dhe besimin.
Poeti ka një vizion të dhimbshëm për ngjarjet e vdekjes, ndërsa përmendet se lexuesit duhet ta njohin vlerën e tij përpara kësaj ngjarjeje. Tema e identitetit dhe pajtimit me fatin e vëllaut, shprehen në mënyrë të thellë dhe të ndejshme, duke theksuar një lidhje thelbësore.
Kur të vdes, atëherë mos më lavdëroni”…
Metafora e vdekjes përdoret si një moment kritik dhe vendimtar, si një ngjarje e pashmangshme që shërben si pikë kthesë në jetën e autorit; duke pohuar se vdekja është një realitet që nuk mund të shpëtohet dhe ka një ndikim të thellë në perceptimin dhe vlerësimin e tij nga të tjerët. Kjo metaforë ka një ndjenjë të thellë emocionale dhe filozofike, duke përcaktuar një moment të rëndësishëm në jetë dhe marrëdhëniet e njeriut me të tjerët. Lufta me të padukshmit reflekton angazhimin e poetit në ballafaqimin me sfidat dhe situatat e paqarta në jetë, ndërsa përpjekjet për drejtësi tregojnë për aspiratat e tij për një shoqëri të ndershme dhe të drejtë. Gjithashtu, tema e shpresës dhe e lutjeve të mëdha për një të ardhme më të mirë, shfaqet si një pjesë e rëndësishme e poetikës së autorit. Shpresa dhe lutjet për një të ardhme më të mirë shprehen përmes idesë së shpresës së vazhdueshme, duke përcjellë një vizion pozitiv për të ardhmen.
Kund e kund poeti shpreh përpjekjet për të sjellë të vërtetën shqiptare dhe për ta kuptuar thelbin e gjërave. Kjo reflekton dëshirën për të ndërtuar një identitet të fortë dhe për ta gjetur kuptimin e jetës. Kërkesa për të qenë njohur dhe vlerësuar nga të tjerët përmes thirrjes “mos më lavdëroni” shfaq nevojën për lidhje dhe njohje ndër njerëz. Shprehja “sa të jem midis jush më tepër t’ia dini vlerën miradisë” interpretohet si një përpjekje për të sjellë diçka pozitive edhe përkundër vuajtjeve dhe sfidave të jetës.
“Jeta mbyllet përsëri me numër”: metafora e jetës si “numër” sugjeron një cikël të përsëritur, një proces që vazhdon. Numri simbolizon periudhat, fazat e jetës, ose ndryshimet që ndodhin në jetë.
“Metafizika mësohet përtej syve”, është varg që shpalos një qasje të përthelluar në njohuri. “Metafizika” përcakton studimin e natyrës së ekzistencës dhe realitetit përtej perceptimit të thjeshtë. “Mësohet përtej syve” tregon se njohuria dhe kuptimi i së vërtetës, shpesh vijnë nga një qasje më e thellë ose intuitive.
Vargjet në situatat e pandemisë:
… fare nuk e dimë Lubinë Biologjike
apo pse na përfillin
të gjitha këto Dhembje
në profilat e qenies së brishtë,…
paraqesin një parketim të përgjithshëm të mbingarkuar nga dhembja dhe flet për një çështje më të gjerë në lidhje me arsyet pse jemi të prekur nga vuajtjet.
“Të gjitha këto Dhembje në profilet e qenies së brishtë”: sugjeron një vëzhgim apo njohuri më të thellë të aspektit të brendshëm të qenies. “Qenia e brishtë” përshkruan një ndjeshmëri, duke përdorur një tablo ekspresive për ta paraqitur natyrën tonë të përkohshme dhe të ndjeshme ndaj dhembjes.
Përdorimi i paradoksit dhe metafizikës nëpër poezi, është një procedim artistik për ta shprehur një përvojë të thellë ose për t’i shqyrtuar misteret dhe paradokset e jetës. Lëvizjet midis realitetit dhe çështjeve më shpirtërore, janë pjesë e strukturës së këtyre poezive… Edhe njëherë: “Kur të vdes, atëherë mos më lavdëroni”, varg që shpreh një paradoks, duke përdorur momentin e vdekjes si një kthesë në jetë. Paradoksi vjen nga fakti që, ndërsa autori thërret të mos lavdërohet më pas vdekjes, poezia vazhdon të jetojë dhe të shprehet.
Poezitë shpesh krijojnë një atmosferë të ngarkuar me mister dhe mendime të thella, duke përdorur figurën letrare, paradoksin dhe gjuhën poetike. Nëpërmjet këtyre elementëve, lexuesi e merr ftesën e leximit ta bëjë edhe ai një reflektim të thellë mbi jetën, vdekjen dhe përvojat njerëzore.
Paradoksi i shpresës dhe dhembjes është një temë që shfaqet në shumicën e poezive të mësipërme “Kur të vdes, atëherë mos më lavdëroni,” autori shpreh këtë paradoks nëpërmjet kundërshtimeve midis lumturisë dhe vuajtjeve. Lexohet një përplasje midis shpresës dhe trishtimit:
Kur të mos jem, mos më lavdëroni më tutje
për ato që nuk më keni thënë gjatë frymimit
kur nuk pushon të më gufë fjala e zjarrtë
nga kazani i madh, por pikë e vogël e zemrës
që u merrte të gjithëve me butësinë e përqafimit
edhe kur më godisnit me rebelimin e padijes,
kishit mbetur ju, të gjithë, zogj pa kloçkë
e të shkapërderdhur me kokë të humbur
nëpër fortunë
por renditja t’u pajtoj me dhembjen e vëllaut!…
10. Tragjika e folësit lirik, ndjesia e humbjes
Tragjika e folësit lirik në këto poezi shfaqet nëpërmjet eksperiencave dhe ndjenjave të theksuara të tij. Janë ato gjendje shpirtërore, ku folësi lirik përjeton një tragjedi personale, nacionale ose shoqërore. Në poezi dhe letërsi, këso situatash tragjike, shfaqen nëpërmjet përshkrimeve të ndjesive të thella, vuajtjes, dhimbjes, humbjes ose ndjesive të tjera negative. Situata e tillë përfaqëson një konflikt midis brendësisë së folësit lirik dhe botës së jashtme, një humbje të dashurisë, një ndarje të dhimbshme, ose një tjetër lloj përvoje personale apo shoqërore që shkakton dhimbje. E, megjithatë, nuk mungojnë as përpjekjet për ringjallje e ringritje jetësore. “Humbja është një pjesë e përhershme e jetës. Por gjithmonë, në ndonjë mënyrë, ajo na bën më të fortë: atëherë kur jemi më të mjerë, kur jemi më të dhimbshëm, kur jemi më të vetmuar“, thotë Walter Anderson. Zëri lirik shqipton stisjet e lektisjet e dhimbjeve e vuajtjeve, shpesh të shkaktuara nga situatat e humbjes, ndarjes, dështimit, kujtesës së hidhur, konfliktit ose ndonjë fatkeqësie tjetër; është një përjetim i brendshëm i thellë i personazhit lirik, që e bën atë të ndjehet i braktisur ose i izoluar nga bota që e rrethon. Po ashtu, janë të shpeshta përsiatjet mbi kuptimin e jetës dhe përvojës njerëzore. Tipi i poezisë së tillë i thellon lidhjet emocionale mes lexuesit dhe tekstit, duke përcjellë një përvojë të fuqishme dhe të prekshme. George Eliot thekson se për të fituar, ne duhet të humbasim diçka. Në humbje gjendet vlera e asaj që është mbijetesë e qenies. Lirikat e tilla sugjerojnë se humbja është një përvojë që të forcon, ndonëse duket se po të dobëson në fillim. Ajo na i mëson e dhuron prirjet për t’i përballuar sfidat dhe për ta ngritur rezistencën tonë. Realiteti i jetës është ky. Përjetimi i humbjes është i ndryshëm për secilin individ, por për secilin person, është një përvojë e thellë dhe e ndjeshme.
Mars 2024
