PLANI I KOMISIONIT AMERIKAN KING – CRANE PËR NDARJEN E PERANDORISË OSMANE PAS LUFTËS SË PARË BOTËRORE
Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, e ardhmja e ish-territoreve osmane u bë një nga çështjet më të mëdha politike të kohës. Në vitin 1919, Presidenti i SHBA-së Woodrow Wilson dërgoi dy amerikanë – Henry King dhe Charles Crane – për të kryesuar një komision për të hetuar se çfarë donin në të vërtetë popujt e Lindjes së Mesme.
Rezultati ishte Komisioni King-Crane, i vetmi hetim pas luftës që u përpoq të konsultohej me popullsinë vendase para se të vizatonte kufij të rinj.
Çfarë Gjeti Komisioni?
Bazuar në mijëra peticione dhe intervista në Siri, Liban, Palestinë dhe Anadoll, komisioni arriti në përfundimin:
• Popullsia kundërshtoi kontrollin kolonial francez dhe britanik.
• Një Siri e Madhe e bashkuar (duke përfshirë Sirinë, Libanin, Jordaninë dhe Palestinën e sotme) ishte opsioni i preferuar.
• Nëse mbikëqyrja e huaj ishte e nevojshme, vendasit preferonin administratën amerikane – jo europiane.
• Propozimet sioniste për një shtet hebre në Palestinë u refuzuan fuqimisht nga popullsia arabe e rajonit.
Harta dhe ndarja e propozuar
Komisioni King-Crane propozoi një riorganizim të ish-territorit osman:
1. Një shtet i Madh Sirian nën mandatin e SHBA-së, që përfshin Sirinë, Libanin, Palestinën dhe Transjordaninë;
2. Një shtet armen në Anadollin Lindor;
3. Një zonë ndërkombëtare (ose e administruar nga SHBA-të) që përfshin Kostandinopojën dhe Ngushticën e Bisforit;
4. Një shtet i reduktuar turk në Anadollin Veriperëndimor;
5. Autonomi kurde, me pavarësi përfundimtare.
Ky vizion ndryshon ndjeshëm nga ajo që ndodhi në të vërtetë – kryesisht sepse Britania dhe Franca kishin rënë dakord tashmë për Marrëveshjen Sykes-Picot, e cila e ndau rajonin midis tyre.
Europianët kundër këtij plani!
Fuqitë europiane e hodhën poshtë raportin nga frika e humbjes së ndikimit dhe burimeve. Komisioni u injorua kryesisht në Konferencën e Paqes në Paris.
Në vend të kësaj, rajoni u nda në:
• Mandate Franceze (Siria dhe Libani),
• Mandate Britanike (Iraku, Palestina, Transjordania),
• Një Republikë e re Turke pas Luftës së Pavarësisë.
Trashëgimia
Edhe pse plani nuk u zbatua kurrë, Komisioni King-Crane mbetet historikisht i rëndësishëm sepse:
• Theksoi kundërshtimin lokal ndaj kolonializmit evropian;
• Ofroi paralajmërime të hershme për tensione etnike;
• Përfaqësoi një përpjekje të rrallë për të marrë në konsideratë dëshirat e njerëzve në Lindjen e Mesme.
Gjetjet e tij shpesh citohen sot kur diskutohet origjina e kufijve modernë të Lindjes së Mesme.
………
SHTOJCË
I dërguar në Lindjen e Mesme nga Woodrow Wilson për të përcaktuar qëndrueshmërinë e vetëvendosjes në Perandorinë Osmane në shpërbërje, Komisioni King-Crane i vitit 1919 ishte përpjekja e parë e Amerikës në rajon. Rekomandimet kontraverse të komisionit përfshinin refuzimin e idesë së një shteti hebre në Siri, ndërhyrjen e SHBA-së në Lindjen e Mesme dhe fundin e aspiratave koloniale franceze. Rekomandimet e Komisionit rezultuan nxitëse, edhe pse këshilla e tij mbi çështjen e mandatit palestinez u shpërfill përfundimisht nga Lloyd George dhe Georges Clemenceau në favor të interesave të tyre kombëtare. Në vitet në vijim, hedhja poshtë nga Komisioni e pretendimeve të përfaqësuesve sionistë si David Ben-Gurion mbi ‘të drejtën e tyre për Palestinë’ rezultoi veçanërisht përçarëse, me disa historianë që e etiketuan atë profetik dhe të saktë, dhe të tjerë që argumentonin se anëtarët e Komisionit ishin të anshëm dhe të keqinformuar. Këtu, në analizën e parë të gjatësisë së librit të raportit King-Crane në gati 50 vjet, Andrew Patrick kronikon historinë e përfshirjes së hershme të SHBA-së në rajon dhe sfidon interpretimet ekzistuese të marrëdhënies së trazuar midis Shteteve të Bashkuara dhe Lindjes së Mesme.
………
Burimi: Andrew Patrick / Iniciativa e Lindjes së Mesme e Harruar e Amerikës: Komisioni King-Crane i vitit 1919 (Biblioteka Ndërkombëtare e Historisë së Shekullit të Njëzetë) [Andrew Patrick / America’s Forgotten Middle East Initiative: The King-Crane Commission of 1919 (International Library of Twentieth Century History
______
https://en.wikipedia.org/wiki/King%E2%80%93Crane_Commission
……
Ilustrime:
1. Harta e Planit të Komisionit amerikan King-Crane [1919] për ndarjen e Perandorisë Osmane pas LPB [1918]
2. Kopeetina e librit: “Andrew Patrick / Iniciativa e Lindjes së Mesme e Harruar e Amerikës: Komisioni King-Crane i vitit 1919 …”
3. Komisioni King-Crane, zyrtarisht i quajtur Komisioni Ndëraleat i vitit 1919 për Mandatet në Turqi, i përbërë kryesisht nga një delegacion amerikan, ishte një komision hetimor në lidhje me ndarjen e zonave brenda ish-Perandorisë Osmane.
https://en.wikipedia.org/wiki/King%E2%80%93Crane_Commission
***
Kush kontrollonte më shumë Lindjen e Mesme në vitin 1914?
Në prag të Luftës së Parë Botërore, një pjesë e Lindjes së Afërt [së Mesme] mbeti nën sundimin osman, një pjesë tjetër ra nën kontrollin britanik dhe italian, ndërsa disa shtete fituan pavarësinë.
……….
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
