TRI PASHALLËQET SHQIPTARE NË SHEKULLIN XVIII – XIX-të
Njohuri themelore
Në shekullin XVIII – XIX-të në etnikumin shqiptarë u krijuan tre pashallëqe gjysmë të pavarura nën sundimin osman që u sunduan nga pashallëqe shqiptarë nga viti 1760 deri në vitin 1831. Mbulonte territoret e Shqipërisë së sotme, Kosovës, pjesës më të madhe të Malit të Zi, Serbisë jugore, Maqedonisë Veriore perëndimore dhe pjesës më të madhe të Greqisë kontinentale. Shkalla e pavarësisë së këtyre pashallëqeve ndryshonte me kalimin e kohës, nga gjysmë – autonome në të pavarura de facto.
Ishin tri pashallëqe:
1. Pashallëku i Shkodrës – Kara Mahmud Bushati 1757 – 1831;
2. Pashallëku i Janinës – Ali Pasha 1787 – 1822;
3. Pashallëku i Beratit – Ahmet Kurti Pasha 1774 – 1809.
1. Pashallëku i Shkodrës (1757 – 1831) ishte një entitet gjysmë-autonom dhe nganjëherë de facto i pavarur brenda Perandorisë Osmane, i krijuar nga udhëheqësit shqiptarë të Shqipërisë Veriore Osmane, që mbulonte Shqipërinë Veriore të sotme, pjesën më të madhe të Malit të Zi, Serbinë jugore, pjesën më të madhe të Kosovës dhe Maqedoninë Veriore veriperëndimore. Pashallëku u zgjerua gjithashtu në Shqipërinë Qendrore, Maqedoninë Veriore jugperëndimore dhe Maqedoninë Perëndimore veriore. Dobësimi i autoritetit qendror osman dhe sistemit të timarit sollën anarki në tokat e populluara nga shqiptarët. Në fund të shekullit të 18-të, dolën dy qendra pushteti shqiptare: Shkodra, nën familjen Bushati; dhe Janina, nën Ali Pashën e Tepelenës. Kur u përshtatej qëllimeve të tyre, të dy vendet bashkëpunonin me Portën e Lartë, dhe kur ishte e përshtatshme të sfidonin qeverinë qendrore, secili vepronte në mënyrë të pavarur. Në vitin 1757, Mehmed Bej Bushati e shpalli veten Pasha të Shkodrës, duke synuar një shkallë autonomie/pavarësie që Mehmed Ali Pasha kishte vendosur për vete në Egjipt.
2. Pashallëku i Janinës (1787 – 1822) ishte një entitet de facto i pavarur nën Perandorinë Osmane, i krijuar nga Ali Pasha, një udhëheqës shqiptar i Shqipërisë Jugore, që përfshinte pjesën më të madhe të Greqisë kontinentale, Shqipërisë Jugore dhe Qendrore, dhe Maqedonisë Veriore Jugperëndimore. Në vitin 1787, Ali Pasha u nderua me pashallëkun e Trikalasë si shpërblim për mbështetjen e tij për luftën e sulltanit kundër Austrisë. Kjo nuk ishte e mjaftueshme për të kënaqur ambiciet e tij; pak më vonë, ai mori kontrollin e Janinës, e cila mbeti baza e tij e pushtetit për 33 vitet e ardhshme. Ashtu si udhëheqës të tjerë rajonalë që dolën në atë kohë, siç ishte Osman Pazvantoğlu, ai shfrytëzoi një qeveri të dobët osmane për të zgjeruar territorin e tij edhe më tej derisa fitoi kontrollin de facto të pjesës më të madhe të Shqipërisë, Greqisë perëndimore dhe Peloponezit, qoftë drejtpërdrejt ose nëpërmjet bijve të tij.
3. Pashallëku i Beratit ishte një pashallëk i krijuar në Shqipërinë qendrore nga Ahmet Kurt Pasha në vitin 1774 dhe i shpërbërë pasi aleati i Ahmetit, Ibrahim Pasha i Beratit, u mund nga Ali Pashë Tepelena në vitin 1809, duke e përfshirë këtë pashallëk me Pashallëkun e Janinës. Ky pashallëk ishte një nga tre pashallëqet e krijuara nga shqiptarët në periudhën e pashallëqeve shqiptare. Pashallëku i Beratit u krijua pasi Ahmet Kurt Pasha arriti të bënte komplot me Portën e Lartë kundër Mehmed Pashë Bushatit në vitin 1774. Për shërbimin e tij, sulltani i dha atij territore në Shqipërinë qendrore. Ai arriti ta zgjeronte pashallëkun e tij deri në vdekjen e tij në vitin 1787, duke përfshirë territore të të gjithë Shqipërisë qendrore, që kufizoheshin në veri me Pashallëkun e Shkodrës dhe në jug me Pashallëkun e Janinës. Ahmet Kurt Pasha ishte gjyshi i Ali Pashës dhe babai i nënës së Aliut, Hankës.
_____
https://en.wikipedia.org/wiki/Pashalik_of_Scutari
***
https://en.wikipedia.org/wiki/Albanian_Pashaliks
**
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ali_Pash%C3%AB_Tepelena
***
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mehmed_pash%C3%AB_Bushatlliu
***
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Kurt_Pasha
—————————-
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
