Vlorë, 3 shtator 2018: Mendime për librin me poezi “Dhëmbin degët e shqyera” të poetit, prozatorit, publicistit e studiuesit në fushën e etnologjisë dhe antropologjisë, Albert Habazaj.
Të shkruash për poezinë e Albert Habazaj duhet në radhë të parë ta kesh njohur nga afër këtë talent, të kesh biseduar dhe të kesh shkëmbyer mendime për fushën ku ai dallohet. Gjithmonë me një buzëqeshje të ëmbël dhe tepër korrekt si në bisedat shoqërore dhe tepër i kursyer e i kujdesshëm në bisedat që bëhen rreth punës dhe studimeve të veçanta. Albertin unë e kam njohur shumë vite përpara kur me miqtë e mi tërbaçiotë merrnin pjesë në sërvitje në batalonin e këmbësorisë së bregdetit Jonian. Më vonë, puna na shoqëroi si koleg në universitetin ”Ismail Qemali” Vlorë, si pedagog dhe si drejtues i bibliotekës së këtij universiteti, ku puna e tij pasqyrohet në shumë dokumente që nxjerrin në pah punën e këtij universiteti në rrafsh kombëtar e ndërkombëtar. I thashë të gjitha këto për të kuptuar se autori ka një bagazh shkencor dhe çdo katedër universitare do ta kishte nder ta kishte në gjrin e vet.
Albert Habazaj, pas shtatë librave me poezi: “Stina e vajzave”, “Buzëqeshje të grisura”, “Penët krehin dallgët”, “Mërgata e luleve”, “Trëndafi s’pritet me një stinë hëne”, “Nata me Hënë”, “Ujku i marsit në internet” na sjell një libër tjetër të ri, titulluar “Dhëmbin degët e shqyera”, të ndërtuar bukur dhe me një harmoni artistike, ku redaktori Seit Seitaj, recenzentja Adelina Ibrahimi dhe piktori Mojsi Hodo si dhe shtëpia botuese “Ymeraj”, kanë bërë një punë vërtet të kujdesshme e me mjaft cilësi. Të 96 poezitë e vëllimit “Dhëmbin degët e shqyera” i ngjajnë një galerie arti, që këdo të vendosësh të parën nuk gabon.
Ai e nis me “Prelud për detin”. Dhe pyetja lind shpejt dhe po kaq shpejt merr përgjigje: Çdo vlonjat është i lidhur me detin si mishi me kockën, dhe autori kujton “Si zogj furtune në buzë të detit,/ s’është gjë takimi i mbretit me mbretin”… Ai i këndon vendlindjes, Tërbaçit të tij, si një vend trimërie, bese dhe lavdie. Aty nisin bëlbëzitjet e para, ku vërtet ai shprehet hapur duke e quajtur “fole e shpresës, buza e besimit, gurra e besës dhe drita e trimit”. Pra, aty lind poezia, aty merr hov dhe pastaj nis fluturimin …
Poezia e Albertit na sjell kujtime të largëta dhe të afërta, na sjell Çlirimtarët, ku “Lulja e djalit, matej me rrufetë që çanin retë” dhe kjo do vazhdonte me poezinë tjetër “Kurora e nderit”, që i dedikohet Vlorës si Qytet Hero, duke e cilësuar si “Zonjë e rëndë, e lartë, fisnike” dhe me atë dufin vërtet djaloshar shpërthen: “Jam vlonjat, e dua Vlorën” dhe vazhdon: “Jam poet i dehur mallit,/ nip i bukur i Ali Asllanit”.
Shqetësimi i poetit për çka ngjet në Vlorë, me “Piramidat” që ja ngulën në gjoks, për t’i nxjerrë sytë, për ndërtimet e gjithçka tjetër që nuk shkon mirë, autori ndjen shqetësim dhe Vlora është “e pafat për njëshat, … ku dhëmbët si çakej ngulen në gjoksin e Perëndeshës Vlorë”. Natyrshëm e me shqetësim qytetar, ai pyet pse ndodh kjo?… Pse?… Pse… Pse…? Dhe këtë e shikon tek të pangopurit me pushtet, që fryen si gjarpëri Boa, ndërsa shumë të tjerë janë katandisur, siç shprehet autori “si zogu mbi cipal”…, pra një varfëri e tejskajshme… dhe shton se “Kombi është në hall!”
Dhe tragjikomedia e një kombi të tërë, kur shikon politikanët që hapin çantën me apo thesin me mashtrimet e radhës, por lypsari e rrëzon këtë mashtrim të madh. Por shpesh kjo kthehet ne një plagë shoqërore, pasi strehimi kudo në botë, bile dhe në vende të tilla të zhvilluara si Austria, ku në 30 metra katrorë shtëpi, jetonte “Çifti i pleqve, dy qen dhe një djalë i rritur”. Dhe baballarët e kombit krenohen në korridoret e Brukselit, duke pirë verë të vjetër, me një kryeneçësi: “Shëndet i kombit!-gogësti kryemaska,/ i Kombit të maskave me gjarpërinjtë”. Dhe autori shpërthen ku “grimi u shpla si spirilëng,/ kohë ulërimash trupash pa formë!
Poeti prek jetën e vështirë, një rini që nuk merret me punë, se fabrikat e uzinat u prishën nën maskën e luftës kundër komunizmit dhe pseudoteorisë të “Terapisë shok”. Dhe autori me një sarkazëm therrëse shprehet: “Qesh bota, qeshim dhe ne…rinia e buzëqeshjeve të grisura…ngriç dhëmbët, zgërdhihu! …”. Atij nuk i shpëtojnë fjalët ledhatuese të Evropës plakë me një buzëqeshje cinike, sa afër dhe sa larg Europës “vel hungërimat e derrave të Evropës”…dhe autori vazhdon të na jap artistikisht se “Bota nuk është ajo që duket…u përsërit cikli i qëmotit, e bota nuk është ajo që shfaqet”. Pra, hipokrizia që ndjek pas njeriun…
Albert Habazaj ka trajtuar edhe Elegjinë, e marrë nga burimet e kristalta të Labërisë. Elegjia e tij rrjedh me vargje të lira, të dalë nga shpirti për njerëzit që nuk jetojnë më, si: Njazi Hamzaraj, për Baden e Bardhë, Baxhul Gjondedën, Kujtim Gjondedën (Uratën e Tranajoit të moçëm paçin), Tahir Hoxhën (siç e quan autori-Bredh i Bardhë, burim me shpresa), Kujtim Peçit (Trupi i Kujtimit ka shkuar… në Parajsën e Diturisë dhe Adhurimit, dhe atje, si gurë, për Atdhe e shkencë…do burojë kultura e Kujtimit), për Rexhep Banin që shpëtoi jetë, po u flijua për çlirimin e Kosovës), për Teuta Shkurtaj (u fik një dritë e pafikur, mbi re diellon Teuta), për Nënë Terezën (Ulliri i mirësisë, si simbol human i amëshimit), Kristaq Shtëmbarin, në Anglinë e largët, dritë la pas edhe kur ai mbylli synë), Anastas Bitën (vëllain poet, lirikat e tij bien erë rozmarinë), Lako Gjoka, që loton një gjethe malli, për Ruzhdi Hitaj nga Kuçi ku edhe varri sot po tundet), Sose Dardha (Një shpirt i madh), për Xha Musain (si lule fati) etj. Këto elegji ta thërmojnë shpirtin me fjalët e zgjedhura kaq bukur dhe të vendosura sikur i ka bërë vetë Perëndia. Elegji, të cilat do jetojnë në breza, për të kujtuar ata që ikën dhe lanë gjurmë në historinë lokale e kombëtare.
Pavarësia e Kosovës dhe Çamëria janë trajtuar me mjaft dashuri e dhimbje. Për Çamërinë e sakatosur, dhe na kujton ne dhe Botës së Qytetëruar se “Çamëria ka qënë Zonjë kur nuk kish’ të tjera, ka qënë që pa lerë Zoti”. “Prishtina ime është Vlorë, edhe Vlora është Prishtinë” dhe “Emblema jonë krenare: Ismail Qemali e baca Boletin”. A ka përshkrime dhe vargje më të bukura se këto, që dhe Ali Asllani do i bekonte.
Në poezitë e tij Alberti ka trajtuar me shume dhëmbshuri problemin e diturisë së një kombi se ai është gati të vdesë pa shkolla e dituri dhe na kujton se një komb ngelet në errësirë të plotë kur nuk ka dituri. Për këtë luftuan breza të tërë, si Lab Beqiraj, si “ylberi i bukur”.
Albertit nuk i ka shpëtuar pa trajtuar dhe masakra e njeriut mbi natyrën, pasojat e të cilave ne po i përjetojmë sot, me katastrofat natyrore, ku autori na thotë se “kafshët e buta dhe të egra, sa frikë kishin nga njeriu…për veset e rracës njerëzore kokën poshtë duhet ta ul…” . Një penë që flet me një varg vërtet therës, për ta dëgjuar ata që kanë vesh…
Poeti Albert Habazaj një numër jo të vogël poezish ja ka kushtuar Dashurisë, jo asaj meskine, por një dashurie që i mbijeton dallgëve të globalizmit.
P.sh: poezia “Varietete Rinore” mendoj se është një perlë që shkëlqen në morinë e problemeve të adoleshencës së një gjimnazisteje. Kjo më kujton “Këngën e Sprapsme të Balës”, të Gavril Dara (i Riu) me fjalët, “Vashëza”, “çupkëza”, fjalë përkëdhelëse, ku siç shprehet autori “shpërthimet, ku ishin kredhur,/ si të Vezuvit të dehur”. Edhe vjersha tjetër “Sheleget e Karaburunit”, i referohet motivit popullor dukatas, ku këto vajza “të ëmbla, të lëngshme, të vrullshme, tërë shkëlqim e elegancë labe”…, po i zhgënjeve bëhen tigra dhe në ekstrem pse jo dhe Sado Koshenës”.
Albert Habazaj motivin e dashurisë, e trajton si motiv që ripërtërin jetën, i jep asaj vazhdimësi. Ai i këndon me tone vërtet të ëmbla dashurisë dhe evokon kohën e djalërisë, atë kohë që vullkani është ende pa shpërthyer. Tek sythi “Ujëvara e Zemrës” ai na sjell vërtet pamje magjepëse që kushdo nga ne në atë moshë i ka kaluar, ku “nektari i puthjeve, nga buza në buzë,/ Si lëngu i shegës së çarë në tetor… dhe vazhdon Hipoteka e dashurisë-tre djemtë tanë, me nuset e tyre, Dielli i familjes sonë ata janë”. Ai vazhdon tek poezia “Bisedë me gruan”, ku trajton një problem shoqëror, ku gruaja është një nga shtyllat e shëpisë dhe dashuria nuk venitet kurrë, pavarësisht moshës, duke theksuar se “Zjarri që zemrën zbukuron, /Të kam shoqe, pastaj grua,/ Sa kam ty në mal ngjitem” dhe e mbyll shumë bukur: “Fatmirësisht të dy bashkë, përbëjmë një plotmëri”. Vërtet një dashuri reale dhe me ngjyra realiste. Si çdo poet edhe Alberti i këndon Ditës së Shën Valentinit, “Si shën Valentinas, Jam shënjt i marrë, Dashnor heroik, që në sulm të parë”… Ai i rikthehet prap dashurisë tek Kosherja e Mjaltit, “ku në mes të dhjetorit/, duhemi si në mes të prillit”.
Por dashuria shpesh pas tridhjetë vjetësh mund dhe të venitet, ndërsa autori e përshkruan me nota edhe më të nxehta ku “Barometri shënon qartë,/ Trysnynë e ëmbël në gushë” dhe vazhdon “Dritë yjore Universit,/ i japim nga Det i Vlorës/…Vazhdon më tej punën dallgë e zjarrit,/ ikin vitet…cip’ e borës ./
Tek tek poezia “Lundra e Endrrës”, ai përshkruan me nota realiste dashurinë e çiftit, një dashuri që do e kishin zili dhe Zotat, pse jo dhe Zanat, që dalin natën e kërcejnë lëndinave dhe ai me nusen, gruan e tij kujton se “me lundrën e ëndrrës, si ëngjëllushe,/ gjumin si lozonjare, ma përkëdhel vera,/ në dremitjen e ëmbël, zgjon ëndrra të tjera” dhe mendoj se në këto ëndra është vazhdimësia e jetës bashkëshortore, një jetë e kaluar me sakrifica, duke përballuar sfida të shumta të jetës.
Duke studiuar librin me poezi të autorit Albert Habazaj befasohesh me vargun dhe ndërthurjen e bukur si dhe stilin tepër origjinal, duke iu larguar shablloneve të kohës dhe të një modernizmi dalë jashtë mode. Janë poezi që lexohen me një frymë, dhe të kujtojnë vargjet e bukura të Naimit, Çajupit, Gavril Darës (I Riu), Dritëroit, A. Çaçit, Kadaresë, Ali Asllanit, vargjeve poetike të Kujtim Micit dhe Lefter Çipës etj. Ky libër është një perlë e vogël, që i shtohet lirikës shqiptare në këto vite të një tranzicioni të vështirë. I uroj kolegut dhe mikut tim prodhimtari edhe me të frutshme në muajt dhe vitet në vijim. Mendimet e mia janë tepër modeste, për një krijues që vazhdon të krijojë vepra që do të ngelen në poezinë e bukur shqipe. Urime dhe fat koleg e mik! …
Vlorë, më 3 gusht 2018
Nga Docent Odise Çaçi
Ish-pedagog në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA
