Prishtinë, 26. 03. 2015 – Formimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ishte domosdoshmëri e kohës. Ajo rezultoi si përpjekje e pandërprerë e popullit tonë për çlirim kombëtar. Për këtë dhanë kontribut të çmuar edhe shaljanët. Prandaj nuk ishte rastësi që Ushtria Çlirimtare e Kosovës gjeti shtrirje edhe në rajonin e Shalës së Bajgores deri në Qyqavicë. Në këtë hapësirë gjeografike zhvilloi aktivitetin e saj luftarak Zona Operative e Shalës, e cila kufizohej me Zonën Operative të Drenicës dhe Zonën Operative të Llapit.
Fillet e organizmit të UÇK-së në rajonin e Shalës i gjejmë që nga themelimi i Grupit të Drenicës dhe vet UÇK-së. Ali Jonuzi dhe Idriz Asllani kanë meritën kryesore në këtë drejtim, pra në formimin dhe masivizimin e UÇK-së. Nga organet e sigurimit shtetëror serbë, u akuzuan se kanë formuar “shoqatën terroriste” (UÇK-në), dhe kanë ndërmarrë aksione të organizuara e të koordinuara për të “rrezikuar rregullin shtetëror dhe sigurinë e RFJ-së, që territori i Kosovës dhe trojet tjera të banuara më shqiptarë të shkëputen nga ajo dhe të formohet shteti i veçantë dhe pastaj t’i bashkohet Shqipërisë”. Të ngarkuar me këto dhe akuza të tjera, më 11 korrik 1997 ata dënohen me nga 15 vjet burg. Ali Jonuzi dënohet në mungesë.1 Mirëpo, një kontribut të çmuar për fillimin e luftës çlirimtare në Kosovë, për fillet e organizimit të UÇK-së, e masivizimin e saj në këtë rajon kanë dhënë, kush më shumë e kush më pak, kush më herët e kush më vonë, edhe Mehë Uka, Raif Çela, Gani Baliu, Rrahman Rama, Sabri Haziri, Hamit Muja, Isë Mërrnica, Ramadan Imeri, Rexhë Suma, Emin Musa, Hajzer Istrefi etj.
Organizimi i një varg aksionesh kundër forcave pushtuese serbe si: sulmi në objektin e Ushtrisë Jugosllave në Vushtrri më 27 shtator 1992, çarmatosja e një patrulle të policisë serbe më 9 dhjetor 1997 në Akrashticë3, sulmi i Grupit të Shalës më 28 shkurt 1998 në burgun e Smrekonicës4 etj., hapën rrugën dhe shtruan nevojën e organizmit të njësiteve të UÇK-së (në skuadra, togje, kompani, batalione deri edhe brigada) edhe në rajonin e Shalës së Bajgorës dhe Qyqavicë. Kështu, më 18 prill 1998, në fshatin Zabërgj të Shalës së Bajgores, me urdhër të Rrahman Ramës, u paraqitë publikisht njësiti i parë i UÇK-së, në përbërje: Avni Imeri, Freki Aliu, Emin Begu, Nexhat Dedia, Gani Imeri, Agim Zeka dhe Xhafer Bajrami. Mirëpo, një grup më i vogël i përbërë nga: Rexhë Suma, Isë Mërrnica dhe Ramadan Imeri, kishte dalë në Bare dhe Bajgorë më 5 mars 1998.5 Më 6 qershor të vitit 1998, formohet zyrtarisht Shtabi i Ashlanit.6 Më 18 qershor të këtij viti, merret Fabrika e Galanterisë së Lëkurës në Bare7, e cila më vonë do të jetë në shërbim të Brigadës 141 “Mehë Uka” dhe gjithë UÇK-së. Nga qershori deri më 15 shtator në këtë fabrikë u qepën rreth 2800 palë uniforma për Zonën Operative të Shalës (ZOSH), Zonën Operative të Llapit (ZOLL) dhe Zonën Operative të Drenicës (ZOD).
Këto dhe veprime të tjera quan deri te formimi i Zonës Operative të Shalës (fillimisht si nënzonë) më 28 qershor 1998, ndërsa dy ditë më vonë, më 30 qershor formohet dhe Brigada 141 “Mehë Uka”, e cila pasohet nga Brigada 142.
Zona Operative e Shalës përveç dy brigadave të lartpërmendura kishte edhe Njësitin Special të ZOSH dhe Njësitin e Policisë Ushtarake.
Brigadat kishin nga katër batalione (e para) përkatësisht dy batalione (e dyta), që ndaheshin në njësite më të vogla, si: kompani, togje, skuadra. Komanda e Zonës Operative të Shalës kishte këtë strukturë: Rrahman Rama-komandant, Mensur Kosumi-zëvendëskomandant, Drita Simnica- ndihmëskomandant për çështje personale, Sabit Gashi-nd. komandant për informim, Bahri Nuredini- nd. komandant për financa, Ilaz Bejtullahu-nd. komandant për ndërlidhje, Xhevat Jusufi-nd. komandant për logjistikë, Ali Jonuzi-nd. komandant për moral dhe politikë, Isa Hajrizi- komandant i policisë ushtarake dhe Vedat Hyseni zv. komandant, Bekim Shyti ishte komandant i Njësisë Speciale, ndërsa Ilir Shyti zv.komandant.
Brigada 141 “Mehë Uka” dhe Brigada 142, ishin strukturuar me kohë. Brigada 141 “Mehë Uka” kishte këtë strukturë: Hysni Ahmeti-komandant, Zymer Halimi-zëvendëskomandant, Feriz Fetahu- kryeshef i operativës, Emin Musa-ndihmëskomandant për çështje personale, Raif Preteni-nd. komandant për zbulim dhe kundërzbulim, Behxhet Bala-nd. komandant për logjistikë, Emin Begu-nd. komandant për moral dhe politikë, Ibrahim Ferati-komandant i togut të policisë ushtarake, ndërsa zv. komandant Ahmat Hasani. Nexhat Dedia ishte koordinator… Kjo brigadë kishte katër batalione (Batalioni I-komandant Hajzer Istrefi, zv.Riza Haziri, Batalioni II-komandant Ajet Bajrami, Batalioni III-komandant Hasan Preteni dhe Batalioni IV-komandant Gani Imeri dhe zv.komandant Bajram Beqiri), Njësitin Special-komandant Shemsi Ahmeti, zv. komandant Sabri Haziri, nd. komandant për çështje personale Miftar Kurti, kurse oficer për logjistikë Hajzer Kurti dhe, Njësitin për Intervenime të Shpejta në krye me komandant Rexhë Sumën.
Ndërsa Brigada 142 kishte këtë përbërje: Enver Oruqi-komandant, Met Shyti-ndihmëskomandant për çështje personale, Naim Qorolli-nd. komandant për çështje operative, Eset Shaqiri-nd. komandant për logjistikë, Ferki Aliu-nd. komandant për zbulim dhe kundërzbulim, Avdyl Bahtiri-nd. komandant për çështje civile, Agim Zeka-komandant i togut të policisë ushtarake. Brigada 142 kishte edhe dy batalione: Batalioni I, i cili për komandant kishte Aziz Bicin-Hafizi dhe për zv. komandant Behram Rrahmanin, ndërsa Batalioni II kishte komandant Gani Lahun.8
Si kudo në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës edhe në Zonën Operative të Shalës ka pasur strukturim dhe ristrukturim. Ristrukturimi u bë (pas “Ofensivës së verës dhe vjeshtës 1998”) pas vendimit të ndërmarrë nga SHP i UÇK-së. Në Vendimin e Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së, me nr. prot. 442-7/662, të datës 19.11.1998, Prishtinë, të nënshkruar nga Jakup Krasniqi, thuhet: Shtabi i Përgjithshëm, në mbledhjen e mbajtur më 12.11.1998, mbështetur në nevojën e riorganizimit, strukturimit dhe ngritjes së komandimit, nxjerr këtë:
Vendim
Nënzonat Operative të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, shpallen ZONA OPERATIVE.
Të bëhet ristrukturimi i Komandave të Zonave Operative.
Ky vendim u dedikohet: Zonave Operative, Arkivit të UÇK-së dhe Drejtorisë Operative.9 Ky vendim solli organizim të mirëfilltë edhe në Zonën Operative të Shalës, e cila pas ofensivës së verës dhe fillim vjeshtës ’98 po bëhej gati për një luftë më gjithëpërfshirëse e për operacione më të suksesshme ndaj forcave armike.
Veprimi dhe konsolidimi i njësiteve të UÇK-së në rajonin e Shalës së Bajgorës dhe Qyqavicës qe shoqëruar me veprime konkrete luftarake kundër forcave pushtuese. Intensiteti i veprimeve luftarake u shtua në muajin qershor të vitit 1998. Po veçojmë këtu fillimisht luftimet në Pantinë dhe Frashër më 24-26 qershor 1998, që kulmojnë më 6 gusht 1998, me ç’rast bie heroikisht dëshmori i parë i UÇK-së në Zonën Operative të Shalës, Jeton Tërstena.10 Pas këtyre u vjen radha betejave të tjera të ashpra dhe të përgjakshme, siç ishte rasti me Betejën e Mazhiqit që fillon më 10 përkatësisht 11 korrik, por që vazhdon me ndonjë ndërprerje deri më 16 shtator 1998. Në Betejën e Mazhiqit (më 11 korrik 1998), që njihet si beteja e parë frontale, morën pjesë ushtarë të dy Nënzonave Operative: të Shalës dhe Llapit.11 Me këtë rast, të Shkoza e Madhe e Mazhiqit, forcat armike lanë disa të vrarë dhe të plagosur, ndërsa u plagosën 5 ushtarë të UÇK-së. Mirëpo kulmi i qëndresës dhe sakrificës në këtë betejë dhe rajonin e Shalës së Bajgorës që ishte në zonën e përgjegjësisë së Brigadës 141 “Mehë Uka” arrihet me “Ofensivën e Shtatorit” nga data 14 deri 16 shtator 1998. “Sulmin në Shalë serbët e kishin bërë me një korpus dhe nga shumë drejtime”12, duke e sulmuar Shalën përgjatë një vije të gjatë frontale: Rahovë-Cenaj-Melenicë-Trepçali-Mazhiq-Rashan-Sumë dhe nga prapa nga Kaqanolli. Në këtë vijë të luftës frontale, nga11 korriku deri më 16 shtator në altarin e lirisë ranë heroikisht 7 ushtarë të UÇK-së dhe po aq civil, ndërsa u plagosen 20 ushtarë të tjerë. Numër të konsiderueshëm të vrarësh dhe të plagosurish pati edhe nga ana e forcave armike, të cilëve iu shkatërrua një pjesë e mjeteve dhe pajisjeve luftarake. Shala e Bajgorës me këtë rast pothuaj u bë shkrumb e hi nga forcat armike, por në pamundësi që ta shpartalloj Brigadën 141 “Mehë Uka”, e cila doli e dëmtuar, por që shumë shpejt i konsolidoj radhët e veta.13
Ofensiva e verës dhe e vjeshtës ’98 në zonën e përgjegjësisë të Zonës Operative të Shalës nuk përfundoi këtu. Ofensiva e forcave armike vazhdoi më tutje drejt Vaganicës, Ashlanit dhe fshatrave të tjera rrëzë Qyqavicës. Një nga betejat më të ashpra të Brigadës 142 është edhe Beteja e Ashlanit. Për këtë betejë rrëfen dëshmitari i gjallë, pjesëmarrës i drejtpërdrejtë i saj, Brahim Gjaka (nënkolonel i ish-TMK-së), i cili shprehet:
“Më datë 22. 09. 1998, në orët e hershme të mëngjesit, forca të mëdha policore e ushtarake me mjete të motorizuara dhe me artileri, pozicionohen në vijën frontale me gjatësi 3 km prej Kodrës së Madhe, fshati Pirç, dhe Kodra te “Pritat e Arifit” prej ku me artileri dhe mjete luftarake granatojnë fshatin Ashlan gjegjësisht pozicionet e UÇK-së. UÇK-ja ishte pozicionuar në vijën e mbrojtjes në Gurëbardh, në “Rrogën e Zhigës”, te “Zabeli i Marës”, te “Kodra e Vogël” në pjesën veriore të Ashlanit dhe te Kodra e Kishës. Luftimet zgjatën tërë ditën, në mbrëmje, rreth orës 21 e 35, forcat e UÇK-së organizuan formën e luftës diversante në pozicionet e okupatorit dhe teknikën e tij duke i shkatërruar një tank, një autoblindë dhe një kamion si dhe duke i vrarë dhe plagosur disa ushtarë dhe policë. Kjo betejë zgjati edhe në ditët në vijim (më 23 dhe 24 shtator 1998). Armiku në këtë betejë kishte angazhuar një numër të madh të ushtarëve, policëve dhe paramilitarëve të shoqëruar me artileri të rëndë dhe me pajisje të tjera luftarake. UÇK-ja në këtë betejë pati 4 ushtarë të vrarë dhe 5 të plagosur, por edhe 14 civil të vrarë dhe 1 i plagosur.14
Nga tetori deri në dhjetor Zona Operative e Shalës merret me konsolidimin e radhëve të veta, me stërvitje të Njësitit Special dhe të Brigadës 141 “Mehë Uka”, si dhe me sigurimin e sasisë së mjaftueshme të armatimit, logjistikës etj. Në këtë kohë arrihet “Shpallja e Vetëpërmbajtjes nga SHP i UÇK-së, pas marrëveshjes Hollbruk-Millosheviq”, e cila, sipas U.Uokerit, ishte një nga ngjarjet që e ka përshpejtuar thirrjen e Konferencës Ndërkombëtare për Kosovën në Rambuje .15
Muaji janar i vitit 1999 për Zonën Operative të Shalës veçohet me dy ngjarje. E para, shumë e rëndë dhe e dhimbshme për UÇK-në, ka të bëjë me vrasjen në pritë nga forcat armike të Xhevat Jusufit ndihmëskomandant për logjistikë në ZOSH dhe plagosja e Zymer Halimit, zëvendëskomandantit të Brigadës 141 “Mehë Uka”. Kjo ishte një humbje e madhe jo vetëm për Zonën Operative të Shalës por për gjithë UÇK-në. Kur Serbia mendoi se me këtë vrasje e shkatërroi UÇK-në në Zonën Operative të Shalës, kjo iu kthye bumerang me zënien rob të 8 pjesëtarëve të saj. Pra, ngjarja e dytë ka të bëjë me zënien rob të 7 ushtarëve dhe 1 rreshteri të Ushtrisë Jugosllave, më 8 janar 1999, rreth orës 11:00, në fshatin Bare, nga pjesëtarë të Policisë Ushtarake dhe të Njësitit Special të Brigadës 141 “Mehë Uka”. Dhe për këtë ngjarje është folur dhe shkruar gjatë luftës dhe pas saj. Vazhdon të shkruhet edhe sot. Kjo nuk është për t’u çuditur, sepse “për historinë e UÇK-së, shënon një ndër të arriturat e saj më të mëdha gjatë luftës kundër forcave serbe”.16 Sipas ambasadorit U. Uoker, janë tri ngjarje që kanë ndodhur në Kosovë gjatë vitit 1998 dhe në janarin e vitit 1999 të cilat e kanë përshpejtuar thirrjen e Konferencës Ndërkombëtare për Kosovën në Rambuje në dobi të Kosovës dhe popullit të saj. Njëra nga to, sipas tij, është “marrëveshja me bashkësinë ndërkombëtare për lirimin e pengjeve të luftës”.17
Pas zënies rob të ushtarëve jugosllav, SHP i UÇK-së kishte paraqitur kushtet për lirimin e tyre. Kushti kryesor ishte që të bëhej këmbimi i robërve të luftës. Pra, tetë ushtarët jugosllav mund të liroheshin vetëm nëse liroheshin nëntë ushtarët e UÇK-së të zënë rob në natën e 13-14 dhjetorit 1998 në kufirin Shqipëri-Kosovë. Këmbimi i robërve të luftës e tmerronte Serbinë. Pavarësisht kërcënimeve dhe ultimatumeve nga Serbia, UÇK-ja nuk lëshoi pe. Pas bisedimeve intensive mes faktorit UÇK dhe bashkësisë ndërkombëtare, e këta të fundit me Serbinë u arrit pajtimi që të bëhet këmbimi i robërve të luftës. Kështu, më 13 janar 1999 lirohen 8 pjesëtarët serbë, ndërsa dhjetë ditë më vonë, sipas marrëveshjes dhe garancisë së faktorit ndërkombëtar, më 23 janar, lirohen edhe 9 pjesëtarët e UÇK-së. Kjo përbënte një fitore të madhe politike, ushtarake dhe diplomatike për UÇK-në e Kosovën.
Kjo ngjarje ishte edhe në fokus të shtypit të huaj. Komentet ishin të ndryshme. Sipas gazetës serbe “Vreme”, të datës 11 janar 1999, gazeta britanike “Sandej telegraf” njofton për bisedimet dramatike midis UÇK-së, e cila i mban tetë ushtarë të rrëmbyer jugosllav dhe përfaqësuesve të Komisionit verifikues kosovar. Gazeta shkruan se një nga oficerët në përbërje të KDOM-it është përpjekur që t’i vazhdojë bisedimet me UÇK-në për lirimin e ushtarëve të zënë peng, por eprorët i kanë thënë që ai të tërhiqet, meqenëse ndërkohë është drejtuar presioni i fuqishëm ndërkombëtar ndaj komandantëve të UÇK-së në Dragobil, shtabin lokal të shqiptarëve të armatosur. Shqiptarët kryengritës, sipas kësaj gazete, po kushtëzojnë lirimin e ushtarëve me kërkesën që të lirohen nëntë pjesëtarë të UÇK-së. Sipas gazetës tjetër, “Der Standard”, “rrëmbimi i tetë ushtarëve jugosllavë nga e ashtuquajtura UÇK nuk është i rastësishëm, por është aksion i planifikuar… Koha kur është bërë aksioni nuk është e zgjedhur rastësisht, sepse kryesuesi i ri i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian, ministri i jashtëm norvegjez Knut Volebek, ka udhëtuar dje në Jugosllavi, ku do të bisedojë si me Millosheviqin ashtu edhe me liderët shqiptarë të Kosovës, Ibrahim Rugova dhe Adem Demaqi, OSBE duhet të mbikëqyrë armëpushimin e arritur në tetor të vitit të kaluar, kurse tashti përfaqësuesit e saj po bisedojnë për lirimin e ushtarëve. Në këtë mënyrë, UÇK-ja politikisht ka fituar rëndësi, peshë…”. Ndërsa komenti i gazetës “Vreme”, të datës 16 janar 1999, ishte ky: “Nga kriza e pengjeve ka përfituar vetëm UÇK-ja… Është e qartë se shteti i Serbisë nuk është në gjendje që me mjetet e dhunës të shkatërrojë ose të mund UÇK-në. Të bësh përpjekje për një gjë të tillë, do të na kushtonte edhe më shtrenjtë sesa që kemi për të paguar. Në të vërtetë, UÇK-ja është shndërruar në faktorin më të fuqishëm politik të shqiptarëve” .18
Mirëpo, përkundër të gjitha këtyre vlerësimeve, komenteve etj., lidhur me ngjarjen në fjalë, kohëve të fundit, janë bërë lëshime, janë hapur të pavërteta të cilat duam të besojmë se janë të paqëllimshme. Një gjë e tillë ka ndodhur në librin “Shqiptaro-amerikanët e UÇK-së” të autorit Uk Lushi. Aty thuhet:
“Në janar të vitit 1999, formacionet e UÇK-së, të komanduara nga Rrustem Mustafa (Komandant Remi), zunë rob tetë ushtarët jugosllavë në Zonën Operative të Llapit.”19 Me gjithë respektin për autorin e këtij libri, për botuesin e librit, për Zonën Operative të Llapit dhe komandantin e saj Rrustem Mustafën, duhet të themi se e vërteta është tjetër. Sepse faktet flasin ndryshe. Dhe e vërteta është kjo: Më 8 janar 1999, diku rreth orës 11:00, në fshatin Bare të Shalës së Bajgorës, Njësiti Special në bashkëpunim me Policinë Ushtarake të Brigadës 141 “Mehë Uka” të Zonës Operative të Shalës, zunë rob 7 ushtarë dhe 1 rreshter të Ushtrisë Jugosllave, pa pasur mundësi që ata ta shkrepin asnjë plumb.20 Pra, siç flasin edhe faktet, siç flet burimi të cilit iu referuam, këta ushtarë janë zënë në Shalë të Bajgorës, në zonën e përgjegjësisë të Brigadës 141 “Mehë Uka” të Zonës Operative të Shalës.
Pas kësaj ngjarje, në muajin në vijim, më saktë më 22 shkurt 1999, atëherë kur bisedimet e Rambujesë kishin ditë që kishin filluar, armiku u mësyhet pozicioneve të Brigadës 142.
Luftime të ashpra, që zgjatën nga 22 shkurti deri më 15 mars 1999, u zhvilluan sidomos më 22- 25, 27-28 shkurt dhe 8, 9, 12-15 mars. Luftohej në kodrën që ndan Akrashticën dhe Shtitaricën, në fshatrat Bukosh, Liqe, Balinc, Dolak, Pantinë, Gurëbardh, Ashlan etj. Pjesëmarrëse në fushën e betejave ishin: njësitet e Brigadës 142, Njësiti Special i Zonës Operative të Shalës, policia ushtarake, mirëpo në ndihmë u shkon edhe një njësit i Brigadës 141 “Mehë Uka”. Në këto luftime ranë heroikisht 4 pjesëtarë të UÇK-së ku njëri nga ta ishte komandant togu, ndërsa u plagosën 14 pjesëtarë të tjerë, duke përfshirë këtu komandantin dhe zëvendëskomandantin e Njësitit Special të ZOSH dhe komandantin e Policisë Ushtarake etj.21 Të vrarët dhe të plagosurit ishin nga të gjitha njësitet pjesëmarrëse në këtë betejë, duke përfshirë këtu edhe nga Brigada 141 “Mehë Uka”.22 Mirëpo vija e frontit në zonën e përgjegjësisë së Brigadës 142 ishte më e gjatë, më e madhe, aq sa ishte e madhe edhe qëndresa. Me këtë rast duhet përmendur Betejën e Druarit. Sipas veteranit të UÇK-së Salih Salihut, që nga 3 marsi deri më 12 mars 1999, në fshatin Druar u zhvilluan luftime të ashpra jashtë të cilave nuk ngelën as Sallqi, Rezniku, Mirashi etj. Atje luftuan ushtarët e UÇK-së nga Sibovci, Zhilivoda, Strofci, Bivolaku, Beçuku, Mihaliqi, Gurakuqi (ish-Gllavotini) etj. E gjithë kjo luftë, sipas Salihut, kishte filluar pas vrasjes së vëllezërve Radivoje e Lubisha Mitroviq që të dy policë përkatësisht pjesëtarë të organizatës “Dora e zezë” (Cërna ruka”) dhe zënies së Milan Radivoje Mitroviqit- ushtar i UJ-së nga ushtarët e UÇK-së në fshatin Mirash, më 3 mars 1999. Pozicionet e UÇK-së gjatë këtyre luftimeve qëlloheshin nga Lumi i Madh, Graca, Vërrnica, Sallqi, Prilluzha etj. Në këto luftime në rajonin e përgjegjësisë së Batalionit I të Brigadës 142, sipas Salih Salihut, u plagosën 8 pjesëtarë të UÇK-së. Mirëpo edhe armiku pati disa të vrarë dhe të plagosur.23
Duke e parë gjendjen shumë të vështirë të Brigadës 142 për shkak të sulmeve të forcave armike, me urdhër të komandës të Zonës Operative të Shalës, vihen në veprim dhe në sulm kundër forcave armike njësite të Brigadës 141 “Mehë Uka”, edhe pse një njësit kishte shkuar tashmë në ndihmë atje, por kjo sikur nuk po mjaftonte. Prandaj, më 13 mars 1999, fillon sulmi i koordinuar i njësiteve të brigadës së 141 “Mehë Uka”. Me granatahedhës 82mm dhe 120mm nga Trepçalitë dhe me top 75mm dhe gulinov-12.7mm nga Melenica sulmohen pozicionet armike në Trepçë dhe Kutllovc, ndërsa forcat armike në Bajër sulmohen nga fshati Sumë me granatahedhës 120mm. Mesa duket, në shenjë hakmarrjeje ndaj këtij sulmi të rrufeshëm, vetëm dy orë pasi ndalen sulmet e UÇK-së, të njëjtën ditë, më 13 mars, pason një hakmarrje (masakër) e tmerrshme e armikut ndaj popullatës civile në tregun e Mitrovicës, me ç’rast vriten 5 dhe plagosen 93 civilë grup moshash të ndryshme, por sulmohen edhe disa pozicione të UÇK-së në Shalë me artileri të rëndë. Një javë më pas, më 21 mars, fillon një ofensivë serbe e përmasave të mëdha, me ç’rast sulmohen me artileri (nga Kutllovci, Bajri dhe Zherovnica) dhe këmbësori nga Trepça e Rahova, pozicionet e UÇK-së në Trepçali, Melenicë, Vidishiq, Bare etj. Kjo vazhdon edhe në ditët në vijim (më 22 dhe 23 mars), kurse më 24 mars zgjerohet vija frontale e luftës, me ç’rast sulmohet Suma dhe Skroma e më 26 mars, me artileri armiku sulmon edhe në drejtim të Kçiqit dhe Karaçës. Kësisoj armiku vazhdon deri më 31 mars. Në këtë datë, pra më 31 mars, vija e frontit zgjerohet në drejtim të Studimes, Cecelisë, Dumnicës, Samadrexhës etj. Kur armiku e pa se Shala e Bajgorës nuk mund të pushtohet as me artileri e as me këmbësori, atëherë u detyrua të përdor aeroplan luftarak. Kështu, më 2 prill 1999, me aeroplan luftarak bombardohet shkolla-spital ushtarak në fshatin Bajgorë, që s’do mend se la dy të vrarë dhe disa të plagosur. Po të njëjtën ditë granatohet dhe Kçiqi me ç’rast vriten 8 civil pjesëtarë të një familje. Sulmet frontale me këmbësori dhe artileri pothuaj ishin të përditshme në vijën frontale Melenicë-Trepçali-Vidishiq etj., deri më 30 prill. Që t’i ndalet turri forcave armike, me urdhër të komandës të ZOSH-it njësite të Brigadës 141 “Mehë Uka”, duke përfshirë këtu edhe Njësitin Special, hidhen në sulm për herë të tretë në pozicionet e armikut në fshatin Rahovë në natën e 5-6 prillit. Edhe në Rahovë, si edhe në të gjitha vijat e frontit, pati disa të vrarë dhe të plagosur nga të dy anët. Të nesërmen e kësaj date, pra më 7 prill, armiku sulmon pozicionet e Batalionit IV në Ceceli, Studime, Stanovc, Dumnicë etj. Si kundërvënie, më 10 prill, një njësit i Batalionit IV dhe disa ushtarë të Batalionit I i sulmojnë pozicionet armike në Gojbulë. Më 12 prill nga Njësiti Special sulmohet një konvoj i forcave serbe të cilat po ngjiteshin në drejtim të bazës ushtarake në Kutllovc. Ditët në vijim u zgjerua vija frontale, por tash në drejtim të pozicioneve të UÇK-së (të Batalionit III) në Lagjen Cenaj, Majdan dhe Preten. Intensiteti i luftimeve po shtohej, humbjet në njerëz dhe mjete luftarake ishin të mëdha nga të dy anët. Municioni nisi të pakësohej në radhët e UÇK-së. Duhej bërë zgjidhje. Zgjidhja ishte sulmi mbi objektin ushtarak serb në Kutllovc. Dhe kjo ndodhi më 21 dhe 22 prill 1999. Me sulme të shpejta, të rrufeshme u arrit të nxirren nga ajo bazë rreth 70 mijë fishekë kalibrash të ndryshëm, predha granatahedhësish, disa pushkë automatike, snajperë, por edhe miell e artikuj të nevojshëm për popullatën. Nga data 23-30 prill 1999, nën zjarr të egër të këmbësorisë dhe artilerisë serbe ishte pothuajse çdo pozicion i UÇK-së në Shalë të Bajgorës, por luftimet më të ashpra zhvilloheshin përgjatë Lagjes Cenaj, Mali i Majdanit, Preten, Melenicë, Tepçali, Studime, Dumnicë etj. Po ashtu sulmohen Vllahia, Magjera, Selaci, Kaçanolli etj. Se me çfarë lufte po përballeshin shaljanët, mjafton të përmendet fakti se vetëm më 26 prill, në Kodrën e Majdanit, vriten 6 pjesëtarë të UÇK-së, në krye me komandantin e Njësitit Special Shemsi Ahmeti dhe u plagosën 3 të tjerë. Luftime tepër të ashpra u zhvilluan edhe më 27-29 prill me ç’rast u vranë 5 pjesëtarë të UÇK-së dhe 3 u plagosën. Më 30 prill njësitet e UÇK-së nisin të tërhiqen në pozicionet e dyta (rezervë), sepse ata u sulmuan nga shumë drejtime. Sulmet ishin drejtuar mbi këto pozicione të UÇK-së: Maja e Madhe – Gurishtë – Qafë Bare – Cërnavërë; Bajgorë – Vesekovc – Ceceli – Studime; Bajgorë – Parduzaj – Kurillovë -Sllakovc; Bare – Gumnishtë – Bozhlan – Skromë – Studime; Mazhiq – Tërstenë – Rashan -Sumë – Smrekonicë etj. Forcat armike në pamundësi që ta shpartallojnë UÇK-në në këto anë dhe për shkak të humbjeve të mëdha që kishin pësuar sidomos në Majdan dhe Preten, më 2 maj 1999, na fshatin Studime vranë dhe masakruan diku rreth 100 civilë dhe plagosen shumë të tjerë. Numri i të rënëve dhe të plagosurve në Shalë gjatë kësaj ofensive (13 mars-30 prill 1999) dhe më vonë, ishte i konsiderueshëm në të dy anët. Nëpër vija të fronit vetëm nga data 13 mars deri më 10 maj ranë 28 dëshmorë dhe rreth 110 civil, ndërsa u plagosën 35 ushtarë të UÇK-së dhe 11 civil.24
Rajoni i Shalës së Bajgores, përveç arenë luftimesh, qe shndërruar edhe në poligon stërvitjesh për ushtarët e Zonës Operative të Shalës dhe të Zonës Operative të Llapit. Sidomos kjo ndodhi në fshatrat Zabërgj, Bajgorë dhe Bare. Stërvitjet e para, që filluan diku kah fundi i muajit prill dhe fillimi i muajit maj, nisin në fshatin Zabërgj të Shalës së Bajgorës, mirëpo intensiteti i stërvitjeve në këtë qendër vjen duke u rritur me të madhe në muajit qershor dhe korrik. Zabërgja ishte qendra e parë e stërvitjeve themelore për të dy (nën)zonat operative të Shalës dhe Llapit. “Gjithçka në këtë kohë kishte adresën Lajthishtë (Zabërgj), Malësi e Shalës, adresë ku po stërviteshin ushtarët e dy nënzonave Operative të UÇK-së”.25 Kah mesi i korrikut ’98 Qendër e Stërvitjeve (për dy nënzonat) do të bëhet shkolla e fshatit Bajgorë, fushat, kodrat dhe malet e atyre anëve. Kështu ndodh deri në përfundim të “Ofensivës së shtatorit ‘98” në rajonin e Shalës. Më pas, nga tetori 1998, Bajgora dhe Barja do të bëhen qendra të stërvitjeve themelore, por edhe të stërvitjeve speciale të Njësitit Special të Brigadës 141 “Mehë Uka”, ndërsa ushtarët e ZOLL stërvitjet do t’i vazhdojnë në vende të tjera të krahinës së Llapit.
Nga mesi i vitit 1998, pjesa më e madhe e ushtarëve të UÇK-së iu nënshtruan stërvitjeve ushtarake sistematike. Stërvitjet e UÇK-së mund të krahasohen me një shumëllojshmëri modelesh. UÇK kishte kuadrin e nevojshëm për t’i organizuar stërvitjet. UÇK u bazua në modelet e programeve stërvitëse të Armatës së Shqipërisë, Ushtrisë Jugosllave dhe në modelet e NATO-s, që janë të ngjashme me modelin e Armatës së SHBA-së.26
Nga stërvitjet fitoi shumë edhe Zona Operative e Shalës. U arritën të përgatiten, të stërviten dhe njësi elite, Njësi Speciale, siç ishin ajo e ZOSH dhe e Brigadës 141 “Mehë Uka”, të cilat bartën barrën më të rëndë të luftës dhe, në fund të luftës, për rezultatet e treguara këto njësite, u shndërruan në Batalion Gardist. Për organizimin e këtyre stërvitjeve, sipas gjeneralbrigade Zymer Halimi (ish-zv. komandant i Brigadës 141 “Mehë Uka “), u caktua plani i ushtrimeve, i stërvitjeve enkas për Njësitin Special në këto fusha:
-taktikë e përgjithshme,
-taktikë speciale,
-përdorim i të gjitha llojeve të armatimit në dispozicion,
-topografi dhe
-përgatitje moralo-politike.
Për çdo lëmi u caktuan eprorët përkatës në stërvitje.”27
Në qendrat stërvitore në Zabërgj, Bajgorë dhe më pas edhe në Bare, rekrutët stërviteshin fillimisht që të përdornin armët e disa llojeve që i posedonin aso kohe, si: AK-47, M-48, snajper, gjysmëautomatikë, mortaja, osa, bazuka, nitroglicerina, armë kundërblinduese, armë kundërajrore (‘gulinov 12.7), të topave 75 mm, por disa edhe në përdorimin e granatahedhësve 60mm, 82 mm dhe 120 mm, kur dihet se në këtë Zonë (më saktë Brigada 141 ”Mehë Uka”), me iniciativën, punën dhe angazhimin e komandant Shemsi Ahmetit formohet dhe një Njësit i Artilerisë. Sa i përket furnizimit me armatim, duhet thënë se kanë ekzistuar disa linja prej nga u furnizua me armatim kjo Zonë. Më së shumti armatimi u mor nga Shqipëria, pastaj nga Bosnja, por dhe gjatë betejave dhe sulmeve në objekte ushtarake serbe, siç ishte rasti më 21 dhe 22 prill 1999, ku ushtarët e UÇK-së u futën në objektin ushtarak në Kutllovc dhe marrin me mijëra fishek, disa lloj armësh dhe artikuj ushqimor për popullatën.
Ushtria Çlirimtare e Zonës Operative të Shalës, pati përkrahjen e nevojshme sidomos të popullatës, por edhe të shoqatave (si SHHB “Nënë Tereza”, subjekteve politike (LDK, LBD etj.), shërbimit sanitar etj., por edhe të ndonjë afaristi. Bashkëpunim të kënaqshëm pati edhe me media lokale dhe të huaja. Përzemërsia e popullatës, afria e saj me bijtë e saj të UÇK-së, ua lehtësoi shumë punën ushtarëve. Çdo kund dhe çdo herë, në situata e rrethana të caktuara, çdo shtëpi ishte e hapur për ushtarët, sofrat ishin të shtruara në çdo moment, popullata e ndau bukën e gojës me bijtë e vet. Pa përkrahjen e nevojshme sidomos të popullatës UÇK-ja nuk do të arrinte të mbijetonte pas aq sfidash dhe vështirësish. Fundja dhe lufta po bëhej për lirinë e popullit dhe të atdheut, prandaj ekzistonte kjo afri, kjo përkrahje, ky bashkëpunim i dyanshëm. Edhe subjektet politike (që vepronin aso kohe në komunat e Vushtrrisë dhe Mitrovicës) dhanë mbështetjen e vet si gati në asnjë zonë tjetër. Në shenjë mirënjohjeje, komanda e Zonës Operative të Shalës, me rastin e 28 Nëntorit-Ditës së Flamurit, në një organizim të një manifestimi të përbashkët me popullatën dhe ushtarët, më 27 nëntor 1998, në fshatin Bajgorë, pas demonstrimit të një stërvitjeje të Njësitit Speciale të Brigadës 141 “Mehë Uka” u ndanë mirënjohje jo vetëm për ushtarë të dalluar, për individë aktivist të dëshmuar, por edhe për subjekte politike (duke përfshirë këtu edhe LDK-në), edhe për gazetarë. Ky fakt flet vet. Mirëpo edhe UÇK-ja në çdo rast dhe rrethanë punën e parë që bënte ishte t’i dalë në mbrojtje popullatës, të bëj evakuimin e saj nga zona më të rrezikshme në ato më pak të rrezikshme, t’i strehojë, t’u jap ndihmë dhe trajtim mjekësor aq sa mund të veprohet në rrethana lufte, t’u sigurojë ushqim etj. Më këtë Zonë ka qenë karakteristikë sigurimi i rezervave të miellit, ndërtimi furrave të bukës, aktivizimi i mullinjve për bluarje të grurit dhe misrit, kujdesi shëndetësor, ndihma dhënë të plagosurve civil etj. Vetëm nga 2 maji 1999 deri në përfundim të luftës, sipas evidencave të shërbimit sanitar të Brigadës 141 “Mehë Uka” janë trajtuar, u është dhënë ndihma e nevojshme mjekësore rreth 4000 civilëve. Kështu u veprua deri me përfundimin e luftës.
Zona Operative e Shalës pati konsideratë të veçantë edhe ndaj gazetarëve të cilëve për aq sa ishte e mundur u ndihmoj, u ofrojë bashkëpunim në rrethana lufte, u plasoj informata që ishin për opinion duke kontribuar shumë në informimin e drejtë të opinionit publik vendor dhe të huaj për gjithë atë që po ndodhte. ZOSH për këtë kishte emëruar personat përkatës, pra për t’u marrë edhe me gazetarë, me informim etj. Kjo shihet edhe nga struktura e saj. Për më tepër Brigada 141 “Mehë Uka” kishte dhe Buletinin, ekzemplarë të cilët ruhen edhe sot në Arkivin e Brigadës. Natyrisht nuk mungoj edhe bashkëpunimi me gazetarë mediesh të ndryshme (të huaja) botërore prestigjioze.
Përveç me gazetarë mediesh të huaja bashkëpunimi nuk ka munguar edhe me Misionin Verifikues Ndërkombëtar, me OSBE-në etj.28 Mirëpo në ndonjë rast marrëdhëniet me to kanë njohur edhe acarime, presione dhe “mosmarrëveshje”. Kjo është reflektuar sidomos me rastin e zënies rob të 8 ushtarëve serb, ku presioni i tyre ka qenë i madh dhe, në ndonjë rast i paarsyeshëm sidomos ndaj kreut të ZOSH. Mirëpo nuk do të kaloj shumë kohë që edhe faktori ndërkombëtar, i cili vepronte aso kohe në Kosovë, të bëj presion ndaj atyre që duhej bërë, pra ndaj forcave policore, ushtarake dhe paramilitare serbë që po ushtronte gjenocid. Presioni ndërkombëtarë do të kulmojë me ndërhyrjen ushtarake të NATO-s. Kjo qoi deri te koordinimi i veprimeve UÇK-NATO, kjo qoi edhe në çlirimin e Kosovës në qershor të vitit 1999, ku një kontribut shumë të çmuar dha edhe Zona Operative e Shalës.
Në Zonën Operative të Shalës u zhvilluan, në të shumtën e rasteve, dy forma të luftës: guerile dhe frontale. Në ndonjë rast pati edhe kombinim të këtyre të dyjave. Por mund të themi se lufta frontale dominoi duke pasur parasysh pozitën gjeografike që kishte ky rajon.
Numri i ushtarëve dhe eprorëve të UÇK-së të Zonës Operative të Shalës që ranë në luftë kundër armikut është i konsiderueshëm. Ata ishin nga fshatra dhe qytete të ndryshme. Edhe profesionet, edhe dëshirat, edhe ëndrrat, edhe përgatitja shkollore profesionale i kishin të ndryshme. Edhe mosha e tyre ishte e ndryshme. Por ata kishin një gjë të përbashkët: ëndrrën për çlirim dhe bashkim kombëtar. Rënia e tyre ishte sa heroike aq edhe krenare. Vendet, betejat, aksionet, istikamet, pozicionet, çastet, orët, ditët, javët muajt dhe vitet kur ata ranë ishin, gjithashtu, të ndryshme. Ata ranë në mbrojte të nderit, identitetit dhe krenarisë kombëtare pavarësisht nga cili vend, nga cila lagje, në cilin fshat, qytet a krahinë u lindën, u rritën, punuan, u shkolluan dhe luftuan derisa ata ranë: dikush në prag të shtëpisë a kullës, dikush maje ndonjë kodre, në ndonjë lëndinë, buzë një lumi a të ndonjë shkëmb, pranë një lisi a shkurreje të cilës do krahinë të Kosovës: në Shalë, Drenicë, Dukagjin, Llap… a në brezin kufitar që ndante shqiptarët padrejtësisht. Kështu ishte edhe me të plagosurit. Zona Operative e Shalës dha 136 dëshmorë, të cilët ranë në altarin e lirisë.
Dëshmorët e ZOSH, janë: Abedin Ferizi, AdemTrepça, Adnan Bunjaku, Adnan Shyti, Afrim Hajrizi, Afrim Krasniqi, Agim Sadiku, Agim Ramadani, Agim Islami, Agron Gashi, Ahmet Haxha, Ali Zeneli, Ali Hyseni, Amrush Klinaku, Arsim Muzaqi, Arsim Tahiri, Asllan Cimili, Avni Shabani, Avni Dibrani, Avni Saraqi, Avni Klinaku, Avni Hajredini, Avni Kutllovci, Bahri Kuqi, Bajram Latifi, Bajram Musa, Basri Beqiri, Basri Hyseni, Bekim Doroci, Bekim Zenuni, Bektesh Haliti, Beqir Hyseni, Bislim Trepça, Bislim Imeri, Bislim Bislimi, Bislim Ademi, Blerim Durmishi, Blerim Saraqi, Blerim Zuqaku, Ekrem Jusufi, Elez Begu, Elmaz Peci, Enver Musa, Enver Tahiri, Enver Ferizi, Esat Meholli, Esat Imeri, Eset Ibishi, Eset Ibrahimi, Fadil Deliqi, Fadil Franca, Faruk Beqiri, Fehmi Preteni, Ferit Preteni, Ferki Aliu, Fetah Tahiri, Fitim Krasniqi, Fuad Berani, Gani Musa, Gani Hajra, Gani Hoxha, Gazmend Baliu, Gëzim Rama, Hajrullah Sinani, Halit Salihu, Hamdi Ferati, Hamdi Krasniqi, Hamdi Hajrizi, Hamit Hyseni, Ilaz Hyseni, Isë Mërnica, Ismet Haliti, Jonuz Jashari, Jashar Jashari, Jeton Tërstena, Lutfi Krasniqi, Mehdi Musliu, Mehdi Haziri, Mehdi Hajredini, Mehdi Zabeli, Mehë Uka, Melihate Rama, Mensur Salihu, Muhamet Gashi, Muharrem Bregaj, Murat Krasniqi, Mursel Xhemaili-Boletini, Musë Begu, Musë Hajrizi, Mustafë Shyti, Naim Zahiti, Nazmi Aliu, Nezir Imeri, Nuhi Kelmendi, Nysret Musa, Nysret Zymberi, Qazim Cimili, Ramadan Behrami, Ramadan Peci, Ramadan Fazliu, Remzi Durmishi, Rexhep Musa, Rifat Zeneli, Rrustem Hyseni, Sabedin Prekazi, Sadik Zeqiri, Sadullah Dibrani, Safet Rexhepi, Safet Ajeti, Salih Sejdiu, Sami Gashi, Sami Behrami, Selatin Gërxhaliu, Selim Bislimi, Selim Zeneli, Shaban Krasniqi, Shaban Shabani, Shahin Krasniqi, Shahin Syla, Shahin Ademi, Shaip Kalludra, Shemsi Ahmeti, Shemsi Istrefi, Shyqri Avdiu, Sokol Preteni, Sylejman Kalludra, Xajë Jashari, Xhemajl Haxha, Xhevat Jusufi, Xhevdet Ahmeti, Zeqir Rexhepi, Hasan Krasniqi, Nazmi Aliu, Selman Miftari, Qazim Zeqiri dhe Selman Sejdiu. Numri i të plagosurve është edhe më i madh se i atyre që morën rrugën e përjetësisë, sipas listës zyrtare janë 209 veta.29
Në fund, Lufta e UÇK-së dhe presioni ndërkombëtarë, i cili kulmojë me ndërhyrjen ushtarake të NATO-s, solli çlirimin e Kosovës në qershor të vitit 1999. E pjesë e Luftës së UÇK-së ishte edhe Zona Operative e Shalës, një nga ato zona që sakrifikojë aq shumë për lirinë e atdheut dhe kombit.
______________
Literatura e shfrytëzuar:
1 Ushtria Çlirimtare e Kosovës-Dokumente dhe artikuj, Zëri i Kosovës, 1998, f. 165
2 Po aty, f. 166
3 Faik Shala, U pamundësua plani sekret i armikut për krijimin e zonës së lirë serbe nga Frashri deri në Pantinë, Zëri i Kosovës, 10 mars 2000, f.?
4 Emin Musa&Miftar Kurti, Kronologji ngjarjesh nga lufta dhe heroizmi i Brigadës 141”Mehë Uka”, Dorëshkrim, Arkivi i Brigadës 141 “Mehë Uka”, Mitrovicë, 2007, f. 1
5 Po aty, f. 1
6 Faik Shala, U pamundësua plani sekret serb…, Zëri, 10 mars 2000
7 Asllan Istrefi (Xhaxhi), Themelimi i Brigadës 141 “Mehë Uka” dhe veprimtaria e saj luftarake njëvjeçare, Raport, Ditari Operativ i Brigadës 141 “Mehë Uka” (1998-199)
8 Shih, Struktura e ZOSH, Arkivi i TMK, Sektori G5, Mitrovicë
9 Shih, Arkivi i Brigadës 141 “Mehë Uka”
10 Faik Shala, U pamundësua plani sekret…, 10 mars 2000
11 Skënder Zhitia, Ushtria Çlirimtare e Kosovës-Zona Operative e Llapit, Prishtinë, 1998, f. 134
12 Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe, Buzuku, Prishtinë, 2007, f. 121
13 Shih, Ditari Operativ i Brigadës 141 “Mehë Uka” dhe Kronologji ngjarjesh…,- Miftar Kurti&Emin Musa
14 Nënkolonel Brahim Gjaka, Beteja e Ashlanit…, Dorëshkrim, Komanda e Zones IV të TMK-së në Mitrovicë, 20.07.2001
15 Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe…, f. 157
16 Agim Zogaj, Vdekja e madhe erdhi pa paralajmërim, Zëri, 16 nëntor 2002, f. 18
17 Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe, Buzuku, Prishtinë, 2007, f. 157
18 Po aty, f. 18
19 Uk Lushi, Shqiptaro-amerikanët e UÇK-së, Koha, Prishtinë, 2009, f. 35-36
20 Shih, Ditari Operativ I Brigadës 141 “Mehë Uka”, Arkivi i ZOSH.
21 Faik Shala, Heroizimi i paparë i Brigadës 142, Zëri i Kosovës, 25 shkurt 2000, f. 10
22 M.Kurti&E.Musa, Kronologji ngjarjesh…, Dorëshkrim në Arkivi i UÇK-së, Mitrovicë, 2007
23 Salih Salihu, Beteja e Druarit…, Dorëshkrim, Vushtrri, 6.08. 2001, Arkivi i Zonës IV Mbrojtëse -Sektori G5
24 M.K.&E.M, Kronologji ngjarjesh…. dhe, Ditarin Operativ të Brigadës 141 “Mehë Uka”
25 Skender Zhitia, Ushtria Çlirimtare…, f. 128
26 Hanry Perritt, Ushtria Çlirimtare e Kosovës: rrëfim prej brenda.., f. 144-145
27 Riza Greiçevci, Gjergji i maleve të Shalës, Prishtinë, 2004, f. 40
28 Shih, Lista e personave të Misionit Verifikues me të cilët ka pasur takime…, Arkivi i Brigadës 141 “Mehë Uka”
29 Lista e dëshmorëve dhe të plagosurve të ZOSH-it, Arkivi i Zones IV Mbrojtëse -TMK, Mitrovicë…
– Autori është Drejtor i Institutit të Historisë.
