Berlin, 2 tetor 2020: (Mbi shtegtimin e turbullt të së drejtës)
1.
Njëj pasdite të vonë e të bukur, kur dielli i afrohej horizontit të kuqrremtë, kaloja pranë një godine të vjetër. Në dukje krejt e rëndomtë. Rozë e mbyllur me ca shenja e gjurmë bojhiri, por që ruante brenda saj histori, terr, ëndje krimesh.
Ishim të ftuar me një mikun tim të respektuar e atdhetar i devotë, Ahmet Meta, në drekë, diku në blernajën e Spandaut që thuase jepte parashfaqjen parajsore.
E shikon këtë ndërtesë, tregon ai me dorë ndërsa ecnim përbri saj. Po i them, kjo duhet të jetë. Ja atmosferë e braktisjes, jetëndaljes, fajit dhe mureve të zymta, si vetë kujtesa e tyre. Në një nga qelitë e errëta të saj, kishte vuajtur dënimin e përjetshëm Rudolf Hess, i burgosuri më i famshëm i pasluftës së dytë botërore.
2.
Nyrnberg. Nëntor 1945. Vjeshtë që do të shënojë një kufi epoke. Vrasësit e jetës njerëzore larg fronteve ose të luftëtarëve të dorëzuar, nuk mund të gëzonin lirinë.
Më rastisi herët të lexoja nga një autor gjerman se, megjithë sovranitetin klasik, politikat jashtme të shteteve të botës kanë vdekur qyshkur. Tani ka një të vetme politikë të brendshme planetare. Sa dëshirak, gati fëminor më dukej ky pohim ëndërrtar!
Megjithatë, sikur kishte të drejtë. Por vetëm pakëz. Pjesërisht. Fijet e Nyrnbergut do të vijonin motesh të tejshme dhe politikat e brendshme do të vdisnin vërtetë. Por pyetja e vështirë që mbetej gjithnjë pezull ishte: ku dhe si? Mbarëbotshëm apo, së paku, në t’gjithë hemisferën perëndimore?
Përgjigja është deshpëruese. Dhe e tillë duket, sepse mjerisht s’doli të ishte tjetër: negative akoma sot!
3.
“Sa bukur digjet ky qytet i mrekullueshëm”! Kështu murmuriste lumnisht mareshali brit, Arthur Harris, tek vështronte Dresdenin, barok-qytetin prrallor të mesfrorit, viti 1945, që kallej tym e flakë.
Gjermania e Fyhrerit po kapitulonte. Dhe nuk bënte asnjë rezistencë e, ndaj, rrezik për një përpjekje të dytë revanshi në fushëluftë.
Përse, pra, duhej të rrënohej e magjishmja “Florencë e Elbës”? S’kje veçse hakmarrje, urrejtje, dhunë morale e shpirtërore, përbuzje e, mbase, poshtërim për brezat që vinin.
Gjenerali jetonte orën e dehjes dhe orgjisë, ndërkohë që poshtë Kullës nga kundronte vdisnin burra, gra e fëmijë të pafajshëm. Dhe do të kthehej në Dhéun anglez i lirë: pa akuzë e pa ndërgjegje! Nuk do t’i ndodhte asgjë e ligë, sepse ishte Jalta e treshit të madh që rreshtohej pas veprës edukuese të tij. Një edukatë e përgjakshme që, përmes mnerit, duhej të fismëronte popullin gjerman.
Ndërkaq të tjerë para Adolfit i’a kishin mësyrë poashtu Europës: për rroposjen dhe robninë e saj. Veçse për ta, më saktë për Napoleonin, flitet me shumë finesë e romantikë pranë oxhakut, netëve të gjata dimnore. Sa të shumta janë rrëfimet për bëmat, marshin rus, ekzilin, Korzikën, aventurat e Paulinës (motrës së tij të përdalë), madje se pati gjak arbresh e fantazira të tjera kotnare.
Përmasa shpërpjestimore e tragjedisë së konteksteve të ndryshme, s’pati ndonjë lidhje justifikimi me gjenin a moralin etnik. Ishte, thjeshtë, punë kohe dhe fuqie të saj.
E, ndërsa evokimi i lirshëm i Bonapartës nuk penalizohet, çdo fjalë e pamatur për të dytin, për Ariozofin e mortit të madh, të vë arsyeshmërisht ndesh me ligjin dhe njëlloj kodi etik të Europës!
4.
Ndër vite, pastaj, edhe Nyrnbergu edhe vdekja e politikave të brendshme rezultonin hileqarë: një seleksionizëm cinik për luftëra e popuj. Dhe, ashtu, në emër të së drejtës përfundonin përtallës të saj!
Do të ndëshkohen, prandaj, ose të vegjëlit ose humbësit. Përherë. Gjermanët ishin të mëdhenj, por humbës. Kurse, mbanë tjetër, shqiptarët janë fitimtarë, por të vegjël.
Po kauza e luftës, pushtuese a çlirimtare? Ah, për këtë nuk pyet askush. Sallonet e ftohtë nuk bëjnë dot asnjëherë diferencën e thellë jetike. Janë interesat që fshijnë linjat dhe përzjejnë ngjyrat e tyre: blunë e akullt me të kuqen e zjarrtë!
Kështu ndodh gjithandej e gjithmonë. Por ja, kështu shtyhet tutje kjo botë. Sa e re, poaq dhe e vjetër.
