JETA NOMADE E ROMËVE
Romani është një term ombrellë që përdoret për të përshkruar një grup të ndryshëm etnolinguistik njerëzish me një prani historike në Evropë dhe Azinë Perëndimore. Termi historikisht i zakonshëm “Cigan” bazohet në mitin se ata erdhën nga Egjipti. Në realitet, paraardhësit e romëve emigruan nga India në mijëvjeçarin e parë të erës sonë.
Populli rom, i njohur edhe si Romë, Sinti ose Kale, në varësi të nëngrupit, është një grup etnik indo-arian që jeton kryesisht në Evropë. Romët mund të kenë emigruar nga shteti modern indian i Rajasthan, duke migruar në veriperëndim (rajoni Punjab i nënkontinentit Indian) rreth vitit 250 para Krishtit. Migrimi i tyre i mëvonshëm drejt perëndimit, ka ndodhur rreth vitit 500 pas Krishtit.
Jeta nomade e romëve
Popullsia rome është përballur gjithmonë me margjinalizim të konsiderueshëm social dhe shpesh i është nënshtruar migrimit të detyruar. Pavarësisht se janë një nga grupet etnike më të mëdha dhe më të ndryshme në Evropë, romët vazhdojnë të përballen me diskriminim sistemik dhe përjashtim social, duke çuar në rezultate të dobëta në arsim, punësim, shëndetësi dhe strehim.
Romët janë pakica më e madhe etnike në Evropë, me rreth 10-12 milionë njerëz të shpërndarë në të gjithë kontinentin. Ata kanë një histori të gjatë migrimi dhe vendbanimi dhe kanë treguar qëndrueshmëri të jashtëzakonshme pavarësisht shekujve të margjinalizimit, diskriminimit dhe përjashtimit social (FRA 2020).
Pavarësisht këtyre sfidave, romët kanë treguar qëndrueshmëri të jashtëzakonshme. Ata kanë ruajtur identitetin e tyre kulturor dhe traditat duke iu përshtatur peizazhit socio-politik në ndryshim. Romët migruan në Evropë nga India veriore mbi një mijë vjet më parë (Kenrick 2007).
Që atëherë, ata kanë bërë një jetë nomade, duke udhëtuar nëpër Evropë në kërkim të punës, strehimit dhe sigurisë. Me kalimin e kohës, modelet e tyre të migrimit ndryshuan dhe shumë komunitete rome u vendosën në qytete ose kampe të veçanta. Këto ndryshime u ndikuan shpesh nga presionet socio-ekonomike dhe politikat e qeverisë që synonin ose asimilimin ose frenimin e tyre (Crowe 1994).
Migrimet rome, rreth viteve 500-1500 es
Historia e migrimit të popullit rom, e cilësuar shpesh si romë, sinti ose kale, është një rrëfim kompleks dhe i shumëanshëm që përfshin shekuj. Me origjinë nga India veriore, udhëtimi i tyre karakterizohet nga valë migrimi dhe shpërndarjeje, duke i çuar ata nëpër rajone të ndryshme të Evropës dhe më gjerë. Në varësi të nëngrupeve, janë një grup etnik indo-arian që jeton kryesisht në Evropë.
Edhe pse janë të shpërndarë gjerësisht, popullsia e tyre më e përqendruar gjendet në Bullgari, Hungari, Rumani, Spanjë dhe Turqi.
Gjuha rome
Romanishtja (/ˈrɒməni, ˈroʊ-/ ROM-ə-nee, ROH-; gjithashtu rome, romane/ˈrɒmənɪs ROM-ən-iss, rome; rome:rromani ćhib) është një makrogjuhë indo-ariane e komuniteteve rome. Sipas Etnologëve, shtatë lloje të gjuhës rome janë mjaftueshëm divergjente për t’u konsideruar si gjuhë të tyre. Më të mëdhenjtë prej tyre janë
– Vlax Romani (rreth 500,000 folës),
– Romani Ballkanik (600,000) dhe
– Sinte Romani (300,000).
Disa komunitete rome flasin gjuhë të përziera bazuar në gjuhën përreth me fjalor të ruajtur nga roma – këto njihen nga gjuhëtarët si varietete para-rome, në vend se dialektet e vetë gjuhës rome.
Persekutimi dhe dëbimi i romëve në Angli, shek.XVI
Gjatë periudhës së vonë mesjetare, romët (ciganët) filluan të mbërrinin në Angli. Gjatë shekujve ata kishin migruar nga India veriore përmes Evropës Qendrore. Në Angli ata pësuan persekutim ekstrem. U zhvendosën nga një vend në tjetrin në një kohë kur shumica e njerëzve ende jetonin gjithë jetën në të njëjtin fshat. Mënyra nomade e jetesës së ryre nënkuptonte se ata ekzistonin jashtë kontrollit të autoriteteve dhe si të tillë shiheshin si një kërcënim.
Në Angli kalon një ligj që e bën të qenit cigan një krim të vërtetë! Ata u përballën me shumë paragjykime dhe në shekullin e XVI-të pati disa përpjekje për t’i dëbuar nga vendi:
Në vitin 1530 mbreti Henri VIII urdhëroi që të gjithë ciganët të dëboheshin nga Anglia.
Në vitin 1554 Mbretëresha Mari I e bëri krim të qenit emigrant Cigan romanik, dënohet me vdekje.
Në vitin 1577 gjashtë persona u varën në Aylesbury për përzierje me ciganët.
Në vitin 1592 pesë ciganë u varën në Durham.
Në vitin 1596, nëntë gra dhe burra në York u ekzekutuan pasi ishin ciganë.
Dëbimi i romëve në Amerikë
Në vitin 1554 romët dëbohen nga Spanja!
Gjatë kolonizimit evropian të Botës së Re, romët e parë mbërritën në Amerikë si rezultat i skllavërisë ose dëbimit nga fuqitë koloniale evropiane.
Në vitet 1650 filloi transportimi i detyruar i Ciganëve në skllavëri në Amerikën e Veriut dhe Karaibe. Emigrantët romë filluan të vendoseshin vullnetarisht në Amerikën Veriore dhe Jugore në shekullin e XIX-të.
Si përfundim
Aktualisht, komunitetet rome gjenden në mbarë botën. Romët ndajnë gjuhën dhe ngjashmëritë e caktuara kulturore, por përfshijnë një gamë të gjerë diversiteti social, kulturor dhe etnik.
_______
https://www.worldhistory.org/image/16922/map-of-romani-migration-in-the-middle-ages
***
https://www.worldhistory.org/Romani
***
https://www.archivesportaleurope.net/explore/highlights/romani-in-europe
***
https://www.mdpi.com/2076-0760/13/9/476
***
https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Romani_people
***
https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/z2b36fr/revision/2
***
https://holistichistory.wordpress.com/tag/gypsy
***
https://www.britannica.com/topic/history-of-Europe/Barbarian-migrations-and-invasions
Sheradin Berisha © Pashtriku.org
