Lypjan, 14. 04. 2012 (Në trembëdhjetëvjetorin e rënjeve të mëdha për liri) – Më 15 e 16 prill 1999, në Sllovijë masakra e dhunës serbe vrau e masakroi 45 civilë shqiptarë dhe plagosi 11 të tjerë. I vuri flakën 92 shtëpive shqiptare, dhe pas dëbimit me dhunë të të gjithë shqiptarëve nga fshati, shkatërroi e plaçkiti gjithë vlerat materiale e pasurinë e tyre. Sllovia për 78 ditët e bombardimit të NATO-s, ishte çerdhe e dhunës serbe për trevën e Lypjanit e më gjerë.
Që nga fillimi i sulmeve të NATO-së, 24 mars 1999, në fshatin Sllovijë të Lypjanit, përveç 64 familjeve serbe të këtij fshati, nga të cilat kishin mobilizuar në formacione të forcave rezervë të Serbisë edhe shumë të rijnë serbë e romë vendas nga Sllovia, këtu silleshin e krrokatnin edhe shumë persona zyrtar e jozyrtar, emrat dhe funksionet e tyre në këto formacione për shqiptarët paraqisnin kërcim e rrezikim për qenjën biologjike njerëzore e kombëtare shqiptare. Këtu /në Sllovijë/, frekuentonin çdo ditë prijsit e policisë dhe qeverisë komunale, si kryeshefi i policisë komunale Nikola Iliq, Komandanti i postëkomandës policore në Lypjan, Stevo Ragjenoviq, zv.komandanti Toshiq dhe inspektori i sigurimit Çanoviq. Sllavisha Dukiqi, Dimiq Vllado – kryetar i qeverisë dhe kryetar i Mbrojtjes Civile e të tjerë. Ata vazhdimisht kuvendonin me liderët serbë në Sllovijë si me Stanishiq Tomisllav, kryetar i serbëve lokal, Simiq Millan i graduar në kolonel, përgjegjës për forcat ushtarake, Lubisha Arsiq një paramilitar i theksuar e shumë të tjerë të implikuar në krime ndaj shqiptarëve. Para se të sulmonin këtë fshat, në Radion serbe të Prishtinës, u dha informacioni se ky fshat dhe fshati Shushicë i Prishtinës, janë vendbanime të sigurta ku mund të jetohet pa rrezikim. Andaj në Sllovijë, ditë para stuhisë tmerruese të dhunës serbe në prillin e përgjakur të 1999, erdhën shumë shqiptarë për strehim të përkohshëm. Deri më 14 prill 1999, nuk ndodhi ndonjë kërcnim i drejtpërdrejt, rrezikimi i jetës dhe i qenjës shqiptare vërvitje kudo e ngado në Kosovë, gjuhej, vritej, digjej e ndiqej.
_________________________________________
Kërkesat serbe
Më 14 prilli, kah ora 10-të paradreke, inspektori i sigurimit serb Qanoviq me dy eprorë ushtarak erdhën në Sllovijë dhe në vendin e quajtur “kryezabelet”, takuan Shefqet Berishën nga Sllovia, të cilin e kanë ndalur dhe nga ai kërkuan, që sot deri në orën 14-të, shqiptarët e këtij fshati të dorëzojnë gjitha armët te shkolla e vjetër, dhe nga ai kanë kërkuar me këmbëngulësi të njoftojë, a ka pjesëtarë të UÇK-së në Sllovijë. Sepse, siç është shprehur Qanoviq, në Sllovijë te kryetari i LDK-së Shefqet Bytyqi, para disa ditësh, siç kishte gjëja ai informacione, ka fjetur një ushtarë i UÇK-së dy netë. Qanoviq me dy personat përcjellës skiconin pozicionet e Sllovisë dhe bisedonte për skicën të cilën e kishin përpara në autoveturë, thotë Shefqet Berisha. Ndërsa në mbrëmjen e 14 prillit serbët vendas, meqë dinin për pozitën e rëndë të shqiptarëve, improvizuan si edhe në shumë vende e raste të tjera në Kosovë një takim për një “marrëveshje”. Për këtë dredhi jo të natyrshme, edhe në Sllovijë u ftuan disa shqiptarë, që të nesërmen me 15 prill, në ora 8-të të mëngjesit, të vijnë në lokalet e shkollës së vjetër një delegacion prej 10-të shqiptarëve, që në emër të shqiptarëve sllovias të lidhur marrëveshje me serbët vendor, Tomqin, Rada Arsiqin, Simiqi Milanin, Çaushin, Milivojin e disa të tjerë si dhe me një Major apo epror ushtarak, të cilët me atë marrëveshje, do të sigurohet një garanci për qëndrim e jetë të sigurt për shqiptarët e të tjerët në këtë vendbanim me popullatë të përzier. Një veprim të tillë për slloviasit përsëritet edhe më 17 prill 1999, kur dy shqiptarë u murrën vesh me kryepolicin Nikolla, për strehim të popullatës shqiptare, që ishin strehuar në Grykën e Tërshovinave, të vendosen nëpër shtëpitë e fshatit Smallushë, slloviasit tentuan të bisedojnë me serbët vendor edhe më 23 prill 1999 për kthim të tyre në fshat. Për këtë “dialog”, serbët kërkuan të shkojnë dy pleq sllovias të bisedojnë me serbët vendor. Por pleqtë priten kot 7 orë “takimin”e komshive gënjeshtarë. Ndërkaq të nesërmen me 15 prill 1999 që në orën 5,30, ushtria serbe erdhi me 5-6 tanke nga krahu i Smallushës u pozicionua në kodër mbi fshat me tyta tankesh të kthyera kah vet fshati, kurse në orën 6-të të këtij mëngjesi, ushtria e policia serbe filloi sulmin në fshatin Akllap, në këte fshat shtihej me armë, digjeshin shtëpit dhe ndiqej popullata shqiptare, ku një qytetarë / Ibush Gashi/70/ u vra. Sulmi, ndjekja dhe kallja e mbi 80% e Akllapit përcillej lehtë nga Sllovija. “Delegacioni” 10-të anëtarësh i shqiptarëve nga Sllovia, në orën 7.00 shkoi në mbledhje, siç ishte kërkuar për marrëveshje mes shqiptarëve dhe serbëve për një “siguri” e jetë të qetë. Një natë më parë, kur u mor vendimi nga disa veprimtarë, biznesmen e qytetarë lokal shqiptarë, për këtë takim “marrëveshjeje”. Përkundër mashtrimit evident, se do të merremi vesh, bënë diçka të pazakonshme dhe për rrethanat, kohën dhe pozitën e shqiptarëve jo i natyrshëm. Popullata shqiptare përkundër kërcënimit nga forcat ushtarake e policore nuk e mori ikjen, siç ndodhte zakonisht ato ditë të trishta, motivacion për qëndrim se do të ketë marrëveshje. Si zakonisht takimi nuk u mbajt, me arsyetim të serbëve vendas, se oficeri “nuk ka ardhur”. Ju shkoni në shtëpi, pritni atje, kur të vijë oficeri, ne do të ju ftojmë me telefon, i thanë Tomqi e Rada Maksut Bytyqit. Kështu, pritja e heshtja e varrit e përfshiu popullatën shqiptare në Sllovijë tërë paradreken e asaj ditë të kobshme. Këtë qetësi të panatyrshme e prishi kah ora 10.30 ardhja e dy kampanjollave ushtarake në Sllovijë, me të cilat kishin ardhur disa ushtarak që ti njoftojnë serbët dhe disa romë vendor, që ishin në krahun serb, që të vejnë shenjat për identifikim, katër e-S-a në dyert e shtëpive, punë të cilën e kreu mësuesi Toshiq/Cilki/. Sepse, sulmi që do të pason pasdreke mund të mos i dallon shtëpitë serbe dhe përkrahësve të tyre nga ato shqiptare, të cilat do të jenë caku i këtij sulmit. Kështu, Sllovia e dyfishuar me banorë në heshtje varri priste sulmet serbe.
Ndjekjet, kalljet, plaçitjet
Në orën 13.40, pasi me kallje, ndejkeje, plaçkitje e vrasje i duelën Akllapit në krye, filloi sulmi në fshatin Sllovijë. Ky sulm filloi nga dy drejtime, nga krahu i Akllapit e Gushtericës së Epërme, dhe i dyti nga ana tjetër Grykës së Gushevcit. Paralel me këtë furi, forcat serbe sulmuan nga brenda, ku pjesëtarë serb paraprakisht të pozicionuara mbreda vet fshatit e për rreth tij. Të cilat me të filluar të sulmit shpejt zunë udhëkryqet dhe gjitha hyrje-daljet e fshatit, ku forcat serbe më herët ishin përqendruar nëpër familjet serbe të Sllovisë. Fshati dukej i trazuar nga përpjekjet për ikje nga rreziku, hapësirën mbi fshat e mbuloi tymi e flaka e shtëpive të kallura, ndërsa rrugët krismat e armëve serbe. Në anën tjetër fshati gumëzhiste nga automjetet, traktorët e turma të mëdha njerëzish të tmerruar nga rreziku, britmat e thirrjet shqetësuese. Ikja u bë nga të gjitha anët, kush nga dinte e mundte të gjejë hapësirë depërtimi. Ndodhi kështu, pasi më parë nga asnjë subjekt politikë e shtetëror shqiptarë, përveç UÇK-së, nuk kishte planifikuar si të veprohej në këtë rrethanë katrahure e luftë barbare. Kush iku në drejtim të bjeshkëve, Grykës së Zhegovcit, Grykës së Manastirit, Grykës së Tërshovinave, e kush në drejtim të Smallushës dhe në fshatrat e rrafshit, Bujari, ish-Gumnasella, Banullë, Gllogovc e Llugaxhi. Grykat e bjeshkëve këto kohë të trishta u bënë vend i tmerrit e terrorit fatal. Po asaj dite, sulmet serbe si edhe në rastet të tjera vepruan sipas planit ushtarak serb “Patkoi” në Zhegovc e Vërbicë, ku ishin konfrontuar me forcat e UÇK-së, veçmas në Betejën te Hani i Zhegocvit, ku në rezistencë me forcat ushtarake serbe u vra Pajazit Ahmeti/Paja/, dhe u plagos Afrim Myrtaj, por në këtë rezistencë të pjesëtarëve të UÇK-së, forcat serbe përveç humbjeve në njerëz e teknik ushtarake, ato u penguan për afro dy orë që të sulmojnë fshatin Zhegovc që ishte pikësynim i tyre. Me këtë, banorëve të Zhegovcit iu mundësua largimi pa pasoja. Asaj ditë në Sllovijë kryepolici Toshiq me disa policë të tjerë, kishte zënë pozitë krye fshatit, në lindje të Sllovisë, që ti kthejë slloviasit që të mos shkonin në drejtim të grykës së Bjeshkëve të Zhegovcit. Gjatë kohës së shkurtër të kësaj dite të Bartolomeut, nga vet shqiptarët e Sllovisë janë vërejtur e dalluar disa serb vendas të prirë nga zëvendëskomandanti i policisë komunale,Toshiqi, si Tomisllav Stanishiq/Tomqi/, me funksion, komandant lokal i policisë rezervë për Sllovijë, Peic Milivoje, zëvendëskomandant i policisë serbe në Janjevë, vendas i këtij fshati, Radomir Arsiq/Rada/, kryetar i fshatit Sllovijë, Stanoje Milkiq/Qauashi/, paramilitar, Sllobodan Simiq “Duci” i nënshkruar për kolonel i rezervës ushtarake, Lubisha Arsenije Periq e të tjerë. Por ka pasur edhe shumë e shumë persona të panjohur dhe të maskuar, që kanë bartur uniformën e policisë sërbe dhe forcave rezervë.
Vrasja e fqinjit
Sulmi i furishëm pasqyrohej me të shtëna të shumta, ndalje dhe vrasje të qytetarëve, kallje të shtëpive, plaçkitje të të hollave dhe automjetesh, ndalje vajzash dhe kushtëzim me të holla për lirimin e tyre si dhe tentim dhunimesh. Veçantë tmerronte ndalja dhe ndarja nga familja e personave, por edhe me ekzekutime të shpejta. Që në fillim serbi i quajtur Radomir Arsiq “Beli” vrau gruan e Ajet Krasniqit, Hedije Krasniqi /51/, e cila u vra para dyerve të Rexhepit deri sa ishte duke ikur nga rreziku, Rada ishte fqiu i parë i Ajetit. Pak më larg, të udhëkryqi afër shtëpisë së Murat Gashi, u vra edhe vajza 19 vjeçare Fatushe Dubova, të cilës siç dëshmohet, Rada për së vdekuri me thikë ja ka prerë xhemperin dhe ja ka hedh në fytyrë. Pastaj dëshmon Ismet Hetemi nga Sllovia, i cili asaj dite, kur ka arritur te dyert e Muratit Gashit thotë, se ka parë Miroslav Stanishiqin, Stanoje e Sinisha Milkiqin dhe dy të tjerë që nuk i ka njohur, të gjithë të armatosur dhe të uniformuar me rroba policie, që u futën në oborrin e shtëpisë së Murat Gashit, nga më vonë morëm vesh, se të njëjtit, pasi i kanë nxjerr nga shtëpitë gjithë meshkujt /pesë sa ishin aty/, kanë larguan fëmijët e gratë, me përjashtim të Xhyles, vajzës së martuar të Muratit, e cila është strukur pavrejtshëm afër dyerve të oborrit dhe ka vërejtur, se këta persona serbë Muratin me dy djemtë Enver Gashi/41/, Omer Gashi/37/, djalin e Enverit Arben Gashi/19/ dhe djalin e vajzës së martuar Xhylës, Bekimin/19/, i kanë nxejrrur para shtëpisë, i kanë renditur më parë i kanë plaçkitur dhe në fund i kanë ekzekutuar në oborr para shtëpisë. Xhyla ishte dëshmitarja më e afërt e cila përkundër tmerrit e dhembjes e ka vëzhguar ekzekutimin e babait, dy vëllezërve, djalit dhe djalit të vëllait. Ndërsa, Gafurr Hysenin, veprimtar i dalluar, pas luftës është shpallur dëshmor i kombit, serbi vendas Lubisha Arsenije Arsiq me dy të tjerë e zbresin nga kamioni, ku ishte duke vozitur familjen në ikje dhe e ekzekutuan menjëherë para shtëpisë së djemve të Metushit, të cilën shtëpi më vonë e kanë djegur bashkë me kufomën e Gafurrit. Të ndarë nga familjet e të ndalur e më vonë të ekzekutuar të “udha e bahçeve”, ishin edhe Bajram Gashi/34/ pas luftës i shpallur dëshmor, po kështu nga traktori e kanë zbritur edhe Faik Krasniqin /35/ dhe të njetit serb e kanë ekzekutuar në oborr të Habib Gashit. Bajram Gashi, Ramadan Kryeziu /31/, Mehdi Pacolli /56/, Jakup Kryeziu /44/ dhe Elmi Barisha, bashkërisht pas një kohë maltretimi e mbajtjes mbështetur për muri, i dërgojnë rrugës, të urdhëruar ti mbajnë duart mbi kokë dhe janë ekzekutuar të “rruga e bahqeve” në rrethana të panjohura. Dëshmitar okular për këtë është Ragip Sopa nga Sllovia. Ai thotë: ishin katër persona të panjohur të cilët pasi kryen ekzekutimin i mori me veturë një serb nga Sllovia dhe i ktheu në fshat Ky ishte “Ducki” i biri i Novica Arsiqit. Kalimtarët që ishin në ikje nga tmerri e terrori i kanë parë të gjallë këta gjashtë/6/ persona, duke i dërguar kah kisha serbe.
Lista e qytetarëve civilë shqiptarë të vrarë e të masakruar nga forcat ushtarake e policore serbe, me datën 15.04.1999 në fshatin Sllovijë, të komunës së Lipjanit.
Nr. Emri,emri i babës dhe mbiemri Viti i lindjes Data e vrasjes Vendi i vrasjes Vendbanimi
Nr. Name, father name and
Surname Data of
Birth The killing
Date Place of
Killing Residence
1. Murat Nebih Gashi 1934 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
2. Enver Murat Gashi 1958 15.04.1999 Sllovijë Prishtinë
3. Omer Murat Gashi 1962 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
4. Arben Enver Gashi 1982 15.04.1999 Sllovijë Prishtinë
5. Bekim Jakup Haziri 1980 15.04.1999 Sllovijë Prishtinë
6. Hedije Krasniqi 1947 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
7. Fatushe Sherif Dubova 1980 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
8. Jakup Elmaz Kryeziu 1955 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
9. Ramadan Halil Kryeziu 1968 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
10. Mehdi Xhemajl Pacolli 1937 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
11. Elmi Xhevat Berisha 1964 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
12. Mehmet Hazir Sopjani 1926 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
13. Sherife Sopjani 1912 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
14. Qamile Sopjani 1935 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
15. Bajram Qazim Gashi 1965 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
16 Agim Rrahim Berisha 1969 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
17. Florim Rizah Ibrahimi 1974 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
18. Faik Hysen Krasniqi 1964 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
19. Ajvaz Qazim Gashi 1937 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
20. Gafurr Qazim Hyseni 1948 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
21 Rifat Zenel Gashi 1953 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
22. Milaim Musli Gashi 1977 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
23. Adem Rrahman Bytyqi 1940 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
24 Latife Haqif Kryeziu 1952 19.04.1999 Smallushë Sllovijë
Vërejteje: Viktimat deri në numrin rendor 16, janë ekzekutuar e masakruar gjatë sulmit të fashtit më 15 prill 1999. kufomatë janë varrosur nga serbët në dy varreza masive në vendin e quajtur “Çukë”. Të cilat pastaj forcat policore-ushtarake serbe të ndihmuara nga disa romë të fshatit dhe të Lipjanit, me datën 29.04.1999, pas kthimit të pjesërishëm të popullatës së ikur të fshatit Sllovijë, e më qëllim të fshehjes së krimit, i zhvarrosin kufomat nga varresat masive dhe i dërgojnë në shkollën e vjetër të fshatit, ku kanë qenë të stacionuar. Të nesërmen, me 30 prill, i urdhërojnë antarët e familjeve të viktimave, të vijnë në shkollë, ti identifikojnë të afërmit e tyre, e pastaj, nën përcjelljen e forcave serbe i urdhërojnë ti rivarrosin në varrezat e fshatit veç e veç në varre familjare. Të katërmbëdhjetë kufomat e para, janë varrosur në varrezat e “Gashëve” në hyrje të fshatit, kurse viktimat nën numrin rendor 15-16 janë varrosur në varrezat e “ Bytyçëve ose te Lisat”të cilat gjenden në krah të lindjes së fshatit. Trupat e viktimave të tjera janë varrosur gjithashtu në varrezat e fshatit, nga anëtarët e afërm të familjës, apo nga bashkëfshatarët, varësisht nga dita dhe vendi ku janë gjetur kufomat. Përveç viktimave nën numrin rendor 21 e 22 të cilat janë vrarë në oborrin e tyre e poashtu janë varrosur ditë më vonë në oborret e tyre. Këto dy viktima janë zhvarrosur nga oborret e tyre më datën 14.07.1999 dhe janë varrosur në varrezat e fshatit. Latife Haqif Kryeziu ka vdekur më vonë, nga pasojat e lëndimeve trupore të marra gjatë ikjes nga fshati dhe traumave të pësuara, për djalin e vrarë, nga forcat serbe,Latifja është varrosur në fshatin Smallushë, ku ka qenë e strehuar, sikurse edhe shumica e popullsisë të fshatit Sllovijë.
Faktet në Tribunal
Ndërsa, pas ekzekutimit te “udha e bahçeve”, të vdekur i ka parë Mehmet Bytyqi/60/ nga Sllovia i cili ishte në ikje nga shtëpia për Smallushë. Rasti i posaçëm është ai i tre pleqve që u masakruan dhe u vranë në shtëpi të tyre, siç dëshmon Adem Sopa kushëri i tyre, janë masakruar pleqtë Mehmet Sopa/74/, nëna e tij Shehide Sopa /87/ dhe gruaja e vëllait Qamile Sopa/64/, të cilët, pasi nuk kanë dalur nga shtëpia në ditën e krimit, siç njofton Adem Sopa, kushëri i të ndjerëve dhe i afërt me shtëpi, Ademi asaj dite meqë kishte ngelur në shtëpi nga frika ishte fshehur në hambar të vet dhe ka dëgjuar britmat kur disa serb, të cilët Ademi nuk ka arritur ti njoh, kanë bërë masakër me thika në këta tre pleq. Pas ditës së krimit për këta pleq të masakruar janë gjetur gjurmët e krimit, shamitë e shlyera, protezat e dhëmbëve dhe shkopi i thyer i Mehmetit. Edhe ekspertët e Tribunalit, gjatë ekzaminimit kanë dëshmuar për kufomat e tyre të masakruar, me thika u është vizatuar kryqi me katër S-sa. Masakrime u janë bërë edhe dy plakave. Ndërsa Rifat Gashi /46/ dhe Milaim Gashi /22/, po më 15 prill 1999, u vranë para shtëpisë, derisa vështroni lëvizjet e dhunës serbe nga shtëpia, vrasjen e bënë personat nga një kombi me ngjyrë të bardhë që asaj dite ka qarkulluar pandalur. Nga vendi i quajtur “Vorrët e Bytyçëve”, siç dëshmojnë dëshmitarët okular Feriz e Idriz Gashi, në kombi kanë qenë Milivoji dhe Qaushi, ata u vranë para shtëpisë, derisa nga aty vëzhgonin lëvizjet e policisë menjëherë, kjo ndodhi gjatë sulmeve të fshatit. Pos të vrarëve Rifat e Milaim Gashi, në oborr janë plagosur nga ata policë edhe Safete Gashi, Florie Gashi dhe Salih Gashi. Dy të vrarit kanë qëndruar të pavarrosur 7 ditë, Rifatin e ka ruajtur babai i tij Zenel Gashi, hoxhë. Ndërkohë i kanë varrosur në oborr të shtëpive ku kanë qëndruar deri në përfundim të luftës. Këta dy të vrarë e të varrosur në oborr të shtëpisë pas përfundimit të luftës, më 14 korrik 1999, janë rivarrosur në varrezat familjare. Ndërsa Adem Bytyçin/59/ më 15 prill 1999 më parë e kanë plagosur rëndë derisa ishte në ikje arave prapa shtëpisë për të shpëtuar nga vrasja, siç dëshmon vet fqiu sërb Stevan, dhe më vonë, siç dëshmon i njëjti serb, mos e pastë vrarë vet. I thotë axhës së Ademit, Shabanit, se dikush ka shkuar te “arat e arxihanës” 200 m. nga shtëpia e Ademit, deri ku ka arritur Ademi të shkon zhag i plagosur, dhe atje e ka vrarë, Ademin gjatë ofanzivës familjarët e kanë varrosur në varre. Nga 16 të vrarit nga serbët më 15 prill 1999, vet serbët me ndihmën e romëve të NSH.”Vllaznimi” i kanë i varrosur në dy varreza masive jashtë fshatit në vend të quajtur “Quka”, nuk dihet kur është bërë ky varrim, por dihet se varrosjen e kanë bërë po forcat serbe me ndihmën e romëve të komunales. Kurse Gafurr Hysenin /51/ dhe Ajvaz Gashin /62/ nga Terbuvci, gjatë bombardimeve i kanë varrosur fshehurazi familjet e tyre në rrezikim të vet. Kufomat e varrosura nga forcat serbe. Murat Gashi, Enver Gashi, Omer Gashi, Arben Gashi, Bekim Haziri, Hedije Krasniqi, Fatushe Dubova, Jakup Kryeziu, Ramadan Kryeziu, Mehdi Pacolli, Elmi Berisha, Mehmet Sopa, Sherife Sopa, Qamile Sopa, Agim Berisha dhe Florim Ibrahimi nga varreza e Qukës serbët me qëllim të fshehjes së krimit, më 29 prill 1999, përseri i kanë çvarrosur, i kanë sjellur në shkollën e vjetër, aty janë thirrur anëtarët e disa nga familjarët dhe shqiptarë të tjerë për gjëja për identifikim dhe të nesërmen me 30 prill 1999, prapë detyrimisht i kanë tubuar disa shqiptarë, të cilën përkundër rrezikut, ishin kthyer në shtëpitë e tyre, dhe nën kërcimin e policisë i kanë rivarrosur në varrezat e fshatit. Aty ishin vendasi Milivoje polic dhe një oficer ushtarak, pjesëmarrësit e këtij rivarrimi thonë se janë kërcuar, që asnjë fjalë mos ta flasin gjatë varrimit, përndryshe, të gjithë do të vriten aty për aty. Një serb nga Piroti ka kërkuar nga varrmihësit shqiptar të tregojnë ku është furrtari i fshatit, kur një fashatar i thot çka të duhet, po tash as “kfasac”,majë nuk gjendet. Serbi nga Piroti iu përgjegj. Do të gjej unë kfasac për te dhe një plumb të zi, “nacicu ja za njega kfasac i jedan cerni metak”, do të gjej unë për te majë dhe një plumb të zi. Shefki F. Salihu/49/ është marr më o3.o5.1999, nga serbët vendas, mësuesi Toshiq siç dëshmon Halla Zepë e cila ngjarjen e ka vërejtur nga afër, e ka sjellur një dru në lokalet e shkollës së vjetër ku është rrahur Shefkiu me të vëllanë, ata që i kanë rrahur nuk ishin të njohur, nga pasojat e rrahjes Shefkiu ka vdekur po atë ditë ende pa arritur në shtëpi, kjo ishte mbytje me dru që është njëlloj terrori e masakre e njohur në traditën serbe.
Varrimi i tretë
Latife Kryeziu, gjatë ikjes traktori ia ka thyer këmbën, ajo kishte edhe mërzinë e djalit Ramadanit, të cilin gjatë ikjes më 14 prill 1999 e morën paramilitarët serb dhe u vra po atë ditë, si dhe nga mungesa e intervenimit mjekësor, ajo ka vdekur nga infektimi i plagës në Smallushë më 18.o4.1999. Ndërsa varrimi i tretë i këtyre martirëve është bërë pas ekzaminitimt nga ekspertët e Tribunalit të Hagës në varrezat e përbashkëta të dëshmorëve e martirëve të lirisë në shtator të 1999 në kodër të fshatit në Sllovijë.
Dita e dytë e vrasjeve dhe ekzekutimeve për të ndjekurit sllovias, që natën e bartolomeut me shi e të ftohtë të madh e kaluan të shpërndarë në shumë drejtime, vazhdoi në “Lugun e Demës”, te “Livadhet e Gjana”, në Grykën e Manastirit. Ditën e 16 prillit 1999, pas djegies së fshatit Plitkoviq, kah ora 14-të, Vrellës kah ora 15-të, sulmit dhe ndjekjes së popullatës së Gadimës. Forcat serbe u kthyen kah Tërshovinat, ku ishin mbi 5000 të strehuar shqiptarë nga Sllovia e Smallusha. Ju kërcnuan atyre me vrasje dhe pa ndonjë veprim tjetër shkuan malit përpjetë. Duke ndjekur popullatën bjeshkëve të Lugu i Demës, ku ishin strehuar 1/3 e familje shqiptare slloviase. Siç dëshmon Zyfer Aliu nga Gadimja, dëshmitarë okular në rreshtin e pushkatimit, serbët filluan “lojën e vrasjeve”. Grupi tjetër vrastar serb që erdhi nga krahu i grykës së Zhegovcit, fshati Tërbuvc, pasi kishte masakruar dëshmoren e kombit nga ky lokalitet, Zylfije Gashin/18/, në “Livadhe të Gjana”, ekzekutoi profesor Sahit Baftiun/1952/, vëllain e tij Shahin Baftiu/1960/, dhëndrin dhe djalin Kastriot Bahtiu /1983/, për lirimin e të cilit më parë morën 8.000 DM nga e ëma e tij Hyrije Baftiu, por gënjeshtra, tipari kombëtar serb, ia vranë djalin. Ishin orët e pasdites së vonë, siç dëshmon Zyfer Aliu, Feriz Gërbeshi, Ismet Hetemi e mbi 100 të tjerë që ishin në rreshtin e ekzekutimit, në rradhët e pushkatimit në masakrën e Lugut të Demës. Serbët pasi tubuan të gjithë, na urdhëruan të dorëzojmë gjitha çka kemi në xhepa, të hollat, dokumentacionin, qelsat, portofolët, ndërsa femrat të gjitha stolitë. Me kërcim se po ju gjetëm diçka që keni fshehur, pas kontrollit që do ta bëjmë pastaj,të gjithëve do të ju vrasim. Kur u krye kjo “ceremoni”, urdhëruan ndarjen e fëmijëve dhe grave nga burrat, madje kjo ndarje duhej të kryhej për dy minuta.
Ekzekutim
Përkundër momenteve shumë të papërshkrueshme, thonë shumë dëshmitarë që ngelën të gjallë nga ky ekzekutim, u krye ndarja për së gjalli. Aty ishin vetëm 5-6 vrasës të prirë nga një Marko Qirkoviq nga Surqina, apo siç thonin ata që nuk e njihnin Tulleci me mustaqe. Markon e ka vërejtur pas disa ditësh edhe Skënder Ismaili i cili pas një kohe ishte kthyer në Sllovijë, dhe Markon e ka parë duke shëtitur me Rada Arsiqin, kryetarin e serbëve lokal nëpër fshat të cilin serbët gjatë asaj katrahure e emëruan “Sërbska sella”. Më vonë jemi informuar edhe për një kriminel sërb, pjesëmarrës në krimet serbe në fashtin Sllovi, i quajtur Obrad Aleksiq, diku 40-45 vjeçar, djal i një Lluka Aleksiqit nga Ferizaji, malazias, axha i tij Danillo Aleksiq, Obradi ishte dhëndër me gjasa i fshatit Suhadoll të Lypjanit. Ndërsa pjesëtarë të tjerë të policisë serbe afro 40 sosh, që pak më poshtë prisnin në Livadhe të Gjana si qejtë e tërbuar, derisa ekipi ekzekutiv i krimit të “kryejë punët”. Ndanë gjahun e mbledhur dogjën dokumentacionin e grumbulluar dhe pozicionuan armët, neve na rreshtuan mbi 100 meshkuj. Para se të fillojë ekzekutimi nxorën Isak Bytyçin/42/, ish polic, atëherë punëtor i shkollës në Sllovijë. ”Ti musteqok del këndej“, i tha serbisht personi/Marko/ me mustaqe, apo “tulleci”, dhe posa doli Isaku nga rreshti, menjëherë e vrau me automatik me busulle, kjo ishte formë e veprimit dhe mënyra e futjes së tmerrit. Edhe Januz Pacollin/58/ e vranë, pasi e ftuan të zbret nga traktori, Jonuzi ishte i shurdhët, i ndjeri nuk dëgjoi çka po i thuhet dhe u vra aty para turmës dhe të shoqes së paralizuar, e cila pak çaste më vonë vdiq edhe ajo. Po para rreshtit të përgatitur për ekzekutim dhe babait Shefki Bytyçi para tij iu ekzekutua djali Hasan Bytyçi/18/. Pastaj, urdhëruan serbisht “Shpejt ikni në mal”! pa shikuar anash kemi mësyer malit, thotë Feriz Gërbeshi. Në turmën tonë një polic serbe ka shkrepur vetëm një rafal nga automatiku dhe ka ndalur gjuajtjen. Ne kemi ikur në mal pa vërejtur a jemi të goditur apo jo, kush është vrarë e kush ka shpëtuar. Pas një kohe të shkurtër dikush ka filluar të flas se shkuan, ikën. Vërtet ata “kryen punën” dhe ikën, u ngarkuan në Ladën e Zyfer Aliut dhe në dy traktorë mjete që paraprakisht i morën nga shqiptarët dhe shkuan. Jemi kthyer dhe kemi parë të vrarë Raif Shalën e 12 të tjerë të plagosur mes tyre tre shumë rëndë. Fundit para se të pushkatohen në masë është vrarë siç thamë më parë Hasan Bytyqi/18/, para babait Shefki Bytyqi. Shefkiu kur e pa se u godit për vdekje i biri, i ofroi ujë që ti dal shpirti më lehtë thotë ai. Kur e pa polici këtë pozitë e qëndrim të fort të Shefkiut, duke përcjellur përpëlitjen e të birit me jetën, polici shtiu prapë me automatik në kokë të Hasanit. Balik Gërbeshi /74/ i paralizuar dhe Halime Gërgeshi/84/, poashtu e paralizuar, policët serbë i kallën në tendë ku ishin strehuar, kah fundi i Lugut të Demës. Këtu janë vrarë edhe dy djemtë e Balikut, Shaip Gërbeshi/37/, Faik Gërbeshi/34/ dhe Bejtush Gërbeshi/33/ profesor, kushëriri i parë i Balikut, pas luftës i shpallur dëshmor i kombit dhe Haki Ismaili/20/. Po kësaj dite, nga të shtënat ekzekutive janë plagosur nëntë të tjerë që ishin në rreshtin e pushkatimit këtë janë: Ramadan Dubova, Bajram Sadiku, Sami Gashi, Ragip Salihu, Sami Jahiri, Misin Berisha, Lulzim Avdyli, Banush Gërbeshi dhe Fahri Gashi.
Lista e civilëve të vrarë e të masakruar nga forcat ushtarake e policore serbe me datën 16.04.1999 në vendin e quajtur Lugu i Demës të fshatit Sllovijë, të komunës së Lypjanit.
Nr. Emri, emri i babës
dhe mbiemri Viti i lindjes Data e vrasjes Vendi i vrasjes Vendbanimi
Nr. of
Reg. Name, father name
and surname Data of
birth The killing
date Place of
killed Residence
1. Shaip Balik Gërbeshi 1961 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
2. Faik Balik Gërbeshi 1965 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
3. Balik Feriz Gërbeshi 1925 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
4. Bejtush Salih Gërbeshi 1965 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
5. Halime Hamdi Gërbeshi 1915 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
6. Jonuz Hamdi Pacolli 1941 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
7. Fatmir Shefki Bytyqi 1963 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
8. Hasan Shefki Bytyqi 1979 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
9. Isak Zejnë Bytyqi 1957 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
10. Avni Misin Sopa 1979 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
11. Ramadan Azem Sopa 1973 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
12. Zeqir Hamdi Hetemi 1979 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
13. Naser Rexhep Ismajli 1981 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
14. Haki Hasan Ismajli 1979 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
15. Raif Maliq Shala 1948 16.04.1999 Lugu i Demës Sushicë
16 Heset Ilaz Lekiçi 1970 16.04.1999 Lugu i Demës Gadime e U.
17. Havushe Pacolli 1945 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
Këta qytetarë civilë shqiptarë të vrarë e të masakruar nga dhuna ushtarake e policore serbe, më 16 prill 1999, më 24 maj 1999 u sulmuan prap nga dhuna serbe, por tash u sulmuan jo me armë vrastare por me eksavator për ti çvarrosur dhe humbur gjurmët e krimit, siç dëshmon Ibrahim Vitia nga Sllovia me 24 maj 1999, më duket ishte ditë e enjte, thot Vitia, nuk jam i sigurtë. Sërbët vendas Tomisllav Stanishiq, Rada Arsiq, Stanoje Milkiq, i quajtur ”Çaushi” me vëlla e shumë të tjerë të gjithë të armatosur, me dy traktorë e rimorkio të mbuluar me najlon të zi, pas tri orë pas shkuarjes, nën përcjelljen e disa ushtarëve dhe një kamioni. Nga të cilët, dy-tre ushtarë kanë qëndruar në roje në kodër nën Vardesh deri sa i kanë sjellur kufomat. Diçka gjatë janë grindur aty të kodra ku edhe kanë qëndruar gjithë natën. Të nesërmen kah ora 7 apo 8 kanë kaluar kah shtëpia ime dhe dy-tre nga ata kanë shkuar shpejt te Milivoje Peica, ku ishte një lloj shtabi i forcave ushtarake e policore sërbe dhe menjëherë janë nisur kah fshati, kurse kamioni ka shkuar kah shkolla e re, jo këndej kësaj mahalle. Ndërsa për në fshat kemi deklaratën e plakës Zejnepe Gashi nga Sllovia, e cila ka parë edhe pjesëmarrësit që kanë sjellur dy traktorët te kisha e fshatit nga të cilët janë shkarkuar kufomat dhe janë vendosur në kamion me ceradë dhe janë dërguar në drejtim të Lipjanit. Nuk dihet kush ishte vozitësi i kamionit, e as nga ishte tagra e kamionit. Por halla Zepë përmend afro 12 emra sërbësh vendas dhe romët: Remzi Ramë Hysenin, Salih Tal Xheladinin/Salkin/ e Sabit Hysen Krasniqin. Të cilët bënë ngarkimin dhe transportimin nga traktorët në komion. Më 8 nëntor 2007 familja e Misin Sopës u njoftua se mbetjet e djalit të tyre Avni Sopës u gjetën dhe u sollën nga serbia në Kosovë.
Lista e personave civilë të plagosur nga forcat ushtarake dhe policore, datë 16.04.1999 në vendin e quajtur Lugu i Demës në fshatin Sllovijë të komunës së Lipjanit.
Nr.r Emri, emri i babës
dhe mbiemri Viti i lindjes Data e plagosjes Vendi i plagosjes Vendbanimi
Nr. of
Reg. Name, father name
and surname Data of
birth The
Wounded
Date Place of
wouding Residence
1 Ramadan Vehbi Dubova 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
2 Bajram Sadiku 16.04.1999 Lugu i Demës Prishtinë
3 Sami Ruzhdi Gashi 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
4 Ragip Ruzhdi Salihu 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
5 Sami Emrush Jahiri 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
6 Misin Aziz Berisha 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
7 Lulzim Jetish Avdyli 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
8 Banush Ferat Gerbashi 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
9 Fahri Demir Gashi 16.04.1999 Lugu i Demës Sllovijë
Lista e personave civilë të plagosur nga forcat ushtarake dhe policore serbe, datë 15.04.1999 në fshatin Sllovijë të komunës së Lipjanit.
Nr.r Emri, emri i babës
Dhe mbiemri Viti i lindjes Data e plagosjes Vendi i plagosjes Vendbanimi
Nr. of
Reg. Name, father name
And surname Data of
birth The
Wounded Place of
wounding Residence
1 Safete Musli Gashi 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
2 Florije Bajrush Gashi 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
3 Salih Rexhep Gashi 15.04.1999 Sllovijë Sllovijë
Nata e Bartolomeut
Të vrarit të cilët familjarët nuk arritën ti varrosin natën e Bartolomeut, që ishte fatale për jetën e të rënëve dhe trishtuese për familjarët dhe të tjerët që asaj nate të fohtë e me shi qëndronin në mëshirën e këtij moti të vështirë e rrezikut nga lubia serbe. Të nesërmen 17 kufomat i varrosën familjarët që i shpëtuan vdekjes, varrimi u bë më 17 prill 1999, aty ku edhe u ekzekutuan. Familjet, gratë e fëmijët e tyre, nga dhembja e papërshkruar, moti i vështirë, pozita e rëndë dhe rrezikimi pas ekzekutimit përjetuan tmerr e trishtim. Popullata e mbetur pas dy-tre ditësh u larguan nga vendi i vrasjes, ndërsa Sllovia gjatë gjithë kohës së bombardimeve u bë qerdhe e forcave policore, ushtarake e paramilitare sërbe, nga të cilët pësuan shumë shqiptarë që gjatë kësaj kohe tentuan për çfardo nevoje të hyjnë në fshat. Serbët për ta zhdukur gjurmën e krimit, me arsyetim se nuk lejohen varrezat masive, siç dëshmohet slloviasit, Radomir Arsiq, Rada ose “Xhemsi” ka pyetur se a janë varrosur veç e veç apo në një varrezë të përbashkët në Lugun e Demës. Kur ka kuptuar se ata janë varrosur në varrezë të përbashkët, ai ka deklaruar, kjo nuk lejohet ashtu, duhet të nxirren e të varrosën në varre të veçanta veç e veç. Kështu më 24 maj 1999, ushtarët dhe policët serbë me një kamion, një grupues e dy traktorë, organizuan punëtorët e komunales dhe tre romët vendor të përcjellur nga ushtarët e policitë serb, nxorën kufomat dhe i sollën në fshat, siç thotë dëshmitari Ibrahim Vitia nga Sllovia, që kishte shtëpinë afër Dragisha Peicës “Gisha”, kriminel që pas luftës ishte i burgosur, por “iku” nga burgu i Mitrovicës e tash bashkë me të vëllain Milivoje jetojnë dhe punojnë në Çaçak. Ibrahimi gjatë luftës mbeti në shtëpi dhe kujdesej për gruan e plagosur ditë më pare në Verbicë të Zhegovcit. Kufomat e të ekzekutuarve nga Lugu i Demës i kanë bartur me dy traktorë Stanoje Milkiq/Qaushi/ me vëllain Sinisha Milkiq, të dy të armatosur me automatik, në rimorkiot e traktorëve ishin vendosur 17 kufomat të cilat ishin të mbuluar me najlon të zi, ato asaj nate i kanë mbajtur afër shtëpisë së “Gishes” në familjen e të cilit vazhdimisht qëndronin shumë policë e paramilitarë serbë, aty kanë qëndruar tërë natën dhe të nesërmen kah ora 8.00, thotë Ibrahimi, kanë kaluar këndej kah shtëpia ime, kurse kamioni ka shkuar andej kah shkolla fillore. Ndërsa siç thotë Halla Zepë, e cila thuaja gjithë kohën, përkundër 5 të vrarëve të saj, vazhdimisht ka qëndruar në shtëpi në fshat, i kanë sjellur te kisha e fshatit ku afro 12 serbë e tre romët vendor i kanë ngarkuar në një kamion, pastaj i kanë dërguar për rrugës në drejtim të Lypjani.
Lugu i Demës
Shkuan vite pas luftës nuk dihej ku janë zhdukur 17 kufomat e të ekzekutuarve në Lugun e Demës 15 nga 17 kufomat e zhdukura janë gjetur në prill 2006, ndërsa më 7 nëntor 2007 u gjetën edhe mbetjet nga trupi i Avni Misin Sopës, në varrezat masive të Batajnicë të Beogradit dhe u rivarros në varrezat e dëshmorëve dhe martirëve në Sllovijë. Duhet përmendur edhe vrasjet e Shaban Berishës/61/, Mehaz Berishës/22/, djali i Shabanit dhe Ibrahim Beqirit/25/, djali i motrës së Shabanit, të cilët pasi gjetën një minë, më 13 qershor 1999, atë e sollën në Smallushë, ku ende ishte familja e Shabanit, nga mosnjohja e minës, ata e prekën me kaqavidë dhe nga eksplodimi i saj, vdiqën Shabani, djali i tij Mehazi dhe nipi Ibrahimi. Rivarrimi, apo varrimi i tretë, që është veçanti e kësaj lufte dhe e neve shqiptarëve, që njëherë vdesim si të gjithë, por varrosemi dy e tri here, kjo është veçanti dalluese e shqiptarëve dhe përpjekjes sonë për liri e pavarësi. Andaj, rivarrimi i tretë i të vrarëve shqiptar nga masakra e dhunës serbe, është kryer në tetor të 1999, pas ekzaminimit të 24 kufomave për të cilat nga ekspertët e Hagës, familjeve të të rënëve u janë lëshuar aktdëshmi vdekjeje, këto 24 kufoma të cilat janë varrosur në kodrën e fshatit në varrezat e përbashkëta të të rënëve, bashkë me 4 kufomat e të rënëve nga pasojat e luftës. Në këto varreza të fshatit Sllovijë janë varrosur gjithsej 28 të rënit. Kurse 17 kufoma të tjera të cilat serbët i patën zhdukur nga Lugu i Demës, të cilat janë gjetur në Batajnicë më 2007, deri atëherë këta të zhdukur i kanë pritur varret e tyre të hapura në Varrezat e përbashkëta të dëshmorëve dhe familjet e tyre në Sllovijë të Lypjanit, të cilave gjetja e gjurmëve të të dashurve ka lehtësuar dhembjen. Prova dhe dëshmi për këtë ngjarje të dhunës serbe janë gjithë popullata shqiptare vendore dhe disa mija të tjerë që asaj kohe ishin të strehuar në këtë vendbanim. Dëshmi autentike me shkrim janë edhe 105 deklarata të dëshmitarëve okular, të cilët kanë deklaruar, që në korrik e gusht të 1999, para policisë së UNMIK-ut dhe ato deklarata origjinale gjenden në polici të UNMIK-ut në Prishtinë, kopjet e tyre gjenden edhe në KMDLNJ në Prishtinë, aty janë përmbledhur tekstet analitike, deklaratat e qytetarëve, regjistrat e të vrarëve, të plagosurve dhe të personave e kufomave të zhdukura, fotografi e dokumente tjera faktografike nga kjo kohë dhe ngjarje, që ngelin në kujtesën tonë historike dhe dëshmojnë të kaluarën, pësimet dhe vuajtjet nga okupuesi barbar serbë, gjatë kohërave të lavdishme të historisë sonë kombëtare.
