Çfarë qëndron pas luftës 75-vjeçare mes Izraelit dhe botës arabe
Më 14 maj 1948 u shpall shteti i Izraelit në territorin e Palestinës. Pas perandorisë osmane ky vend ishte nën pushtimin e britanikëve të cilët propozuan ndarjen e tij në një shtet të hebrejve dhe një tjetër të arabëve. Asambleja e Përgjithshme e OKB-së e miratoi këtë ide me 33 vota pro dhe 13 kundër rezolutës si dhe me 10 abstenime.
Shteti hebre do të merrte rreth 56% të sipërfaqes së territorit të Palestinës, brenda të cilit përfshihej 82% të popullsisë hebreje ndërsa Jeruzalemi do të qeverisej nga Kombet e Bashkuara. Vendet arabe (të cilat të gjitha e kundërshtuan planin) propozuan të pyesnin Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë mbi kompetencën e Asamblesë së Përgjithshme për të ndarë një vend, por rezoluta u refuzua.
Plani i OKB për ndarjen e Palestinës
Menjëherë pas shpalljes së shtetit të Izraelit rajoni u përfshi nga lufta. Egjipti përparoi në brezin bregdetar jugor, Jordania dhe forcat irakiene pushtuan malësitë qendrore të Palestinës. Siria dhe Libani luftuan u përballën me Izraelin në veri. Forcat izraelite luftuan ashpër duke i smprapsur vendet fqinje. Në vitin 1949, Izraeli nënshkroi armëpushime të veçanta me Egjiptin, Libanin, Transjordaninë dhe Sirinë. Gjatë kësaj periudhe vazhdoi ikja dhe dëbimi i arabëve palestinezë.
Luftëtarë arabë
Gjatë luftës, rreth 700 mijë arabë palestinezë u zhvendosën dhe shumica e zonave të tyre urbane u shkatërruan. Shumë arabë palestinezë përfunduan pa shtetësi, të zhvendosur ose në territoret palestineze të pushtuara nga Egjipti dhe Jordania ose në shtetet arabe përreth. Shumë të tjerë mbeten pa shtetësi dhe në kampe refugjatësh. Në 3 vitet pas luftës, rreth 1 milion hebrenj u kthyen në Izrael nga Evropa dhe vendet arabe, ku një e treta e tyre ishin larguar ose dëbuar nga vendet e tyre të banimit në Lindjen e Mesme.
Lufta 6 ditore
Lufta 6-ditore e vitit 1967 vuri sërish Izraelin përballë një koalicioni shtetesh arabe të kryesuar nga Egjipti, Siria dhe Jordania nga 5 deri më 10 qershor. Armëpushimi i vitit 1949 u prish pasi Egjipti mbylli Ngushticat e Tiranit për anijet izraelite.
Ai më pas mobilizoi ushtrinë egjiptiane përgjatë kufirit me Izraelin dhe urdhëroi tërheqjen e menjëhershme të të gjithë personelit të OKB-së. Izraeli nisi një ofensivë sulmesh ajrore kundër fushave ajrore egjiptiane të cilat u kapën në befasi. Pothuajse të gjitha mjetet ajrore ushtarake të Egjiptit u shkatërruan, duke i dhënë Izraelit avantazhin e epërsisë ajrore. Ushtria izraelite nisi një ofensivë tokësore në Gadishullin Sinai dhe në Rripin e Gazës të pushtuar nga Egjipti. Deri në ditën e gjashtë të konfliktit, Izraeli kishte pushtuar të gjithë gadishullin e Sinait.
Para dhe pas luftës 6-ditore
Egjipti, Jordania dhe Siria ranë dakord për armëpushim. Lufta 6-ditore shkaktoi 20 mijë viktima arabe ndërsa humbjet izraelite ishin më pak se 1 mijë. Izraeli kishte pushtuar ndërkohë edhe Lartësitë Golan të Sirisë, Bregun Perëndimor të aneksuar nga Jordania (përfshirë Jerusalemin Lindor) dhe Gadishullin Sinai të Egjiptit si dhe Rripin e Gazës të pushtuar nga Egjipti.
Rreth 280 mijë deri në 325 mijë palestinezë dhe 100 mijë sirianë u larguan ose u dëbuan nga Bregu Perëndimor dhe Lartësitë e Golanit. Në një luftë prej 6 ditësh, ushtria izraelite u bë një pengesë e madhe për forcat e tre vendeve arabe dhe fitoi një territor që ishte 3 herë e gjysmë sa madhësia e tij.
Lufta e Yom Kippur
Pas 6 vjetësh, Egjipti dhe Siria vendosën të nisin një sulm të koordinuar dy-frontal për të rimarrë territorin që humbën në 1967. Në kushtet e luftës së ftohtë, sovjetikët furnizuan me armë vendet arabe ndërsa SHBA mbështetën Izraelin duke bërë që blloqet shkonin në prag të konfliktit ushtarak. Nën drejtimin e ish-presidentit egjiptian Anwar Sadat dhe atij sirian Hafez al-Assad, dy vendet arabe kishin bërë një marrëveshje sekrete në janar 1973 për të unifikuar ushtritë e tyre nën një komandë.
Për të pushtuar Izraelin, egjiptianët dhe sirianët vendosën të nisin një sulm gjatë festës fetare ‘Yom Kippur’, dita e vetme e vitit në të cilën nuk ka transmetime në radio ose televizione, dyqanet dhe transporti mbyllen si pjesë e festimeve. Ishte ditë e shtunë e datës 6 tetor 1973 dhe vetëm pas orës 14:00 pasdite, ushtritë egjiptiane dhe siriane, me armë të përparuara sovjetike, filluan një ofensivë dy-palëshe nga veriu dhe jugu në drejtim të Izraelit. Humbjet izraelite ishin të rënda, pjesa më e madhe e territorit ishte tërhequr dhe rrjedha e luftës dukej se qëndronte brenda duarve arabe.
Brenda 2 ditëve të para, ushtria izraelite formuloi një strategji të re dhe shkoi në ofensivë, duke vendosur së pari të trajtojë sirianët në veri. Si rezultat, njësitë e ushtrive irakiane, saudite dhe jordaneze u bashkuan me luftën në frontin sirian për t’u përballur me kundërsulmin. Si Bashkimi Sovjetik ashtu edhe amerikanët filluan të transportonin armë, duke përfshirë tanke dhe artileri, tek aleatët e tyre, pasi rezervat e tyre filluan të mbaronin. Më 16 tetor, 10 ditë pas fillimit të luftës, forcat izraelite, nën komandën e Ariel Sharon, arritën të depërtojnë në linjat e mbrojtjes egjiptiane dhe siriane dhe u bënë një distancë tronditëse nga Kajro, kryeqyteti egjiptian.
Më 17 tetor, arabët vendosën të përdorin një taktikë të ndryshme – naftën. Vendet arabe prodhuese të naftës, në kuadër të Organizatës së Vendeve Eksportuese të Naftës (OPEC), vendosën të ulnin prodhimin për 5%. Ata u zotuan të “ruajnë të njëjtin ritëm uljeje çdo muaj derisa forcat izraelite të tërhiqen tërësisht nga të gjitha territoret arabe të okupuara gjatë Luftës së qershorit 1967 dhe të rivendosen të drejtat legjitime të popullit palestinez”.
Vendet arabe zbatuan një embargo në SHBA, duke pezulluar furnizimin me naftë. Reduktimi i prodhimit dhe furnizimit me naftë çoi në rritje të mëdha të çmimeve në të gjithë botën, duke shkaktuar si pasojë që Shtetet e Bashkuara të rivlerësojnë mbështetjen e tyre për luftën. Deri në javën e fundit të tetorit, të dy palët ishin gati dhe të gatshme të pranonin një marrëveshje armëpushimi.
Nga vlerësimet e bëra, rezulton se 2 600 ushtarë izraelitë janë vrarë dhe 8 800 janë plagosur, dukshëm shifër e madhe në krahasim me popullsinë izraelite në atë kohë, ndërsa Egjipti u raportua se kishte humbur 7,700 burra dhe Siria rreth 3,500. Më 22 tetor, Këshilli i Sigurimit i OKB-së kërkoi armëpushim dhe ripohoi Rezolutën e miratuar në vitin 1967, e cila i bëri thirrje Izraelit të tërhiqej nga territoret që pushtoi në atë vit.
Përpjekjet për paqe
SHBA, më pas filloi përpjekje intensive diplomatike për të siguruar marrëveshje midis Izraelit, Sirisë dhe Egjiptit dhe u ofroi miliona dollarë për të arritur një marrëveshje të tilla. Deri në maj 1974, u arritën marrëveshjes mes tre vendeve, ndërsa Egjipti dhe Siria rifituan një pjesë të territorit të tyre dhe u vendosën zona mbrojtëse të OKB-së.
Si Egjipti dhe Siria, ashtu edhe Izraeli shpallën fitoren e luftës. Vendet arabe arritën të shpëtojnë dinjitetin e tyre pas humbjeve të përsëritura në luftërat e vitit 1948, 1956 dhe 1967 me Izraelin. Brenda 4 viteve, në vitin 1977, Sadati ishte në Jerusalem duke mbajtur një fjalim paqeje në parlamentin izraelit, Knesset.
Më pas, Presidenti i SHBA Jimmy Carter ftoi Sadatin, Assadin dhe ish-kryeministrin izraelit Menachem në Camp David, pranë Uashingtonit. Të tre udhëheqësit u angazhuan në diskutime sekrete për 13 ditë, duke çuar në nënshkrimin e Marrëveshjes së Kamp Davidit, më 17 shtator 1978, i cili parashtroi kushtet për një traktat paqeje midis Egjiptit dhe Izraelit dhe një kornizë për paqen izraelito-palestineze duke përdorur Rezolutën 242.
Ndërsa traktati i paqes egjiptiano-izraelit u nënshkrua në mars 1979 në Uashington, korniza kurrë nuk u materializua për disa arsye, megjithëse të dyja palët fajësonin njëra-tjetrën. Propozimi ishte i paqartë mbi çështjen e refugjatëve palestinezë dhe çështja kryesore – statusin e Jerusalemit, (ende e pa zgjidhur sot e asaj dite).
Jordania gjithashtu nënshkroi një traktat paqeje me Izraelin në vitin 1992, duke e bërë Egjiptin dhe Jordaninë dy vendet e vetme që kanë normalizuar marrëdhëniet me Izraelin, e cila vazhdon ta mbajë nën varësi Bregun Perëndimor, Jerusalemin Lindor, Gazan dhe një pjesë të lartësive të Golan deri në ditët e sotme. /Përgatiti LAPSI.al
